Filipu Giliu Rostan

Questa pagina a l'è scrita in ventemigliusu
Da Wikipedia
VE
Questa pagina a l'è scrita in ventemigliusu

Filipu Giliu Rostan (Sanremu, 25 d'avrì 1896 - Antibu, 8 de lügliu 1973) u l'è staitu ün scritù e pueta in lenga ligüre, tra i fundatui d’a Cumpagnia d’i Ventemigliusi.

Biugrafia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nasciüu da famiglia de cultüra valdese, ch'a ne vegniva dae valade de Pinerolu, u vieva a lüixe a Sanremu, u 25 d'avrì d'u 1896. Traciantau a in'anu â Burdighea, duve u paire Filipu e a maire Maria Catarina Rubino i gestiva ina pensciun, u l'andava ae scöre primarie. Candu a famiglia a s'è trasferia a Munegu, u l'è arrestau da ina lala a Ventemiglia, duv'u l'à faitu e süperiuri pigliandu u diploma in raixunaria intu 1914. U nu' l'àva ancu' vint'ani, candu u l'è andau au fronte inta gherra d'u 1915/18, ripurtandu in'invařidità permanente. Â fin d'a Primma goerra Mondial, u riturnava a Ventemiglia duv'u mustrava raixunaria e u stüdiava pe' pöi laureasse in letere. U sou veru interessu u l'eira pe' u teatru e a literatüra, u pigliava parte, assai vurentè, ai dibatimenti ch'i se tegniva au "Cafè Ligüre", inte cheli ani, pe' meritu d'u prufesù Vieri Bongi. Inte chelu periudu, Rostan u l'eira üna d'ê persune ciü cunusciüe in çità.

Intu 1925, au mumentu che a cultüra tradissiunale a stava pe' perde a libertà de esprimise, za' che u Guvernu u cunsciderava i dialeti cume caicosa de suversivu, u dava l'asvan a in'ativa culaburassiun cun Emiliu Azaretti pe' a conservassiun d’u dialetu ventemigliusu, fandu d’a nostra parlada ina bandeira d'indipendensa e de libertà, ispirai da Mistral e dai Felibre d'a Pruvensa. Pe' Rostan 'st'aventüra a deventava aviau ina misciun, tantu che insce 'sta sou finařità u meiximu Azaretti u l'à ditu: "Rostan u l'à faitu d'u dialetu ventemigliusu a sou vera lenga, ch’u aduverava tüte e vote ch'u n'ava l’ucaxiun: parlandu, scrivendu, e nu’ sulu candu u scriveva puesie o cumedie, ma ciü che mai inte sou letere persunali". Intu 1927, cun Azaretti, u fundava a Cumpagnia d'i Ventemigliusi e intu 1928 a Cumpagnia d'u Teatri Ventemigliusu, pöi, inseme i l'àn cumensau a scrive cumedie, suta u pseudonimu de Yvan Dakordiu: L'amù u l'è ciü forte che u brussu (1929), U dottor Pepin Scurlüssura (1930) e Paulin u s'incala (1932). Elu meiximu u scriveva: Ruffini a Ventemiglia, ispiranduse au libru autubiugrafegu "Lorenzo Benoni".

Ma Rostan u nu' s'acuntentava de scrive, defaitu u passava seirae e seirae ae pröve d'a Cumpagnia, imbucandu fina u dialetu ai atui ch'i reçitava pe' a prima vota. Pöi, inte seirae de reçita, u l'àva a funziun de diretù de scena pruvedendu a calunche fabesögnu, dai vestii, au trücu, fandu curagiu ai atui, fina a pussaři in scena au mumentu giüstu. U conta ancu' Azaretti: "M'arregordu ina seira, se reçitava au Casinò de Mentun, vegu intrà in scena ina facia növa che nu’ ava mai vistu, â fin de l’atu vagu a ve' de chi se tratava: eben u l’eira Rostan! A l'urtimu mumentu mancava in atù, e elu u s'eira faitu atacà in pa' de mustassi e u l'eira sciortiu in scena, cun tanta paira, za' che l'eira a prima vota ch'u reçitava, ma acumpindu a parte cume nisciün ava mai faitu cuscì ben".

Intu campu d'a cansun dialetaře, u l'à scritu e parole pe' e müxiche de Ughes, Niloni e Cebrelli: L'aiga d'a Scciümaira, Cum'a l'è bona a pisciadela, Legenda Ventemigliusa, Perché u l'è pescavù, A Funtana d'a Catedrale, S'i passa auti. Ancu' cu' Azaretti, u l’à redaitu A Barma Grande - Antuřugia Intemelia - duv'u l'à pübřicau nümeruse puesie dialetali. Caiche puesia in lenga i sun staite pübřicae inti libreti: "Tra l'erba" e "Rimèianti". Inti Ani Trenta, intu corsu d'ê feste, da elu urganizae, cun a Cumpagnia e a Bibřiuteca françese, u cunusceva e u se mariava cun Berta Baccialone, de famiglia tendasca, ch'a stava de ca' a Antibu, a l'eira Diretrice d’a Scöra Françese de Ventemiglia. Intu 1939, au supravegne d'u fascismo, u s’è trasferiu a Nissa, duve, sübitu dopu a gherra, intu '46, u l'intrava cume funsciunariu intu Cunsulatu Italian, travagliandu pe' restabilì e bone relassiun intra l'Italia e a França, inte 'sta nostra zona de frunteira.

Da Nissa e da Antibu, duv'u l’andava a passà l'estae, cun perscistenti letere e nümeruse vixite a l'ün e a l’autru "ventemigliusu" u l'à faitu in modu che se arrepigliesse e pübřicassiui d'A Barma Grande, 'sta vota a cüra de l’Istitutu de Stüdi Ligüri, d'u cale u l'è staitu fundatù e culaburatù pe' ani e duv’u gh’à daitu ae stampe a Storia della Contea di Ventimiglia, intu 1971. Inte cheli ani, u l'à scritu e cumedie dialetaři: Ina purmunite dugia, In vitalissiu, Dui a Cuguletu, I sun megliu i omi o e done?, pigliandu parte ativa a l'inaugürassiun d’u Festival d'a Puesia e d'a Cumedia Intemelia de Pigna. U l'è staitu fautù de l'Incontru regiunale - Storia e vita dei dialetti liguri ch’u l’à messu zü a semensa pe' rende grande a Cunsüřta ligüre intra e Assuciassiui d'Arte e Tradissiui. U sou ürtimu scritu storicu u l'è staitu Là où se jouait le sort de l'Europe, in sagiu pe' spiegà ai françesi a verità insci avegnimenti d'a gherra 1915/18, che da pocu u l'è staitu tradütu in italian.

Antuřugia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Puesie int'u Parlà Intemeliu[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Perché u l'è Pescavù (Ventemigliusu)
  • Baussi Russi (Ventemigliusu)
  • Maire Ventemigliusa (Ventemigliusu)
  • Insciü Ciü Belu (Ventemigliusu)
  • A Teudoru Aubaneu (Ventemigliusu)
  • Cuma l'è Bona a Pisciadela (Ventemigliusu)
  • L'Incantamentu d'u Baixadone (Ventemiliusu)
  • L'Aiga d'a Scciumaira (Ventemigliusu)
  • Francescana (Ventemigliusu)
  • A curte d'u Leùn (Ventemigliusu)
  • A Funtana d'a Catedrale (Ventemigliusu)
  • A Ina Cardelina (Ventemigliusu)
  • Lezendia Ventemigliusa (Ventemigliusu)
  • Si Passa Auti (Ventemigliusu)
  • I Rati e in Furmagiu (Ventemigliusu)
  • A Vuxe d'u Röia (Ventemigliusu)
  • Zenà (Ventemigliusu)
  • Utubre (Ventemigliusu)
  • I Morti (Ventemigliusu)
  • L'Estàe de San Martin (Ventemigliusu)
  • Cadretu (Ventemigliusu)
  • Lascere sta'... (Ventemigliusu)
  • I Cuřumbi e a Gherra d'e Aguglie e d'i (Ventemigliusu)
  • I Nu' Sun Ciü Che Mariunete (Ventemigliusu)
  • Chela Seira (Ventemigliusu)
  • Date Oblum (Ventemigliusu)
  • Magiu (Burdigotu)

Rime Populari Arrecampàe[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Preghiera (Lirusencu)
  • Oh, Pepina (Lisurencu)
  • Passa Rusina (Lisurencu)
  • Antunin e Bacilù (Lisurencu)

Cumedie[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • L'Amù u le ciü Forte che u Brussu (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • U Dottor Pepin Scurlussura (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • Paulin s'Incala (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • A Scöřa d'i Marì (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • U Rüvegu de Bon Cö (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • A Verità a l'Ufende (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • A Çena d'a Leva (con Azaretti: Ivan Dakordiu)
  • U Meigu pe' Forza
  • Ina Purmunite Dugia
  • In Vitalissiu
  • Dui a Cuguletu
  • I sun Megliu i Omi o e Done

Poesie in Italiàn[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Tra l'Erba
  • Rimpianti

Racolte de Poesie[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • A Barma Grande, Antulugia Intemelia, C.d.V., I.I.S.L.
  • STORIA DELLA CONTEA DI VENTIMIGLIA, I.I.S.L. Bordighera 1971.
  • LÀ OÙ SE JOUAIT LE SORT DE L’EUROPE, in Francia.