Staçión de Zêna Prìnçipe

Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Zêna Ciàssa Prìnçipe
staçión feroviària
(IT) Genova Piazza Principe
O fabricâto viâgiatoî da Ciàssa Ægoavèrde
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
LocalitæCiàssa Ægoavèrde, Zêna
Cordinæ44°25′02″N 8°55′17″E / 44.417222°N 8.921389°E44.417222; 8.921389
LìnieTurìn-Zêna
Àsti-Zêna
Zêna-Vintimìggia
Zêna-Pîza
Socorsâle di Zôvi
Milàn-Zêna
Zêna-Piaxénsa (mâi realizâ)
Caraterìstiche
TîpoStaçión in superfìcce e in pàrte interâ, pasànte, de diramaçión
(de tésta scìnn-a-i ànni Sciusciànta)
Stâto atoâleIn ûzo
GestôRete Ferroviaria Italiana
Ativaçión1860
Binâi10 + 2 sototæra
InterscàngiÒutobi urbâni, servìçio Volabus, fìlobi urbâni, metropolitànn-a (staçión Prìnçipe), ferovîa Prìnçipe-Granaieu, staçión marìtima
DintórniVìlla do Prìnçipe
 
Màppa de localizaçión: Zena
Zêna Ciàssa Prìnçipe
Zêna Ciàssa Prìnçipe

A staçión de Zêna Prìnçipe (ofiçialménte staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe, Stazione di Genova Piazza Principe in italiàn) a l'é a staçión feroviària prinçipâ da çitæ de Zêna, insémme a quélla de Zêna Brìgnoe. A staçión de Ciàssa Prìnçipe, co-in tràfego de ciù de 24.000.000 de pasagê a l'ànno, a l'é a nöna staçión pe pasagê in Itàlia.

Stöia

Pre-existénse

A staçión a piggia o sò nómme da l'arénte Ciàssa do Prìnçipe, coscì nominâ da-o Palàçio de l'Andrîa Döia in Fasceu ch'o se gh'avànsa. Defæti, a l'inprinçìpio, l'intrâ da staçión a s'avansâva pròpio in sce Ciàssa do Prìnçipe ma, scibén ch'a l'é de lóngo conpréiza tra quésta ciàssa, a Stràdda de Andrîa Döia e a Ciàssa Ægoavèrde, a-a giornâ d'ancheu l'intrâ prinçipâ a l'é quélla in sce Ciàssa Ægoavèrde, co-a staçión che però a no l'à cangiòu de nómme[1].

Prìmma da construçión da ferovîa, a zöna ancheu òcupâ da-a staçión de Ciàssa Prìnçipe a l'êa sùbito fêua de miâge da çitæ, pi-â sò pàrte tiâ sciù do 1345 sott'a-o duxægo do Zâne da Mórta[2], e a l'êa tegnûa sorviatùtto a pròu[1]. A ògni mòddo, de manimàn che gh'é stæto di anpliaménti inti inpiànti da staçión, l'é stæto necesâio intervegnî in sce 'n'ària de lóngo ciù ànpia, caciàndo zu diferénti cazaménti[3].

Prìmma de tùtto, za da-i progètti òriginâli, o sbancaménto o l'à portòu a-a demoliçión da pàrte de miâge raprezentâ da-o bastión de Sàn Michê e da-a pòrta de Sàn Tomâxo[3], scitoâ a-o lìmite vèrso ponénte de miâge do sécolo XIV e arangiâ into sécolo XVI. In particolâ, a pòrta de Sàn Tomâxo a se trovâva ciù ò mêno in corispondénsa da scainâ che ancheu a l'ìntra inta staçión da metropolitànn-a, ciamâ "Prìnçipe" lê ascì, dónde se pêuan ancón védde di rèsti de miâge da çitæ e de câze de l'antîgo bórgo de Sàn Tomâxo[4][5].

Quàrche ànno dòppo, tra o 1856 e o 1857, l'é stæto caciòu zu o convénto de Sàn Pòulo, a pòrta de l'Anòna e di cazaménti che inte quéllo moménto êan dêuviæ cómme cazèrme ma che a l'inprìnçipio êan di magazìn da gràn e o convénto de Sànto Spìrito, fæto che into méntre o l'à permìsso l'avertûa da Stràdda de Andrîa Döia[2][3].

Construçión

O primìscimo fabricâto da staçión o l'é stæto terminòu sùbito prìmma l'inouguaçión da ferovîa Turìn-Zêna, ch'a s'é tegnûa a-a prezénsa do rè a-i 20 de frevâ do 1854 inta Ciàssa Caregaménto, e o l'êa in cazaménto picìn de légno, tiòu sciù cómme staçión provizöia pe no fâ di retàrdi inte l'ativaçión da lìnia e che a ògni mòddo o conprendéiva za o scàgno telegràfico[7]. A strutûa de légno a l'é restâ in fonçión scìnn-a l'avertûa, do 1860, da staçión definitîva, realizâ segóndo o progètto de màscima de l'inzegnê Alessandro Mazzuchetti, prezentòu a l'Aministraçión de Stràdde Feræ a-i 23 de màrso do 1854[3].

Prìmma da sò aprovaçión, a-i 25 de zùgno do 1855, gh'é stæto 'na série de integraçioìn e azónte nasciûe da-i confrónti co-e comiscioìn di ministêi e di çitadìn, ch'àn portòu, in particolâ, a contegnî a-o màscimo l'asbasciaménto prevìsto de l'intrêga Ciàssa Ægoavèrde, pe evitâ dànni e procèssi co-i propiêtâi di cazaménti avansæ in sciâ ciàssa. Pe crovî o dislivéllo de doî mêtri ch'o gh'êa ancón tra a ciàssa e o ciàn de colìsse, l'é stæto azónto drénto a-a staçión e scainæ sopravisciûe scìnn-a-a giornâ d'ancheu[3]. A construçión do fabricâto viâgiatoî a l'à ànche fæto mesciâ o monuménto a-o Cristòffa Cónbo ch'o se stâva tiàndo sciù inte Ciàssa Ægoavèrde, stramuòu ciù a levànte e inouguòu do 1862[8]. A nêuva staçión a l'é stæta inouguâ a-i 3 de seténbre do 1860, co-i travàggi ch'én finîi into méize de màzzo do 1861[3].

Da sùbito l'é comensòu e discuscioìn pò-u pasànte feroviàrio tra a nêuva staçión de Prinçìpe e quélla de tésta da futûra lìnia pe Spézza, dæto che no gh'êa ancón de conligaménto, bén sponciòu da l'avertûa da prìmma seçión tra a "Staçión de Levànte de Zêna", ancheu Brìgnoe, e quélla de Ciâvai a-i 23 de novénbre do 1868. A-o prìmmo de novénbre do 1869 l'é dónca comensòu o scâvo da "Galerîa Traversàdda", avèrta a l'ezercìçio a-i 23 de lùggio do 1872. Con sta galerîa chi, dotâ de dôe colìsse e lónga ciù ò mêno 2,3 km, a staçión de Prinçìpe da unn-a "de tésta" a l'êa vegnûa "mésccia de tésta e de trànxito"[9][10][11]. Gh'êa però in problêma de tràfego ligòu a-a nêuva dispoxiçión de lìnie, ch'a l'òbligâva i trêni in parténsa pò-u levànte a vegnî inderê lóngo e colìsse de tésta prìmma d'intrâ inte quélle pasànti pi-â galerîa, dónde no gh'êa de spàçio pe constrûe de banchìnn-e[9].

Do 1892, inte l'ànbito da comisción speciâle pe l'anpliaménto do pòrto de Zêna, l'é stæto dónca decîzo de potençiâ a staçión de Prìnçipe co-în'estensción vèrso mónte, dónde realizâ çìnque nêuve colìsse pasànti, inte 'n'ària che inte quéllo moménto a l'êa òcupâ da l'Arsenâ de Tæra[9].

Nêuveçénto

Into nêuvo sécolo, l'é dónca comensòu i travàggi pe l'anpliaménto da staçión, ch'àn portòu a di gréndi intervénti a-a galerîa Traversàdda, co-o sò miâgión ch'o l'é stæto aretròu e con l'avertûa de 'n'âtra galerîa, ligâ a-a prìmma, e-e nêuve strutûe ch'én stæte inandiæ a-a fìn da demoliçión de l'Arsenâ de Tæra, inte l'òtôbre do 1901. Tra o 1902 e o 1904 l'é stæto tiòu sciù i miâgioìn de conteniménto, traciòu e nêuve stràdde a mónte da staçión e a ræ de colìsse e finîi i travàggi a-a galerîa. Do 1904 l'é stæto terminòu, con l'instalaçión de toæ, o ciasâ de colìsse pasànti e l'é dónca comensòu o servìçio dirètto co-a nêuva staçión de Brìgnoe, apénn-a renovâ. O nêuvo fabricâto pe-e colìsse pasànti o l'é stæto progetòu da l'inzegnê Giacomo Radini Tedeschi e o l'é fîto vegnûo l'âa ciù inportànte da staçión intrêga[12]. A-i 15 de màzzo do 1916 l'é stæto instalòu a corénte elétrica trifâze, ciù avànti convertîa inta contìnoa a 3.000 V dêuviâ ancón a-a giornâ d'ancheu, prìmma lóngo a Zêna-Rómma e dòppo lóngo a lìnia pe Milàn. L'ùrtima lìnia a abandonâ o scistêma trifâze a l'é stæta a Turìn-Zêna, into córso di ànni Sciusciànta[n. 1].

A staçión de Prìnçipe a l'à coscì fonçionòu sorviatùtto co-e sò colìsse pasànti e dónca, into ciàn de riórdino do gróppo feroviàrio de Zêna do 1938, l'é stæto progetòu in nêuvo anpliaménto. Stavòtta, o spàçio vèrso mónte o l'é stæto recavòu caciàndo zu l'amasatöio inta vàlle do Lagàsso e i cazaménti ch'êan stæti tiæ sciù in sce quéllo ch'o l'arestâva do bastión de Sàn Michê, sàiva a dî a schêua Dùcca di Abrùssi, a câza litöia Enrico Toti e a cazèrma da Providénsa. Insémme a-e demoliçioìn, comensæ do 1939, l'é stæto inandiòu o redóggio da galerîa Traversàdda e o scâvo de quélla de Sàn Ròcco vèrso ponénte, a dóggia cànn-a e ch'a pàssa sótta a-o Grand Hotel Miramare. I travàggi àn però patîo di gròsci retàrdi pò-u coménso da Segónda Goæra Mondiâle, co-a fàrta de materiâli e de òperâi specializæ, pe arestâse squæxi do tùtto do 1942, con l'òcupaçión tedésca. Inti bonbardaménti da çitæ a staçión a l'à patîo di gròsci dànni, màscime into pòrtego di arîvi, inte bigeterîe e into ristorànte, coscì cómme i cazaménti avansæ in sciâ Stràdda de Andrîa Döia. Da-o lùggio do 1940 l'êa stæto smantelòu a toâ de l'Eutoçénto, pe recuperâ o metàllo segóndo e dispoxiçioìn do coscì dîto decrêto pi-â "Canpàgna do Færo"[12].

Into dòppo goæra a staçión a l'é stæto fîta arangiâ e tórna avèrta a-a tràfego, gràçie ànche a materiâli e màchine conpréize inti agiùtti di Aliæ. Into méntre, l'é stæto repigiòu i travàggi de anpliménto do ciasâ da staçión, co-o nêuvo miâgión de conteniménto ch'o l'é stæto terminòu do 1949 e-e dôe galerîe pe Brìgnoe, vêgia e nêuva, ch'àn pigiòu a sò câa d'ancheu[12]; a-a fìn di ànni Çinquànta a remónta a centrâle pî-a gestión di scàngi[13]. A-i 27 de màzzo do 1962 l'é stæto inouguòu o ligàmme dirètto co-a ferovîa socorsâle di Zôvi, gràçie a l'ativaçión da lìnia dirètiscìma vîa Granaieu, ch'a permétte a-i trêni pi-â Cianûa Padànn-a de sghindâ o pasàggio da-a staçión de Sàn Pê d'Ænn-a[14].

Ùrtimi ànni

A-i 20 de màzzo do 1993, pe resòlve i lìmiti de capaçitæ da lìnia tra Sàn Pê d'Ænn-a e Brìgnoe, l'é stæto repigiòu 'n progètto do 1979 de percórso alternatîvo ch'o l'à portòu a l'ativaçión da nêuva fermâta de Zêna Prìnçipe Sotæranìa, atraversâ de dôe colìsse de córsa[15]. A nêuva fermâta a se trêuva a 'n'ertéssa mìnima de 3 mêtri in sciô livéllo do mâ, sàiva a dî tòsto 15 mêtri ciù in bàsso da staçión de superfìcce, e a l'inprinçìpio a l'êa dîta de Sàn Tomâxo, da-o nómme de unn-a de galerîe in scê lìnie mèrçe pò-u pòrto ch'a l'êa stæta in pàrte riutilizâ into nêuvo percórso[16]. Insémme a l'ativaçión da galerîa de Sàn Tomâxo n'é stæto realizòu unn-a nêuva, intitolâ a-o Cristòffa Cónbo e de tòsto 1,5 km. I travàggi pi-â galerîa "Cónbo", ligâ a-o camìn a mónte da galerîa Traversàdda[16], són stæti inandiæ a-i 15 de dexénbre do 1987 e són finîi tra i méixi de màrso e d'arvî do 1993[12].

Inte l'ötùnno do 2010 l'é stæto seròu a-o trànxito a colìssa 2s da staçión sototæra pe di travàggi ligæ a l'anpliaménto do pasànte feroviàrio de Zêna. Quésti travàggi, che dovéivan finî do 2012, pò-u faliménto de inpréize ch'àivan goâgnòu l'apàlto són terminæ sôlo do 2021, quànde l'é stæto seròu a colìssa 1s pe fâghe o mæximo intervénto[17].

Da-o dexénbre do 2008 tùtti i 35.000 m² da staçión són stæti interesæ da travàggi de requalificaçión comiscionæ da Grandi Stazioni, socjêtæ controlâ da-e Ferovîe do Stâto ch'a gestisce o fabricâto, segóndo progètto do Marco Tamino. Duæ tòsto dêx'ànni, st'intervénti chi àn portòu a-a refæta de l'intrâ, a-a nêuva dispoxiçión di locâli comerciâli e a l'avertûa de doî sotopasàggi. Into perîodo di travàggi a-a pàrte do cazaménto vèrso Ciàssa Ægoavèrde, l'intrâ a-a staçión a l'é stæta garantîa da 'n portâ laterâle in sce Stràdda de Andrîa Döia, ch'o l'é arestòu in fonçión dòppo a fìn di travàggi, méntre pe tùtta a duâta do cantê l'é stæto mesciòu in mòddo provizöio a bigeterîa, i âtri servìççi e di ezercìççi comerciâli inte l'ecs-àrea de colìsse de tésta.

Into 2016, dòppo di ànni de travàggi, l'é stæto avèrto o tùnel pedonâle ch'o lîga a staçión, o parchézzo interòu, avèrto inte l'ànbito do restyling de l'inpiànto, e l'intrâ da metropolitànn-a, ch'o permétte de evitâ l'atraversaménto de Stràdda de Andrîa Döia[18].

Inpiànti

Staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe Sotæranìa

A staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é spartîa in sce ciù livélli:

  • Segóndo ciàn sototæra: o l'é quéllo dónde se trêuva a staçión da metropolitànn-a de Prìnçipe
  • Prìmmo ciàn sototæra: quésto livéllo o l'òcupòu da locâli ténichi e magazìn de FS, ciù che da-e dôe colìsse da lìnia sub-urbâna (1s e 2s) ch'atravèrsan a fermâta de Zêna Ciàssa Prìnçipe Sotæranìa
  • Ciàn de colìsse: constrûto ciù in bàsso do ciàn terén, o gh'à:
    • 9 colìsse pasànti (da 11 a 18 e a 20)
    • 1 colìssa de tésta (19)
  • Ciàn terén: scitoòu into fabricâto viâgiatoî, o l'é a sêde da ciù pàrte de ativitæ comerciâli, di servìççi pe-i pasagê e da gêxa catòlica da staçión[19].
  • Cién sorvielevæ: seræ a-o pùblico, són òcupæ da locâli e scàgni de FS

O livéllo de colìsse o l'é òcupòu do tùtto da anbiénti de Divixoìn FS, locâli ténichi, depòxiti, ativitæ comerciâli e servìççi de ristoraçión. E colìsse da-o nùmero 1 a-o 10, che no l'exìstan ciù, êan quélle trónche de l'òriginâia staçión de tésta, e són stæte dêuviæ scìnn-a-i ànni Sciusciànta sorviatùtto pò-u tràfego pasagê locâle da e vèrso Sànn-a, Tortónn-a e Lusciàndria. Cómme tùtto o tràfego pasagê o l'é stæto mesciòu lóngo dêxe colìsse de córsa, quélle trónche són stæte dêuviæ ancón pe di ànni cómme ricòvero pe locomotîve, vetûe, vagoìn postâli e pò-u càrego e o descàrego de quàrche mèrçe de servìçio. A ògni mòddo ste colìsse chi són stæte a-a fìn demolîe co-i travàggi di ànni 2010.

A-o livéllo do ciàn terén l'inponénte faciâta in stîle neoclàscico do fabricâto viâgiatoî, co-a sò fórma a àngolo, a circónda a Ciàssa Ægoavèrde da nòrd a ponénte, resâtàndo in sciô sfóndo de Vîa Bàrbi pe chi o l'arîva a-a staçión da-a Ciàssa da Nonçiâ. In sciâ ciàssa da staçión, ch'a pìggia o sò nómme da-o riàn interòu ch'o ghe pàssa sótta, s'avànsa l'ecs-Hotel Colónbia, d'ancheu a sêde da Bibliotêca Universcitâia, di albèrghi e o monuménto, de l'Eutoçénto, a-o Cristòffa Cónbo. Da chi se peu arivâ in pöchi menûti a-a Coménda de Pre, a-o castéllo d'Albertis gràçie a l'ascensô de Montegalétto, a-a Ciàssa da Nonçiâ, a-a staçión marìtima, a-a vìlla do Prìnçipe e a-o Pòrto Antîgo.

Moviménto

'N trêno do servìçio Frecciabanca inta staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe

In tèrmini de tràfego, a staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é dêuviâ da ciù ò mêno 66.000 pasagê a-o giórno, pe 24.000.000 de persónn-e a l'ànno[20], nùmeri ch'a réndan a novénn-a staçión de RFI pe moviménto. A Zêna Ciàssa Prìnçipe ghe pàssa ciù ò mêno 300 trêni a-o giórno[20].

A staçión a l'é servîa da trêni regionâli de Trenitalia, òrganizæ segóndo o contràtto stipolòu co-a región Ligùria, e do servìçio scìmile gestîo da Trenord. A staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe a l'é unn-a de fermâte di servìççi de Trenitalia a lónga percorénsa ascì, ch'inclùddan trêni InterCity, InterCity Notte, Frecciabianca, Frecciargento, Frecciarossa e NTV. In sciâ fìn, gh'é di servìççi internaçionâli cómme i EuroCity pe Zurîgo, i nightjet da ÖBB pe Mónego de Bavêa e Venéçia e o coscì dîta Riviera Express tra Nìssa e Mósca, che però o l'é sospéizo da-o 2020.

Servìççi

A staçión a dispónn-e de[20][21]:

  • Bigeterîa a sportéllo
  • Bigeterîa ötomàtica
  • Sâla d'atéiza
  • Depòxito bagàggi con personâ
  • Servìççi igénichi
  • Pòsto de Poliçîa feroviària
  • Cafè
  • Ristorànte
  • Barachìn da giornâli
  • Bitêghe
  • Parchézzo
  • Pónto pi-â recàrega di mézzi elétrichi

Interscàngi

Vìsta da staçión co-o castéllo d'Albertis in sciô sfóndo

Da-arénte a-a staçión gh'é o capolìnia de bén bén de lìnie di òutobi do traspòrto pùblico locâle, a staçión de tésta da ferovîa a cremaliêra Prìnçipe-Granaieu e l'ascensô Castéllo d'Albertis-Montegalétto, gestîi tùtti da l'AMT. L'é poscìbili di interscàngi co-e lìnie di òutobi a lónga distànsa ascì, cómme quélli da conpagnîa Flixbus.

A sciortîa de Prìnçipe Sotæranìa a se trêuva a quàrche mêtro da-a staçión de Prìnçipe da metropolitànn-a de Zêna, gestîa lê ascì da l'AMT, e da-a staçión marìtima do Pónte di Mìlle.

Into méize d'òtôbre do 2012 l'é stæto avèrto 'n'âtra sciortîa, scitoâ in sciâ Stràdda de Andrîa Döia, ch'a permétte 'n interscàngio ciù lèsto tra a staçión FS e quélla da metropolitànn-a, conligaménto ancón ciù sénplice da-o moménto de l'avertûa, into màrso do 2016, do nêuvo tùnel pedonâle.

  • Fermâta metropolitànn-a (Prìnçipe)
  • Fermâta fìlobi
  • Fermâta òutobi (lìnie 3, 20, 32, 34, 35, 35/, 36, 36/, 38, 54, 606, 618, 634, 635, 641, KA, N2, VLB)
  • Fermâta funicolâre (Prìnçipe, ferovîa Prìnçipe-Granaieu)
  • Staçión marìtima (Pónte di Mìlle)
  • Ascensô (Castéllo d'Albertis-Montegalétto)

Nòtte

Nòtte a-o tèsto
  1. Defæti, prìmma de quéllo moménto, i trêni esprèsci (a l'época ciamæ direttissimi) e i trêni ràpidi ch'arivâvan da Turìn e da-a Frànsa e ch'êan dirètti a Rómma, inta staçión de Zêna Ciàssa Prìnçipe êan òbligæ a cangiâ a motrîce.
Nòtte bibliogràfiche
  1. 1,0 1,1 (IT) Piazza Principe, in sce ceraunavoltagenova.blogspot.com, 1º dexénbre 2013. URL consultòu o 28 dexénbre 2023.
  2. 2,0 2,1 (IT) Tommaso Pastorino, Dizionario delle strade di Genova, vol. I, Zêna, Edizioni Tolozzi, 1968, p. 16.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 1
  4. (IT) Riccardo Dellepiane, Mura e fortificazioni di Genova, Zêna, Nuova Editrice Genovese, 1984, p. 30, 59 e ss., ISBN 88-88-96322-7.
  5. Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 4
  6. (IT) Riccardo Navone, Viaggio nei caruggi. Edicole votive, pietre e portali, Zêna, Fratelli Frilli, 2007, p. 383, ISBN 88-75-63334-7.
  7. (IT) Almanacco etrusco: cronologico, statistico, mercantile, 1859, p. 140-141.
  8. (IT) Tommaso Pastorino, Dizionario delle strade di Genova, vol. I, Zêna, Edizioni Tolozzi, 1968, pp. 16-17.
  9. 9,0 9,1 9,2 Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, pp. 1-2
  10. (IT) La ferrovia ligure, La Stampa, 30 òtôbre 1872. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  11. (IT) Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, in sce trenidicarta.it. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 Stazione Ferroviaria Piazza Principe, 2015, Relazione storico-artistica, p. 2
  13. (IT) Cinegiornale FS N°30, in sce youtube.com, 1959. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  14. Ferovîe do Stâto, Ordine di Servizio n. 30, 1962
  15. (IT) Passante a Genova, in I Treni Oggi, n. 138, zùgno 1993, p. 8.
  16. 16,0 16,1 (IT) Paolo Zerbini, Genova e Liguria Dove & Chi, Genova Dove, 1993, p. 75-76.
  17. (IT) Massimo Minella, Ferrovie, aperti i cantieri I lavori termineranno nel 2012, in sce genova.repubblica.it, 9 seténbre 2010. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  18. (IT) Genova, Principe grida al “miracolo”: aperto il tunnel tra metro e stazione, in sce genova24.it, 7 arvî 2016. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  19. (IT) Gruppo FS Italiane e CEI firmano convenzione per assistenza pastorale nelle chiese delle stazioni, in sce fsitaliane.it, 17 lùggio 2020. URL consultòu o 14 agòsto 2021.
  20. 20,0 20,1 20,2 (IT) Genova Piazza Principe, in sce grandistazioni.it. URL consultòu o 13 agòsto 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 20 agósto 2012).
  21. (IT) RFI, Genova Piazza Principe, in sce rfi.it. URL consultòu o 20 màzzo 2022.

Bibliografîa

  • (IT) Raffaele Gotelli, La sistemazione degli impianti ferroviari di Genova, in Ingegneria Ferroviaria, II, n. 11, novénbre 1947, p. 539-551.
  • (IT) Mario Bianchi, Il passante di Genova, in I Treni, n. 140, seténbre 1993, p. 14-15.

Âtri progètti

Ligàmmi de fêua