Cànpo (Scîo)

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Unn-a de stràdde tìpiche ch'atravèrsan o Cànpo

Cànpo ò O Cànpo (Κάμπος ò Καμπόχωρα in grêgo modèrno, trasliteròu in Kampos ò Kampochora) o l'é 'na cianûa de l'îzoa grêga de Scîo, conpréiza tra l'unitæ monicipâle de Scîo e quélla co-o mæximo nómme, tùtte dôe into comùn de Scîo.

Giögrafîa

L'unitæ monicipâle e ecs-comùn do Cànpo, da l'estensción ch'a repìggia quélla da cianûa co-o mæximo nómme

A cianûa do Cànpo a s'esténde a mezogiórno da çitæ de Scîo, into mêzo tra sta chi e a tæra do màstice, co-ina superfìcce de ciù ò mêno 76,5 chilòmetri quàddri in tùtto. Mìssa ciù ò mêno a-o céntro de l'îzoa, a l'é serâ a ponénte da 'na cadénn-a de brìcchi pìn de ròcche, de dónde pàrte i doî riæ ciù gréndi e i âtri ciù picìn che l'atravèrsan, e da colìnn-e ciù bàsse vèrso sùd.

A sò òrìgine a l'é de tîpo aluvionâle, formâ da materiâli portæ a vàlle da-i riæ e che vêgnan da l'eroxión de prîe de carcâ, fæto ch'o l'à creòu di terén argilôxi e rìcchi de carbonòu de càlcio.

O Cànpo o l'é a tæra ciù fèrtile e rìcca d'ægoa de l'îzoa, tànto ch'a l'é vegnûa a región ciù inportànte de Scîo pe l'agricoltûa. Sto fæto chi o l'à portòu, gràçie a-e sò condiçioìn particolæ, a-o svilùppo de coltivaçioìn tìpiche cómme l'avoxòu mandarìn de Scîo. De ciù, a cianûa intrêga a l'é atraversâ da 'na ræ de stràdde stréite e pìnn-e de regîi ch'én do bèllo scìmili a-e crêuze lìguri.

Pàixi

Tra a cianûa do Cànpo e-e rîve de colìnn-e chi-â særan gh'é i pàixi de (dæti da popolaçión a-o censiménto do 2021):

• Agios Georgios Sykousis (38.319105°N 26.056663°E38°19′08.78″N, 26°03′23.99″E): pàize in çìmma a-a colìnn-a ch'a sovràsta da ponénte a cianûa do Cànpo, o cónta de 520 abitànti e a sò gêxa prinçipâ a l'é quélla de Sàn Zòrzo.
• Chalkeios (38.333496°N 26.09802°E38°20′00.58″N, 26°05′52.87″E): scitoòu vèrso o céntro da región, o gh'à 'na popolaçión de 1.155 abitànti. Chi gh'é e gêxe de Agia Paraskevi e da Dormiçión da Vèrgine, ciù o monestê de Agia Skepi.
• Dafnonas (38.346457°N 26.079255°E38°20′47.25″N, 26°04′45.32″E): a l'estremitæ de nòrd-òvest da cianûa e co-ina popolaçión de 366 abitànti; se ghe trêuva ancón e roìnn-e do castéllo, tiòu sciù da-i zenéixi.
• Vasileioniko (38.328868°N 26.110837°E38°19′43.92″N, 26°06′39.01″E): o se trêuva inta pàrte nòrd do Cànpo, co-ina popolaçión de 429 abitànti. A sò gêxa a l'é intitolâ a Sàn Zòrzo.
• Vaviloi (38.316215°N 26.096254°E38°18′58.37″N, 26°05′46.51″E): vèrso o sùd-òvest da región, o gh'à 'na popolaçión de 206 abitànti. Chi gh'é a gêxa de Panagia Krina.
• Ververato (38.334236°N 26.086461°E38°20′03.25″N, 26°05′11.26″E): into mêzo tra Chalkeios e Dafnonas, o cónta de 225 abitànti. A gêxa do pàize a l'é dedicâ a Sànta Marìnn-a.
• Zifias (38.327611°N 26.079196°E38°19′39.4″N, 26°04′45.1″E): inta porçión de ponénte do Cànpo, a sò popolaçión a l'é de 113 abitànti e a sò gêxa a l'é intitolâ a Agia Paraskevi.

Stöia

(IT) «[...] Intorno à medesimi luoghi è vna gran pianura, nominata il Campo, oue si veggono spesissime, e bellissime habitationi all'vsanza delle Ville di San Pier di Arena, e di Albaro di Genoua, e di Marsiglia.»	(LIJ) «[...] In gîo a-i mæximi pòsti gh'é 'na gràn cianûa, dîta o Cànpo, dónde se végghe de spésse e belìscime abitaçioìn a l'ûzo de vìlle de Sàn Pê d'Ænn-a e d'Arbâ de Zêna, e de Marséggia.»
(Michê Giustiniàn Recanéllo, La Scio sacra del rito latino [...], 1658)

O gràn svilùppo da región o l'é prinçipiòu do sécolo XIII e, in particolâ, o saiâ sponciòu da-a realizaçión de l'estéizo scistêma d'irigaçión. A spartiçión in lòtti da cianûa a coménsa dónca za a l'época di bizantìn, con de propiêtæ ch'anâvan da 5 a 10 ètari, seræ da 'na miâgia de diféiza e che de sòlito gh'àivan 'na tôre ascì, dîta pyrghi. I mercànti de l'îzoa, co-o créscio inta sò richéssa, àn comensòu a dêuviâ e sò propiêtæ a-o Cànpo cómme vìlle de canpàgna, inandiàndo de méntre l'ativitæ agrìcola, màscime vèrso de piantagioìn d'agrùmmi.

E famìgge grêghe e zenéixi da nobiltæ de Scîo l'àn dónca tiòu sciù i coscì dîti Archonticà, palàççi e vìlle inte sò propiêtæ de canpàgna, con sti cazaménti chi che remóntan in particolâ a-i ànni tra i sécoli XV e XVI e che gh'àn 'n stîle ch'o l'aregòrda o gùsto tìpico de l'architetûa zenéize. Co-o ténpo, o nùmero de vìlle o l'êa montòu scìnn-a-arivâ a ciù de duxénto in tùtto, però a región a l'à patîo di gròsci dànni pe caxón do masâcro tùrco do 1822 e, soviatùtto, do teramòtto do 1881.

A porçión do Cànpo ch'a l'à mêgio conservòu e sò caraterìstiche òriginâli, ch'a s'esténde pe 44,8 km², a l'é stæta diciarâ da-o ministêro grêgo da coltûa cómme scîto archiològico tutelòu in quànte "insémme ùnico d'instalaçioìn agrìcole ch'én 'n ezénpio eceçionâle de co-existénsa in armonîa de cazaménti d'abitaçión, pe l'agricoltûa e ouziliâi a sti chi". A ògni mòddo, sta proteçión chi a no pà ch'a l'abàste p'avardâ a región da-i cangiaménti inta sò identitæ, tànto da êse consciderâ un di sétte scîti colturâli de l'Unión Eoropêa ciù a réizego pe l'ànno 2016.

Pòsti de interèsse

• 
  A vìlla da famìggia di Argénti
• 
  Vìlla co-ina grànde lögia
• 
  'N'âtra vìlla do Cànpo
• 
  Un di póssi con rêua dîti manganos
• 
  O votsalota, mozàico ch'o l'aregòrda o riseu

O Cànpo o l'é avoxòu pe-e sò vìlle stòriche, tiæ sciù a-o ténpo di zenéixi e ch'àn patîo di bèlli dànni into sécolo XIX, con quélle sopravisciûe scìnn-a-a giornâ d'ancheu che se trêuvan in abandón ò che, inte quàrche câxo, són stæte ristoræ, scibén che gh'é stæto di travàggi mâfæti ch'àn portòu o nùmero de architetûe òriginâli a chinâ ancón de ciù. E vìlle do Cànpo són de sòlito contornæ da gréndi giardìn e se svilùppan in sce doî ò tréi cién: o ciàn terén o l'êa de sòlito òcupòu da magazìn e òficìnn-e, o prìmmo ciàn o l'êa in càngio quéllo nòbile, co-e stànsie do bacàn e quélle de raprezentànsa, e a l'ùrtimo livéllo gh'êa in sciâ fìn e càmie di manénti. A vìlla, a diferénsa de âtre rescidénse de canpàgna eoropêe, a no l'êa realizâ a-o céntro da propiêtæ ma a l'é de sòlito arenbâ a-a miâgia ch'a serâva tùtta a propiêtæ. Ste miâge chi, èrte 1,6-2 mêtri ma che pêuan arivâ scìnn-a tréi, cómme a vìlla e o rèsto di cazaménti êan tùtte fæte da tìpica prîa róssa ò brùnn-a estræta inte câve da-arénte a Timianâ.

L'òrganizaçión de vìlle a l'é ciutòsto scìmile a quélla di fóndeghi ciù antîghi, constrûta co-a coscì dîta strutûa a córte tiàndo sciù i cazaménti segondâi de l'instalaçiòn, dêuviæ cómme magazìn, stàlle ò câze di manénti, in scî sciànchi de quéllo prinçipâ. O gùsto de st'architetûe chi o l'é o frûto de 'na mescciûa interesànte tra quéllo grêgo do pòsto e quéllo zenéize, con barcoìn e portæ a èrco e de lögie rezûe da colònne da màrmo sormontæ da di pogiöli.

Inti giardìn se trêuvan di póssi che fonçiónn-an co-o scistêma di coscì dîti manganos, sàiva a dî de rêue da moìn dêuviæ pe tiâ sciù l'ægoa d'into pòsso, alôa mesciæ co-a fòrsa di beu ò de âtre bèstie. L'ægoa a l'êa dónca conservâ drénto a de cistèrne e, co-in scistêma de bêi, a l'arivâva pe gravitæ a bagnâ tùtti i terén.

De vìlle do Cànpo, tra e mêgio conservæ gh'é quélla di Argénti, de propiêtæ da famìggia da ciù ò mêno sêi sécoli e ristorâ inti ànni Trénta, a vìlla di Kasanova da-arénte a-o riâ Kokkalas, quélla di Mavrokordatos co-o stémma di Giustinién in sciô portâ, quélla di Lacanos, di Zygomatàs, di Kaloutàs, di Petrokokinos, di Kalvokoressis e di Rallis. A-a giornâ d'ancheu, tra e ciù ò mêno 220 vìlle ancón in pê, a ciù pàrte a l'é de propiêtæ privâ, a ògni mòddo gh'é 'na dozénn-a de cazaménti ascì ch'a l'é pasâ a-o ministêro da salûte e a de âtre òrganizaçioìn pùbliche.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Cànpo

Ligàmmi de fêua

• (EN, EL) Kampos - History, in sce kampos.chios.gov.gr. URL consultòu o 20 màzzo 2024.
• (EN) AA. VV., The 7 Most Endangered 2016 - Kampos of Chios, Chios, Greece (PDF), Europa Nostra, 2016. URL consultòu o 20 màzzo 2024.