Austria

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A bandêa de l'Àostria

A poxiçión de l'Àostria in sciâ càrta giögràfica

Càrta fìxica de l'Àostria

L'Àostria (in zenéize Òustria ascì, Österreich in tedésco, prononçiòu [ˈøːstɐʁaɪç]), conosciûa ofiçialménte cómme Repùbrica d'Àostria (Republik Österreich in tedésco, prononçiòu [ʁepuˈbliːk ˈʔøːstɐʁaɪç]), a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle sénsa sbòcco in sciô mâ.

Giögrafîa

L'Àostria a l'é 'na naçión scitoâ inta pàrte sùd de l'Eoröpa centrâle, formâ da 'na federaçión de nêuve stâti. A confìnn-a co-a Germanîa a nòrd-òvest, co-a Repùbrica Cêca a nòrd, co-a Slovàchia a nòrd-èst, con l'Ungherîa a levànte, con Slovénia e Itàlia a sùd e con Svìsera e Liechtenstein a ponénte. A l'à 'n'àrea de 83.879 km² (e 'na popolaçión de ciù ò mêno 9 milioìn de persónn-e.

A capitâle de l'Àostria, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Viénna; e âtre çitæ ciù inportànti són Graz, Linz, Salzburg e Innsbruck.

Stöia

L'Àostria a s'é formâ a partî da-i rèsti da màrca ungheréize e de quélla de l'èst a-a fìn do prìmmo milénio. In prinçìpio a l'êa 'n margraviâto do Ducâto de Bavêa ma, da-o 1156, a l'é stæta elevâ a-o ràngo de Ducâto do Sâcro Inpêro Romàn, pe pöi pasâ into 1453 a quéllo de Arçiducâto ascì. Into sécolo XVI, con Viénna ch'a l'êa diventâ a capitâle aministratîva de l'inpêro, l'Àostria a s'é trasformâ into céntro da monarchîa asbùrgica. Aprêuvo a-o desfâse do Sâcro Inpêro Romàn inte l'ànno 1806, l'Àostria a l'à creòu 'n pròpio inpêro, o quæ o l'êa 'na grànde poténsa e o ménbro dominànte da confederaçión germànica. A batòsta patîa inta goæra aostro-prusciànn-a do 1866 a l'à però portòu a-a fìn da confederaçión e a-a trasformaçión de l'inpêro in quéllo de Àostria-Ungherîa l'ànno dòppo.

Con l'amasaménto de l'Arçidùcca Françésco Ferdinàndo inte l'ànno 1914, l'inpeatô Françésco Giöxèppe o l'à diciaròu goæra a-a Sèrbia, portàndo a-o sccéuppo da Prìmma Goæra Mondiâle. A batòsta de l'inpêro in quéllo conflìtto e a sò sucesîva chéita àn dónca portòu a-a proclamaçión da repùbrica de l'Àostria tedésca inte l'ànno 1918 e, into 1919, da Prìmma Repùbrica Aostrìaca. Co-o perîodo tra e dôe goære di sentiménti anti-parlamentâri àn portòu, into 1934, a-a formaçión da ditatûa de l'Engelbert Dollfuss. 'N ànno prìmma do sccéuppo da Segónda Goæra Mondiâle, l'Àostria a l'é stæta anéssa a-a Germanîa nazìsta, diventàndo 'na sò sudivixón aministratîva. Co-a sò liberaçión inte l'ànno 1945 e depoî 'n çèrto perîodo de òcupaçión da pàrte di Aleæ, a naçión a l'é diventâ tórna indipendénte, diciaràndo a sò neotralitæ perpétoa into 1955.

Economîa e polìtica

L'Àostria a l'é 'na repùbrica parlamentâre democràtica co-in prescidénte, elezûo da-a popolaçión, cómme càppo de stâto e 'n cançelê cómme càppo do govèrno. A naçión a l'é unn-a de ciù rìcche do móndo pe PIL pro capite e unn-a de quélle co-a ciù âta qualitæ de vìtta, a-o 18° pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno into 2020.

L'Àostria a l'é 'n ménbro de Naçioìn Unîe da-o 1955 e de l'Unión Eoropêa da-o 1995. A l'é a sêde de l'OSCE e de l'OPEC e un di fondatoî de l'OECD e de l'Interpol. A l'é intrâ inte l'Àrea Schengen into 1995 e a l'à adotòu l'éoro scìnn-a da-a sò introduçión.

Bibliografîa

• (EN) Barbara Jelavich, Modern Austria: empire and republic 1815-1986, Cambridge University Press, 1987, ISBN 0-521-31625-1.
• (EN) Lonnie Johnson, Introducing Austria: A Short History, 2ª ed., Ariadne Press, 1989, ISBN 0-929-49703-1.
• (EN) Insight Guides, Insight Guides Austria, 3ª ed., APA Publications, 2003, ISBN 98-14-12044-8.
• (EN) Gordon Brook-Shepard, The Austrians: A Thousand-Year Odyssey, Basic Books, 2009, ISBN 0-786-73066-8.
• (EN) Paula Sutter Fichtner, Historical Dictionary of Austria, 2ª ed., Scarecrow Press, 2009, ISBN 0-810-86310-3.
• (EN) Oliver Rathkolb, Culture Shock! Austria: A Survival Guide to Customs and Etiquette, Marshall Cavendish, 2011, ISBN 98-14-39868-3.
• (EN) Oliver Rathkolb, The Paradoxical Republic: Austria, 1945-2005, Berghahn Books, 2014, ISBN 1-782-38396-4.
• (EN) Marc Di Duca, Kerry Christiani, Catherine Le Nevez, Donna Wheeler, Lonely Planet Austria, 9ª ed., Lonely Planet, 2020, ISBN 1-787-01401-0.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di inmàgine ò di âtri files in sce Àostria

Colegaménti estèrni

• (DE, EN) Scîto ofiçiâ do govèrno, in sce bundeskanzleramt.gv.at. URL consultòu o 12 arvî 2022.
• (DE) Scîto ofiçiâ do parlaménto, in sce parlament.gv.at. URL consultòu o 12 arvî 2022.
• (DE, EN) Scîto ofiçiâ do prescidénte, in sce bundespraesident.at. URL consultòu o 12 arvî 2022.
• (DE, EN, DA, ES, FR, IT, HR, HU, NL, PL, RU, RO, SL, SK, SV, CS, AR, ZH, JA, KO) Scîto turìstico ofiçiâ, in sce austria.info. URL consultòu o 12 arvî 2022.