Kukës
ZE
|
Sta pagina a l'é scrita in zeneise, segondo a grafia unitäia |
Kukës comùn | ||
---|---|---|
(SQ) Kukësi
| ||
| ||
Localizaçión | ||
Stâto | ![]() | |
Región | ![]() | |
Aministraçión | ||
Scìndico | Safet Gjici (PS) da-o 2/08/2019 | |
Teritöio | ||
Coordinæ: | 42°04′32.88″N 20°25′23.16″E | |
Altitùdine | 320 m s.l.m. | |
Superfìcce | 934,8 km² | |
Abitanti | 47 985[2] (cens. 2011) | |
Denscitæ | 51,33 ab./km² | |
Âtre informaçioìn | ||
CAP | 8501/2/3[1] | |
Prefìsso | 24 | |
Fûzo oràrio | UTC+1 | |
Targa | KU fin a-o 16/02/2011 | |
Cartògrafîa | ||
Scîto instituçionâle | ||
Kukës (Inta forma definia arbaneise: Kukësi) a l'é unna çittæ de l'Arbania. A çittæ a l'é a capitale da muniçipalitæ omònima de Kukës e da contea de Kukës, uña de 12 contee constituente da repubrica. O se spantega pe 8.2 km e into 2023 o l'aiva unna popolaçion totale de 15.643 persoñe.[3]
Geològicamente, a zöna attorno a l'é dominâ da un terren de montagna e erto. A çittæ a se spande traverso a ciaña de Luma drento e Alpe arbaneise tra e rive do lago Fierza e e colliñe de montagne Korab ciù à settentrion e e montagne Sharr ciù à ponente. A-a confruensa do Drin Neigro e do Drin Gianco, o sciumme Drin o l'origine da-a vexin a-o territöio da çittæ.
Istöia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Sviluppo antigo
[modìfica | modìfica wikitèsto]Kukës a traccia a seu istöia inderê pe ciù de mille anni. A region che ancheu a corresponde a-o territöio da çittæ a l'ea abitâ da un muggio de antighe tribù illiriche (ciù che tutto e tribù di Dardani), comme pe-a ciù parte de l'Arbania. Un muggio de tombe di Illiri l'é stæto identificou à Këneta e Kolsh da-a vexin a-a çittæ. A çittæ a fava parte do Regno de Dardania inte l'antighitæ. O dominio rexidençiale o serviva da ponto de sòsto in sce un rammo da stradda ch'a pòrta a-a Via Egnatia, ch'a conligava Durasso (in arbaneise Durrës) in sciô Mâ Adriatico à ponente con Costantinòpoli in sciô Mâ da Marma à levante.

De tombe illiriche en stæte attrovæ à Këneta e Kolsh da-a rente à Kukës.[4] O l'ea un insediamento roman piccin, un ponto de sòsto in sce un atro rammo da stradda ch'a pòrta a-a Via Egnatia, e un çentro de mercou ottoman minô e un pòsto de commercio in sciâ stradda pe-o Kòsovo meridionale. L'é stæto lì (Qafa e Kolosjanit) che a rexistensa arbaneise a s'é levâ contra l'armâ serba ch'a se arretiava do 1912.
Sviluppo moderno
[modìfica | modìfica wikitèsto]A vegia Kukës a l'ea collocâ a-a confruensa do Drin Gianco e do Drin Negro . Do 1976 a çittæ a l'é stæta madâ à fondo sotta o baçî de Fierza, ch'o l'é sostegnuo da unna diga . A neuva çittæ ( Kukësi i Ri – “Neuva Kukës”) a l'é stæta tiâ sciù di anni '70 inta ciaña da-a vexin ch'a l'é 320m in sciô livello do mâ. Kukësi i Ri a l'é contorniâ da-o lago artifiçiâ de Fierza e a pâ unna penisoa da-o de d'ato. A l'é conligâ co-e atre parte do paise da trei ponti. À levante o l'ammia in sciâ montagna coverta de neive de Gjallica, 2468 m sorvie do livello do mâ. Inti tempi moderni e apreuvo a-a vexinansa streita a-o Kòsovo, a çittæ a l'à ottegnuo un reconoscimento mondiâ inta Guæra do Kòsovo quande miggiæa de refugæ Kòsovo-Arbaneixi an traversou a frontea e an attrovou a seguessa inta çittæ. Kukës a l'à tiou l'attençion internaçionale inta guæra do Kòsovo quande 450.000 profughi arbaneixi do Kòsovo an traversou o confin e son stæti allögiæ inte di campi drento e d'in gio à Kukës.
Contemporaneo
[modìfica | modìfica wikitèsto]A çittæ a l'é stæta candidâ pe-o Premio Nobel da Paxe do 2000 pe avei avuo da fâ con l'ospitalitæ e pe avei ospitou miggiæa de profughi inta Guæra do Kòsovo.[5] A l'ea a primma vòtta che unna çittæ a vegniva candidâ pe-o premio.[6] Do 2017, a çittæ a l'à appricou pe-o Premio Europeo da Capitale Verde do 2018 pe vegnî à ëse a Capitale Verde de l' Euròpa.[7] Gh'é unna moschea e un albergo serrou into stile alpin, parte d'un tentativo de stabilî lì unn'industria turistica. L'OSCE a mantegniva unna villa lì.
Ambiente
[modìfica | modìfica wikitèsto]Kukës a se scitoa into nòrd-est do paise. A s'attreuva pe-o ciù tra e latitudine 42° e 5° N, e longitudine 20° e 25° E. A çittæ a s'attreuva in sciâ ciaña de Luma e in scê rive meridionale do lago Fierza.[8] A s'attreuva à pöco assæ de 3 chilometri (1.9 mi) a-o sud-est da vegia collocaçion da çittæ, ch'a l'ea stæta recollocâ comme parte d'un schema idroelettrico.[8]
Climma
[modìfica | modìfica wikitèsto]Comme tutti i arbaneixi de Levante che son inta ciaña a zòna a l'é subtropicâ umida (Köppen: Cfa ), scimile a-o nòrd de l'Italia, apreuvo a-a seu collocaçion interna ma vexin a-o Mediterraneo. À despeto da seu poxiçion a-o sud, a seu distansa à levante a compensa sta differensa.[9] A çittæ a sperimenta sorviatutto un climma continentale.[10][11] Sto fæto o veu dî che i inverni son freidi e neivoxi e e stæ son sorviatutto cade. A temperatua da çittæ a cangia pe do bello traverso e saxoin con unna primmaveia mite à arvî e mazzo, meixi cadi de stæ da zugno à agosto, de spesso meixi d'ötunno con ægua e vento pe settembre e ottobre e meixi d'inverno ben ben freidi, de spesso con negia e zeo, da dexembre à marso. A temperatua media do meise a va tra −25 °C in inverno e 25 °C (77 °F) de stæ.[10] E cheite medie de l'anno van tra 900 millimetri e 3,000 millimetri à segonda da longitudine e da latitudine.[10]
Politica
[modìfica | modìfica wikitèsto]O commun de Kukës o l'é stæto formou do 1923 da-a fuxon di vegi commun de Arrën, Bicaj, Bushtricë, Grykë-Çajë, Kalis, Kolsh, Kukës, Malzi, Shishtavec, Shtiqën, Surroj, Tërthore, Topojan, Ujëmisht e Zapod, devegnue unitæ communale.[12] A muniçipalitæ a se spande pe 934.80 km e a l'aiva unna popolaçion totale de 36.125 persoñe do 2023.[13]
Economia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dòppo a cheita do communismo, apreuvo a-a neuva libertæ de movimento implementâ tra tutti i arbaneixi, un numero scignificativo da popolaçion de Kukës o s'é trasferio de drento a naçion ò o l'é emigrou à l'estranxeo pe de megio opportunitæ econòmiche.
A region a l'é ben conosciua pe-a seu agricoltua desviluppâ. Kukës a l'à unna fabrica de tappeti i quæ produti son pe deuvio domestico e commerciale. Gh'é ascì unna fabrica da lavoraçión do rammo comme matëia primma. Kukës a l'é un bon çentro de pesca e pe camminâ in scê montagne d'in gio. L'autostradda A1 a passa pe Kukës.
Çittæ seu, binellaggi
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Tirana
- Valoña
- San Zane de Medua, Arbania
- Prizren, Kòsovo
- Kosovska Mitrovica, Kòsovo
- Lyndhurst, Stati Unii d'America
- Tetovo, Maçedònia do Nòrd
Referense
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ CAP distretto di Kukës, in sce geopostcodes.com. URL consultòu o 12 màzzo 2010.
- ↑ (EN) Population and housing Census 2011 (PDF), in sce instat.gov.al. URL consultòu o 18 seténbre 2017 (archiviòu da l'url òriginâle o 4 marzo 2016 ).
- ↑ (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
- ↑ John ,I. E. S. Boardman, Edwards, The Cambridge Ancient History, Cambridge University Press, 1982, p. 235, ISBN 9780521224963.
- ↑ (SQ) Kukësi, kryeqendra shqiptare më 16 prill, in sce gazeta-shqip.com, p. 1.
- ↑ Collett, Kukës: The first city ever nominated for a Nobel Prize, in sce bbc.com, 8 December 2023.
- ↑ (EN) European Green Capital, in sce ec.europa.eu.
- ↑ 8,0 8,1 (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
- ↑ Kukës climate: Average Temperature, weather by month, Kukës weather averages - Climate-Data.org, in sce en.climate-data.org.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
- ↑ (SQ) Bashkia Kukës, Programi i Zonës Funksionale Kukës (PDF), in sce km.dldp.al, pp. 11–12.
- ↑ (SQ) Law nr. 115/2014 (PDF), in sce vendime.al, p. 6373.
- ↑ Correspondence table LAU – NUTS 2016, EU-28 and EFTA / available Candidate Countries (XLSX), Eurostat.
Atri progetti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Kukës