Sâta a-o contegnûo

Kukës

42°04′32.88″N 20°25′23.16″E
Sta pagina a l'é scrita in zeneise
Da Wikipedia
ZE
Sta pagina a l'é scrita in zeneise, segondo a grafia unitäia
Kukës
comùn
(SQ) Kukësi
Kukës – Stemma
Kukës – Veduta
Kukës – Veduta
Localizaçión
StâtoAlbanîa Albanîa
Región Kukës
Aministraçión
ScìndicoSafet Gjici (PS) da-o 2/08/2019
Teritöio
Coordinæ:42°04′32.88″N 20°25′23.16″E
Altitùdine320 m s.l.m.
Superfìcce934,8 km²
Abitanti47 985[2] (cens. 2011)
Denscitæ51,33 ab./km²
Âtre informaçioìn
CAP8501/2/3[1]
Prefìsso24
Fûzo oràrioUTC+1
TargaKU fin a-o 16/02/2011
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Albania
Kukës
Kukës
Scîto instituçionâle

Kukës (Inta forma definia arbaneise: Kukësi) a l'é unna çittæ de l'Arbania. A çittæ a l'é a capitale da muniçipalitæ omònima de Kukës e da contea de Kukës, uña de 12 contee constituente da repubrica. O se spantega pe 8.2 km e into 2023 o l'aiva unna popolaçion totale de 15.643 persoñe.[3]

Geològicamente, a zöna attorno a l'é dominâ da un terren de montagna e erto. A çittæ a se spande traverso a ciaña de Luma drento e Alpe arbaneise tra e rive do lago Fierza e e colliñe de montagne Korab ciù à settentrion e e montagne Sharr ciù à ponente. A-a confruensa do Drin Neigro e do Drin Gianco, o sciumme Drin o l'origine da-a vexin a-o territöio da çittæ.

Sviluppo antigo

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Kukës a traccia a seu istöia inderê pe ciù de mille anni. A region che ancheu a corresponde a-o territöio da çittæ a l'ea abitâ da un muggio de antighe tribù illiriche (ciù che tutto e tribù di Dardani), comme pe-a ciù parte de l'Arbania. Un muggio de tombe di Illiri l'é stæto identificou à Këneta e Kolsh da-a vexin a-a çittæ. A çittæ a fava parte do Regno de Dardania inte l'antighitæ. O dominio rexidençiale o serviva da ponto de sòsto in sce un rammo da stradda ch'a pòrta a-a Via Egnatia, ch'a conligava Durasso (in arbaneise Durrës) in sciô Mâ Adriatico à ponente con Costantinòpoli in sciô Mâ da Marma à levante.

Foto do Vegio Ponte de Nermjeme do 1905

De tombe illiriche en stæte attrovæ à Këneta e Kolsh da-a rente à Kukës.[4] O l'ea un insediamento roman piccin, un ponto de sòsto in sce un atro rammo da stradda ch'a pòrta a-a Via Egnatia, e un çentro de mercou ottoman minô e un pòsto de commercio in sciâ stradda pe-o Kòsovo meridionale. L'é stæto lì (Qafa e Kolosjanit) che a rexistensa arbaneise a s'é levâ contra l'armâ serba ch'a se arretiava do 1912.

Sviluppo moderno

[modìfica | modìfica wikitèsto]
O passou segretäio generale de Naçioin Unie o Kofi Annan inta crixi da guæra do Kòsovo do 1999 à Kukës

A vegia Kukës a l'ea collocâ a-a confruensa do Drin Gianco e do Drin Negro . Do 1976 a çittæ a l'é stæta madâ à fondo sotta o baçî de Fierza, ch'o l'é sostegnuo da unna diga . A neuva çittæ ( Kukësi i Ri – “Neuva Kukës”) a l'é stæta tiâ sciù di anni '70 inta ciaña da-a vexin ch'a l'é 320m in sciô livello do mâ. Kukësi i Ri a l'é contorniâ da-o lago artifiçiâ de Fierza e a pâ unna penisoa da-o de d'ato. A l'é conligâ co-e atre parte do paise da trei ponti. À levante o l'ammia in sciâ montagna coverta de neive de Gjallica, 2468 m sorvie do livello do mâ. Inti tempi moderni e apreuvo a-a vexinansa streita a-o Kòsovo, a çittæ a l'à ottegnuo un reconoscimento mondiâ inta Guæra do Kòsovo quande miggiæa de refugæ Kòsovo-Arbaneixi an traversou a frontea e an attrovou a seguessa inta çittæ. Kukës a l'à tiou l'attençion internaçionale inta guæra do Kòsovo quande 450.000 profughi arbaneixi do Kòsovo an traversou o confin e son stæti allögiæ inte di campi drento e d'in gio à Kukës.

A çittæ a l'é stæta candidâ pe-o Premio Nobel da Paxe do 2000 pe avei avuo da fâ con l'ospitalitæ e pe avei ospitou miggiæa de profughi inta Guæra do Kòsovo.[5] A l'ea a primma vòtta che unna çittæ a vegniva candidâ pe-o premio.[6] Do 2017, a çittæ a l'à appricou pe-o Premio Europeo da Capitale Verde do 2018 pe vegnî à ëse a Capitale Verde de l' Euròpa.[7] Gh'é unna moschea e un albergo serrou into stile alpin, parte d'un tentativo de stabilî lì unn'industria turistica. L'OSCE a mantegniva unna villa lì.

Kukës a se scitoa into nòrd-est do paise. A s'attreuva pe-o ciù tra e latitudine 42° e 5° N, e longitudine 20° e 25° E. A çittæ a s'attreuva in sciâ ciaña de Luma e in scê rive meridionale do lago Fierza.[8] A s'attreuva à pöco assæ de 3 chilometri (1.9 mi) a-o sud-est da vegia collocaçion da çittæ, ch'a l'ea stæta recollocâ comme parte d'un schema idroelettrico.[8]

Comme tutti i arbaneixi de Levante che son inta ciaña a zòna a l'é subtropicâ umida (Köppen: Cfa ), scimile a-o nòrd de l'Italia, apreuvo a-a seu collocaçion interna ma vexin a-o Mediterraneo. À despeto da seu poxiçion a-o sud, a seu distansa à levante a compensa sta differensa.[9] A çittæ a sperimenta sorviatutto un climma continentale.[10][11] Sto fæto o veu dî che i inverni son freidi e neivoxi e e stæ son sorviatutto cade. A temperatua da çittæ a cangia pe do bello traverso e saxoin con unna primmaveia mite à arvî e mazzo, meixi cadi de stæ da zugno à agosto, de spesso meixi d'ötunno con ægua e vento pe settembre e ottobre e meixi d'inverno ben ben freidi, de spesso con negia e zeo, da dexembre à marso. A temperatua media do meise a va tra −25 °C in inverno e 25 °C (77 °F) de stæ.[10] E cheite medie de l'anno van tra 900 millimetri e 3,000 millimetri à segonda da longitudine e da latitudine.[10]

O commun de Kukës o l'é stæto formou do 1923 da-a fuxon di vegi commun de Arrën, Bicaj, Bushtricë, Grykë-Çajë, Kalis, Kolsh, Kukës, Malzi, Shishtavec, Shtiqën, Surroj, Tërthore, Topojan, Ujëmisht e Zapod, devegnue unitæ communale.[12] A muniçipalitæ a se spande pe 934.80 km e a l'aiva unna popolaçion totale de 36.125 persoñe do 2023.[13]

Dòppo a cheita do communismo, apreuvo a-a neuva libertæ de movimento implementâ tra tutti i arbaneixi, un numero scignificativo da popolaçion de Kukës o s'é trasferio de drento a naçion ò o l'é emigrou à l'estranxeo pe de megio opportunitæ econòmiche.

A region a l'é ben conosciua pe-a seu agricoltua desviluppâ. Kukës a l'à unna fabrica de tappeti i quæ produti son pe deuvio domestico e commerciale. Gh'é ascì unna fabrica da lavoraçión do rammo comme matëia primma. Kukës a l'é un bon çentro de pesca e pe camminâ in scê montagne d'in gio. L'autostradda A1 a passa pe Kukës.

Çittæ seu, binellaggi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. CAP distretto di Kukës, in sce geopostcodes.com. URL consultòu o 12 màzzo 2010.
  2. (EN) Population and housing Census 2011 (PDF), in sce instat.gov.al. URL consultòu o 18 seténbre 2017 (archiviòu da l'url òriginâle o 4 marzo 2016).
  3. (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
  4. John ,I. E. S. Boardman, Edwards, The Cambridge Ancient History, Cambridge University Press, 1982, p. 235, ISBN 9780521224963.
  5. (SQ) Kukësi, kryeqendra shqiptare më 16 prill, in sce gazeta-shqip.com, p. 1.
  6. Collett, Kukës: The first city ever nominated for a Nobel Prize, in sce bbc.com, 8 December 2023.
  7. (EN) European Green Capital, in sce ec.europa.eu.
  8. 8,0 8,1 (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
  9. Kukës climate: Average Temperature, weather by month, Kukës weather averages - Climate-Data.org, in sce en.climate-data.org.
  10. 10,0 10,1 10,2 (SQ) Bashkia Kukës, PLANI I ZHVILLIMIT I BASHKISE KUKES (PDF), in sce rasp.org.al.
  11. (SQ) Bashkia Kukës, Programi i Zonës Funksionale Kukës (PDF), in sce km.dldp.al, pp. 11–12.
  12. (SQ) Law nr. 115/2014 (PDF), in sce vendime.al, p. 6373.
  13. Correspondence table LAU – NUTS 2016, EU-28 and EFTA / available Candidate Countries (XLSX), Eurostat.