Madōnna d'l Ciṛes̅c̅e (Ulmèa)

UL	Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

A Madōnna d'l Ciṛes̅c̅e (Madonna delle Ciliegie 'n italiàn) ṛ'è üna capélla dedicô aṛa Natività d' Maṛia Santiššima ch' a s' tṛöva ‘n l'Albarè, fṛâziùn dâ cumüna d'Ulmèa, 'nsâ štrô ch'a munta a j'Aimui, dapè au Rian dû Ciapìn.

Štōṛia

A fundaziùn dâ capélla s'maija ch'a sègghè d'primma dû seculu XIV, püa se d'l' 'mpiontu d'l prinzìpi u j'è restà ben pōchi sagni, cumme cōc' reštu d' pitüṛa "a fṛašcu" ch'u pōlta a dōtta d'l 1478, cunselvōi 'ntû lucoa chè zöi lè duvrà cumme canunia. U s' sa chè a cuštruziùn, in urigine, ṛ'eṛa štô tiṛô sciü a 'n autezza d' dui metri ciü 'n bossu, se cunfruntô 'ncu ṛa pavimentaziùn ch'u j'è au. L’ abscide d'l' epuca ṛ'eṛa foccia d' prea e girô vèlsu levonte, in diṛeziùn d' Gerüsalemme s'cundu a maneṛa d' quai tempi. Chizì i s' trövo 'ncua d'j' oto išcriziùi, ch'i pōlto cume dataziùn i 18 d'utuvō d'l 1541, dì ch’ ṛ'eṛa passô d' 'nt' Ulmèa a malchèsa Laura Del Carretto, ch'a s'eṛa maṛiô al Munte d'Crea.

'Nta polte d' dré dâ canunia, au d'föṛa, u j'è šcriccia 'nvece a dotta d'l' 1616, suta 'na nigia lunde ch’ u j'era in' antica meṛidiona. A geis̅c̅ịatta ṛô pià u nōmme d' Madōnna d'l Ciṛes̅c̅e scicumme ch' u j'è štà dui fotti miṛaculus̅c̅i, ch' s'cundu a tradiziùn i sṛèvo vignüi, ai 16 d'avuštu d'l 1650 è a j’ 8 d' s-tembo dû 1675.

'Nt' tücci i coši s'mija ch' 'ntl’ mèntṛe ch'u j'eṛa a funziùn, ün d’ j’ olbo d'nōi aṛa capélla l’ hà cum'nzà a fiurìa, fendu divèlsci früti, cumme teštimunià 'nt’ j’ otti üfizioa cunsèlvōi 'ntl’ alchiviu paruchioa d'Ulmèa. ‘Nt’ j’ otti l’ è štà šcṛicciu da u nudoṛi Bova d'Ulmèa e sut'šcṛicciu ascì da u nudoṛi Chiambrino d' Garešše.^[1]

Ai 12 d' zügnu d'l 1739, 'nvece, a s'ṛèva štô foccia 'na cülta Indülgènza, proclamô 'nt' èl nônu onnu d' puntificattu d' Clemènte XII e filmô da 'l Caldinoa Passioneus, d'lungu lià aṛa capélla. 'Ntâ s'cunda metà dû Sèt'zèntu, oto infulmaziùi 'nsû santuori j’ arìvo da'l Peirani, ch' u šcrive d'l cittu autōa d' föṛa, cun a figüṛa dâ Madōnna cun 'l Bambìn, ‘ntl’ mèzzu di dui pultùi, cilcundô da 'n' miragnatu e da 'na cinta d'lagnu, prutèttu da 'na v'driô: a cap'latta 'n sa faciodda, a n' j' eṛa 'ncù. U s' cunusce 'n ciü ch' d’ š-ciōgni i dis̅c̅evo a massa n'mà p’l a Natività d'Maṛia è a l'Assunta.

Suta a duminaziùn franzèse l'edifizzi l'è numinà cumme Vierge de l'Albareto 'nt'l papéa cugnusciü cumme Etat des Chapelles, ch' l’è d’l 1818 e l'è cunsèlvà 'nt’ j’ alchìvi dâ cumüna d'Ulmèa. Da su papea u s' ven a savéa ch' a quai tempi a geis̅c̅ịatta ṛ'eṛa 'ncùa ben cunselvô, cun tontu d’ cancellu è d' pultun ben rubüstu.

U s' n' poṛla cumme 'na geis̅c̅ia 'ncùa dû centṛu d'l paise, nèn cunsciderô ares̅c̅igu p’l a prêsènza di bṛegonti.^[2] Cōc' onnu apṛessu, 'nt' èl 1845, Goffredo Casalis, 'nt' u sō diziunori štatišticu u šcṛive ch' a Madōnna d'l Ciṛes̅c̅e ṛ'ê 'n vèṛu e pṛōpi santuōṛi, višta a fòlte devuziùn pupulōa.^[3] 'Nt'èl culsu di oggni ṛ'ê passô d'man a difeṛènti pṛupṛietori, fin a quonde, cun l' incameṛamèntu dî ben da Geis̅c̅ia, a capélla ṛ'ê štô bütô a l' 'ncontu e catô 'nt' 'l' avuštu d'l 1865 da l'avucottu ulmioš-cu Giovanni Battista Seno, p’l ina ciffṛa d' 28 000 liṛe. 'Nt'l 1902, 'na vōta moltu, l'eṛedità ṛ'eṛa finia aṛa sô famna Serafina Cornero.

P’l sô vuluntà, Seno l'ê štà sut'rà d' sutta al pavimentu dâ capélla, sutta l' 'ntṛodda. 'Nt'i oggni a v'gnìa u santuoṛi lè passà d' pṛupietà a u Seminoṛi dâ Dioces̅c̅i d' Sanremmu, ch'a ṛô mantignüa fin a zöi.

Descṛiziùn

A faciodda
A cap'latta
A pòlte d'driccia da geis̅c̅ia
Višta d'fioncu

Cionta

A geis̅c̅ịa ṛ'ô i'na cionta a fulma d' cṛus̅c̅e, duvüa a ina seṛie d' tṛavoji focci 'nt' èl cùlsu di oggni: difatti a maneṛa cum' a s’ muštṛa au ṛ'ê duvüa ai travōji focci ‘’ntû Sèt'zèntu, ch'i han pultà a l’integṛaziùn dâ stṛütüṛa d'pṛimma 'nt' qualla ciü mudèlna. L'abscide r'ê štô virô a setentṛiùn: davōa, u s' pō’ vago 'l pṛufia semirundu d'l veiju uṛientamèntu. In tüttu u riva a chilvìa 'n špaziu d' 40 metṛi quoddri, piastrelà cun 'n elegonte pavimentaziùn.

D' föṛa

D' föṛa a geis̅c̅ịa a s'mija aṛa buna, cun a faciodda 'ngiancô da pōcu e cun u tipicu prufìa a cabonna, cun 'nt' èl mèzzu ina cap'làtta d’ dim'nsciùi ciü polve, a aruldōa 'n tempiàttu neuclascicu, pitüṛà d' celèšte e russu. Lōlì l'eṛa štà vujiü 'nt' 'l 1865 da l’avucōtu Giovanni Battista Seno, 'l pṛupietori d'l' epuca.

L' 'ntrodda d' sa cap'làtta a r'pia a fùlma d' in olcu semirundu, s'rà d'nōi da 'n cancellu. D'drentu, tencia a fṛascu d' blö e chivèlta da ina vōta s̅c̅’bas̅c̅ô, a cunsèlva a figüṛa dâ Madōnna cun 'l Bambin, ch' zà d' pṛimma ṛ'eṛa 'nta faciodda dû santuoṛi, ma chè fin a su mumentu lì a s' pṛesentōva n'mà cumme 'n pilùn.

'N scî fionchii d’l polvu tempiettu dû f’neštṛe runde, ascì j’ oto cun i fèri. Èl fioncu d' dṛiccia dâ geis̅c̅ia, 'nvece u s' pṛesènta rüstigu, cun a polte ciü veija, semirunda, nu pitüṛô, cun pṛée a višta. ‘N zimma i s' tṛövo tṛai balcunatti ün d'ré a l’ otṛu. 'Ncùa, 'ntâ pōlte ciü 'n anoi dâ navô, in balcùn a fineštṛa a mezzalüna ch’ a r'pia u lištessu štile d' qualla dâ faciodda, d' suvo a u tempiattu è ṛê afiancô da oci dui golbi, šta vōta rundi, ch'i s' tṛövo lunde ch' i s' tṛövo i dui pultui d' lagnu.

U j'è pöi dû ciove d' vōta d'lungu lunde ch' u j'è i balcùi, in pòlte chivelte dâ ṛa rizadüṛa. A cuṛunōa 'l fṛùnte, 'nvece, 'n campanilattu polvu focciu d' pṛea, suvo u j’è ina cṛus̅c̅e d' fèru. Stu chi u s'izza 'nt'èl mèzzu, lunde ch' i s' šcuntṛo el dû polti dâ gṛunda.

D' dṛentu

D' dṛentu u j’ è tṛai divèlsci autoa, 'l prinzipoa l’è dedicà aṛa Nativitài d'Maṛia Vèlgine, ch' ṛ'ê ascì rafigüṛô 'n sâ tèra d’l 1639, vujiüa daṛa famia Bossu, cumme u s' capišše da 'n' iscṛiziùn e dâṛa pṛesènza dû štemma. A poṛa d'autoa, tencia da 'n' pitūa š-cugnusciü, ṛ'eṛa stô rubô ntl’ 1994, p’l pöi v’gnìa r-tṛuvô, in polte, a Zena, 'nt'èl 2021: zöi ṛ'ê cunsèlvô au Seminōri dâ Dioces̅c̅i d' Sanremmu.

J' oci dui autoa, in scî fionchi, i sun d’l 1747. Quâ d' dṛiccia, d' lagnu, u cunsèlva 'n dipintu d' Maṛia Aduluṛô, blucà zà s-ciogni dal Munscignua Natta, vištu a cuntesa fṛa èl divèlse famî ulmioš-che p'l u sō patṛunà. Aṛa lelca, d'noi, l' auta d' Sonta Maṛia Madalèna, ascì assu lì pṛuvištu d' pitüṛa dâ sonta, ch' a cionze al pè dâ cṛus̅c̅e.

Fṛa i pṛezius̅c̅i rešti d' afṛašchi cunselvoi 'nta canunia, a rafigüṛaziun di quottṛu Evangelišti e cōc' išcriziun, calcüna ‘ndô pèlsa. U s' vaghe ben peṛò 'nsâ vōta a šcṛiccia latina Nativitas Tua Gaudium Annuntiavit Universo Mundo (A tô noscita ṛo anunzià a goi a l' ünivèlsu).

D' noi a navô a pṛesènta d'j' oci dipinti: a pṛesentaziùn d' Gesù a u Tempiu, Mosè cun i Des̅c̅ie Cumandamenti, Davide cun l' olpa, a Nunziaiṛa è a Vis̅c̅ita aṛa chis̅c̅ina Lisabetta.

Bibliugṛafìa

(IT, LIJ) M. Pelazza, G. Mao, F.Merlino, D. Bassi, E. Michelis, S. Odasso, G. Casalis e G. Barrelli, Guida di Ormea, Ulmèa, Le campane di San Martino, 1986.
(IT, LIJ) Elia Michelis, IX. Chiese e Cappelle, in Guida di Ormea e dintorni, Bulgu Sen Dalmōzu (Cuni), Istituto Grafico Bertello, 1956, pp. 99-104.

(IT) Tullio Pagliana, Chiese, piloni, cappelle di Ormea e frazioni, Monumenti di storia religiosa e popolare, Imperia, Dominici Editore, 1990. pp. 64-67

Nòtte

↑ (IT) Santuario della Madonna dell'Albareto, in sce comune.ormea.cn.it. URL consultòu o 21 frevâ 2025.
↑ (IT, LIJ) Odette Sappa, Madonna dell’Albareto detta anche Madonna delle Ciliegie (PDF), in La Gazzetta di Chionea, n. 24, Ulmea, Museo dei Ricordi, s'tembō 2022, pp. 3-18.
↑ (IT) Goffredo Casalis, Dizionario geografico-storico-statistico-commerciale degli stati di S. M. il re di Sardegna, vol. 13, Turìn, Gaetano Maspero e G. Marzorati, 1845, p. 499.

Oci prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Madōnna d'l Ciṛes̅c̅e

[1] (IT) Santuario della Madonna dell'Albareto, in sce comune.ormea.cn.it. URL consultòu o 21 frevâ 2025.

[2] (IT, LIJ) Odette Sappa, Madonna dell’Albareto detta anche Madonna delle Ciliegie (PDF), in La Gazzetta di Chionea, n. 24, Ulmea, Museo dei Ricordi, s'tembō 2022, pp. 3-18.

[3] (IT) Goffredo Casalis, Dizionario geografico-storico-statistico-commerciale degli stati di S. M. il re di Sardegna, vol. 13, Turìn, Gaetano Maspero e G. Marzorati, 1845, p. 499.

[1]

[2]

[3]