Montenéigro

Da Wikipedia
(Rindirisòu da Monteneigro (Naçion))
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Montenéigro
Montenéigro – Bandiera Montenéigro - Stemma
Čojstvo i junaštvo
Чојство и јунаштво
Cavalerîa e coràggio
Montenéigro - Localizzazione
Montenéigro - Localizzazione
Dæti aministratîvi
Nómme conplêto Montenéigro[1]
Nómme ofiçiâ Црна Гора /
Crna Gora
Léngoe ofiçiæ monteneigrìn
Capitâle Podgorica  (150.977 ab. / 2018)
Polìtica
Fórma de govèrno Repùbrica parlamentâre
Càppo de Stâto Milo Đukanović
Prìmmo minìstro Duško Marković
Indipendénsa 2006, da-a Sèrbia e Montenéigro
Intrâ inte l'ONU 28 zùgno 2016
Superfìcce
Totâle 13.812 km² (157º)
% de ægoe 0,3%
Popolaçión
Totâle 620.739 ab. (2021 stìmma) (161º)
Denscitæ 45 ab./km² (133º)
Nómme di abitànti Template:AggNaz/Montenéigro
Giögrafîa
Continénte Eoröpa
Fûzo oràrio UTC+1
UTC+2 con l'ôa legâle
Economîa
Valûta Éoro
PIL (nominâle) 5 651 milioìn de $[2] (2021 stìmma) (151º)
PIL pro capite (nominâle) 9 064 $[2] (2021 stìmma) (73º)
Vàrie
Codici ISO 3166 ME, MNE, 499
TLD .me
Prefìsso tel. +382
Sigla autom. MNE
Inno naçionâ Ој свијетла мајска зоро / Oj svijeta majska zoro
Ö, luminôza àrba de màzzo
Fèsta naçionâ 13 lùggio
Evoluçión stòrica
Stâto precedénte Sèrbia e Montenéigro Sèrbia e Montenéigro
 

O Montenéigro (Црна Гора in monteneigrìn, trasliteròu in Crna Gora, prononçiòu [tsr̩̂ːnaː ɡǒra]) o l'é 'n pàize de l'Eoröpa sùd-òrientâle[3].

Giögrafîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Montenéigro o se trêuva inta penîzoa balcànica, afaciòu in sciô Mâ Adriàtico. O confìnn-a co-a Sèrbia a nòrd-èst, co-a Bòsnia-Erçegòvina a nòrd e a ponénte, co-o Kosovo a levànte, con l'Albanîa a sùd-èst e co-a Croàçia a sùd-òvest, direçión inta quæ o l'é bagnòu da l'Adriàtico ascì. Pe mêzo do 'sto mâ chi, a naçión a l'à ànche 'n confìn marìtimo con l'Itàlia[4].

A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Podgorica, a quæ, ch'a l'òcupa o 10,4% di 13.812 km2 do teritöio montenegrìn, a l'é a câza de ciù ò mêno o 30% da popolaçión totâle do pàize, pægia a 621.000 persónn-e[5].

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inte l'Âta Etæ de Mêzo, o teritöio do modèrno Montenéigro o l'êa òcupòu da-i tréi prinçipâti de Duklja, scitoòu inta sò pàrte meridionâle, de Travunija, a ponénte, e de Rascia, a nòrd[6][7][8]. Tra i sécoli XIV e XV o l'é emèrso inta zöna o Prinçipâto de Zêta. Da-a fìn do sécolo XIV a-o prinçìpio do sécolo XVIII, a ciù pàrte do Montenéigro meridionâle a l'é stæta controlâ da-a Repùbrica de Venéçia e incorporâ inta coscì dîta Albanîa Véneta[9]. Pròpio da 'sto perîodo chi, spécce da-a fìn do sécolo XV, o vêgne o nómme co-o quæ a naçión a l'é conosciûa a-a giornâ d'ancheu.

Depoî a conquìsta òtomànn-a, o Montenéigro o l'é diventòu tórna 'na naçión indipendénte inte l'ànno 1696 sótt'a-o contròllo da cazàdda di Petrović-Njegoš, prìmma cómme 'na teocraçîa e pöi cómme 'n prinçipâto secolâ. L'indipendénsa do Montenéigro a l'é stæta riconosciûa da-e grénde poténse a-o Congrèsso de Berlìn do 1878. Inte l'ànno 1910 a naçión a l'é diventâ 'n régno.

Depoî a Prìmma Goæra Mondiâle, o régno o l'é diventòu pàrte da Iogoslàvia e, co-a sò roìnn-a, e dôe Repùbriche de Sèrbia e de Montenéigro àn proclamòu a nascìta de 'na federaçión. Aprêuvo a l'éxito do referendum do màzzo 2006, o Montenéigro o l'à diciaròu a sò indipendénsa e a confederaçión a s'é desfâ in mòddo pacìfico[10].

Economîa e polìtica[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Montenéigro o l'à 'n'economîa a rédito médio-âto[11] e o se trêuva a-o 48° pòsto inta clasìfica globâle de l'Ìndice de Svilùppo Umâno[12]. A sò monæa ofiçiâ a l'é, de facto[13], l'éoro, scibén ch'o Montenéigro o no fa pàrte de l'Unión econòmica e monetâia de l'Unión Eoropêa[14].

O l'é un di ménbri de Naçioìn Unîe, do Conséggio d'Eoröpa, da NATO, da WTO, de l'OSCE e do CEFTA. O l'é ànche un di ménbri fondatoî de l'Unión pe-o Mediterànio[15]. O l'é in córso o procèsso pe l'adexón a l'Unión Eoropêa[16].

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. Scìnn'a-i 22 de òtôbre do 2007 a naçión a l'avéiva o nómme ofiçiâ de "Repùbrica de Montenéigro"
  2. 2,0 2,1 (EN) Report for Selected Countries and Subjects, FMI. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  3. (EN) Montenéigro, in sce cia.gov. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  4. (EN) Montenegro - Encyclopædia Britannica, in sce britannica.com. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  5. (EN) Republic of Montenegro / Crna Gora - Country Profile, in sce nationsonline.org. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  6. (EN) David Luscombe e Jonathan Riley-Smith, The New Cambridge Medieval History, c.1024-c.1198, Part. 2, vol. 2, Cambridge University Press, 1995, pp. 266 ss., ISBN 0-521-41411-3.
  7. (EN) Jean W. Sedlar, East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500, University of Washington Press, 2013, pp. 21 ss., ISBN 0-295-80064-X.
  8. (EN) John Van Antwerp Fine, The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1983, p. 194, ISBN 0-472-10025-4.
  9. (DE) Oliver Jens Schmitt, Das Venezianische Albanien (1392–1479), Oldenbourg, 2001, ISBN 3-486-56569-9.
  10. (EN) Serbia ends union with Montenegro, in sce irishtimes.com, 6 màzzo 2006. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  11. (EN) Montenegro Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption, in sce heritage.org. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  12. (EN) Montenegro - Human Development Indicators, in sce hdr.undp.org. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  13. Aprêuvo a-o fæto che no gh'é stæto nisciùn acòrdio formâle con l'UE. L'adoçión de l'éoro a vêgne da l'ûzo (de facto ànche lê) do màrco tedésco cómme monæa ofiçiâ scìnn-a-o 2002, sostitoîa dónca da-o sò sucesô.
  14. (EN) The euro outside the euro area, in sce ec.europa.eu. URL consultòu o 6 màzzo 2022.
  15. (EN) Montenegro, in sce europeanwesternbalkans.com. URL consultòu l'8 arvî 2022.
  16. (EN) European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations - Montenegro, European Commission. URL consultòu l'8 arvî 2022.

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti esterni[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæVIAF (EN149551124 · LCCN (ENn81032743 · GND (DE4040163-7 · BNF (FRcb11986624m (data) · BNE (ESXX4575551 (data) · NLA (EN36590306 · BAV (ENIT497/1378 · NDL (ENJA01072580 · WorldCat Identities (ENn81-032743