Munte Castel'Ermu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Munte Castel'Èrmu | |
|---|---|
 | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Liguria
|
| Provìnsa |  Sann-a
|
| Comùn |  Vendùn
|
| Altéssa | 1 092 m s.l.m. |
| Prominénsa | 345 m |
| Cadénn-a | Àrpi |
| Cordinæ | 44°05′52.84″N 8°03′08.69″E / 44.09801°N 8.052413°E |
| Âtri nómmi | Pezu Grande |
| Màppa de localizaçión | |
  Munte Castel'Èrmu | |
| Dæti SOIUSA | |
| Grànde Pàrte | Àrpi Usidentali |
| Grànde setô | Alpi Sud-usidentali |
| Seçión | Àrpi Lìgü(r)i |
| Sotoseçión | Prearpi Lìgü(r)i |
| Supergrùppo | Cadéna Settepan-Carmu-Armétta |
| Grùppo | Gruppu Galé-Armetta |
| Sotogrùppo | Dursale da Rocca de Penne |
| Còdice | I/A-1.I-A.3.c |
U Castel'Èrmu (cunusciüu ascì cu-a denuminasiun de Pesu Grande, in italian Castell'Ermo o Peso Grande) l'è in munte da cadéna de Prearpi Lìgü(r)i, ch'u l'ha in autessa de 1092 m in sciu livellu du mâ.
Carate(r)istiche[modìfica | modìfica wikitèsto]
U munte u rientra inti cunfìn du cumün de Vendun e u se tröva in sce 'na dursâle, ch'a se de(r)amma daa Còlla de Cravaüna e a segna u cunfin idrugraficu fra e vàlli du Pennavaire e de l'A(r)òscia[1], presedüu daa Turetta (852 m) e dau Cüccu (907 m), surva l'abitàu de Ùnsu, seguìu invêce dau Munte Negru (977 m), fin a pruseguì aa cunfluènsa cu-u Neva.
U riliêvu u se faccia versu a Valâ du Pennavaire (a nord) cun bausi e turriui dulumitici e carcà(r)ei, che invêce se incuntran de menu intu versante sud, pe questu menu imperviu, vûtau versu l'A(r)òscia.[2]
Propiu chi a l'è stâ custruìa l'antiga gexétta dedicâ a San Calocciu, a in artidüddine de tostu 1000 metri, int'in cianéllu ch'u permette ascì ina vista panu(r)amica.[3]
Geulugìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dau munte Castel'Èrmu pîa u numme in ünitài tetônica custituìa prinsipalmente da prìe carcàree e mate(r)iâle dulumiticu.
A livellu de datasiùn st'ünitài chi a ven fâ rizalì au Triàscicu superiure e au Giü(r)àscicu, mentre a livellu de tetônica l'è cunscide(r)â a pate ciü interna da zôna briansunese du duminiu Pennidicu.[4]
Carateristiche da zôna d'in gì(r)u sun e radiula(r)ìi, prìe sedimentà(r)ee che l'han 'n u(r)igine giü(r)àscica.[5] Descrivendu a murfulugìa du Castel'Èrmu, intu cuntestu da Geumurfulugìa de Valàe Lìgüri, u geolugu Gaetano Rovereto intu 1904 definisce e sò sìmme rìcche de bâusi, òrride e cun de furme carate(r)istiche.[6]
Stò(r)ia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Diverse testimunianse portan a pensà che a muntagna a secce stâ ugettu de vene(r)asiun da parte de cumünitài di Lìgü(r)i Ingauni, fra sti li a presensa de in "dòlmen" (strutü(r)a de prìa preistorica), scituàu inta lucalitài Tre Pe, sutta l'aministrasiun de Vendun, ma ciü fasilmente razunzibile daa Còlla de Unsu.[7]
A custrusiun sacra a l'è stâ caciâ zü intu 1946 o intu 1947, segundu i veji de Unsu e de Cü(r)enna, a cauza de 'n attu de vandalìsmu: in gruppu de zueni infatti l'axéva cumensàu a picâ cun de màsse ün di trei bazamenti, fàxendu caccià zü l'intrega strutü(r)a de prìa.[8]
Ma a sacralitài du munte a cuntinnua ascì in êpuche sucescìve, cun a venerasiun de San Calocciu, au quâle l'è dedicàu u santuàriu zà mensciunàu surva, foscia üna de gêxe ciü antighe de tütta a Diocexi de Arbenga e Impe(r)ia.
U santua(r)iu u l'è stàu inti seculi mêta de gràndi pelegrinaggi, tantu che ancù aù d'in sinqu'anni in sinqu'anni se tegne a tradisiunale prucesciùn da stattua du santu, purtâ chi daa paruchiâle da frasiun de Cü(r)enna.[3]
U cuntrollu de questa pursiun de te(r)itò(r)iu a l'è stâ poi asugetâ dü(r)ànte i seculi XII e XIII au castellu de Àquila: in questu mòddu i scignù(r)i du paìse (a l'epuca i marchexi de Clavesana) puxevan avê u pin cuntròllu da l'âtu de queste parti da Valà de l'A(r)òscia e de quella du Pennavaire.
Questu u permette ascì de capì l'u(r)igine du nòmme "Castel'Èrmu", cuntrasiùn de Castê de l'éremu, riculeganduse ae vicende du santu dedicatà(r)iu da gexétta, che chi u se pensa se secce fermàu.
Autri eventi de impurtansa sto(r)ica se rintraccian versu a fìn da Segunda Guèra Mundiâle, quande e cascìne lì d'ìn gì(r)u sun stàe teàtru da Rexistensa lìgü(r)e: l'è intu Casùn di Crovi, a poca distansa da Cü(r)énna, che i òmmi da brigâ du Mégu (Felice Cascione) cantan pe a primma vôtta a cansun Fischia il vento ("Scigu(r)a u véntu"), versu a fin de l'annu 1943, destinâ a diventà üna de cansun partigiàne ciü pupulàri.[9]
Natü(r)a[modìfica | modìfica wikitèsto]
Pe quantu u riguarda l'ambiente u munte u l'è inse(r)ìu intu scìtu de 'nteresse cumünità(r)iu (SIC), Castel'Èrmu-Pezu Grande, vista a pregiâ presensa de diferente speccie viventi, tantu pe a flò(r)a, quantu pe a fàuna.
U puntu ch'u rende ancù de ciü interesante questu postu l'è a fuxùn e u cuntattu fra dui ambienti generalmente distinti, cumme quellu mediterànneu (rapresentàu dai bòschi de lérxi) e quellu cuntinentâle, survatüttu dàu daa presensa du fô.[10]
Flò(r)a[modìfica | modìfica wikitèsto]
Fra e qualitài de sciù(r)e che se incuntran de ciü inti prài se trövan e urchidee, seguìe da ciànte de mazû interèsse cumme a gensiâna o a campànula sabàssia. De pregiu ascì e prìmmu(r)e impurve(r)àe, u gigliu a fioccu e l'eliantemmu lìgüre.
Fàuna[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'intrega area sircustante a l'è in impurtantiscimu puntu de nidificasiun pe in gràn nüme(r)u de rapâxi, ma l'ambiente u favu(r)isce ascì a presensa di invertebrài (fra sti chi se po mensciunà u culeòtte(r)u lucâle).
Percursu de acèssu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Escursciùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
U ciü breve percursu pe zunze aa vétta l'è quellu ch'u parte da l'abitàu de Arnascu, seguendu u sentê du spartiaiva fra l'Aròscia e u Pennavaire, ma u l'è puscibile ascì 'rivà da ovest, seguendu sempre u crinâle.
Seguendu u percursu da est, se riva au santuàiu de San Calocciu, e da chi aa sìmma. A lucalitài dund'a se tröva a gexétta se po razunze ascì a partì da arcüne frasiun de Vendun, fra ste chi Cü(r)enna, seguendu u percursu pe a Còlla de Unsu, indicàu cun 'na cruxe russa. A dificultài de questu genere de percursi escursciunistici a l'è valutâ cumme E.
A salìtta rizülta ciü agevule dü(r)ànte l'invernu, o inte mezze stagiun, d'estài invêce po essighe u prublema du câudu ecescìvu.[2]
Arpinismu[modìfica | modìfica wikitèsto]
In sciu versante setentriunâle da muntagna sono stàe duvèrte diferénti vie de a(r)ampicâ. A frequentasiun di ste vie chi, caraterizàe in genere da rocca de catîva qualitài, l'è stâ vietâ pe evitâ u distürbu aa nidificasiun de speccie de uxelli che frequentan a zôna. In seguitu quarchedüna de ste vie de prìa chi, valüàe cun minure impattu in sce queste pupulasiun, sun stae turna reze avèrte a titulu spe(r)imentâle.[11]
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ (IT) Vendun, escursciun, in sce comune.vendone.sv.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
- ↑ 2,0 2,1 (IT) Mountainhall, Munte Pezu Grànde, in sce mountainhall.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
- ↑ 3,0 3,1 (IT) San Calocciu, Vendun, U santuà(r)iu ciü antìgu de l'entrutèra d'Arbenga, in sce liguriaedintorni.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
- ↑ (EN) Alan Nairn, The Ligurian Sea and Adjacent Areas, in The Ocean Basins and Margins, Springer Science & Business Media, 2013, p. 83, ISBN 9781468430332.
- ↑ (IT) AA.VV., Bollettino della Società geologica italiana, 80 (numeri 2-4), Sucietài geulogica italiana, 1962, pp. 105-110.
- ↑ (IT) Gaetano Rovereto, Geomorfologia delle Valli Liguri, E. Oliveri ec., 1904, p. 79.
- ↑ (IT) I segrêti du munte Castel'Èrmu, in sce lastampa.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
- ↑ (IT) AA.VV., Rivista ingauna e intemelia, vol. 44-45, Deputazione di storia patria per la Liguria. Sezione ingauna e intemelia, Istituto internazionale di studi liguri, 1989, p. 154.
- ↑ (IT) Donatella Alfonso, 6. I partigiani non hanno una canzone, in Fischia il vento - Felice Cascione e il canto dei ribelli, Castelvecchi, 2014, ISBN 9788868265748.
- ↑ (IT) Natüa2000, SIC Munte Castel'Èrmu, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
- ↑ (IT) Via a l'a(r)ampicâ spe(r)imentâle itu SIC Castel'Èrmu-Pezu Grande, in sce lastampa.it. URL consultòu o 28 zùgno 2022.
Autri prugetti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Munte Castel'Èrmu
