Peshkopi
ZE
|
Sta pagina a l'é scrita in zeneise, segondo a grafia unitäia |
| Peshkopi fraçión | |
|---|---|
(SQ) Peshkopia
| |
 Vista de Peshkopi
| |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Albanîa
|
| Región |  Dibër
|
| Comùn |  Dibër
|
| Aministraçión | |
| Aministratô locâle | Muharrem Rama |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 41°40′59″N 20°25′44″E |
| Altitùdine | 651 m s.l.m. |
| Superfìcce | 18,6 km² |
| Abitanti | 13 251[2] (cens. 2011) |
| Denscitæ | 712,42 ab./km² |
| Âtre informaçioìn | |
| Léngoe | arbaneise |
| CAP | 8301[1] |
| Prefìsso | 0218 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Cartògrafîa | |
  Peshkopi | |
| Scîto instituçionâle | |
Peshkopi (Forma arbaneise definia: Peshkopia) a l'é unna çittæ collocâ inte regioin de montagna de l'Arbania do nòrdest, inta Contea de Dibër. A l'é a capitale segge da contea (in arbaneise: qark) e o distreito (in arbaneise: rreth) de Dibër, e a l'é l'unica capitale regionale da contea in Arbania ch'a no scompartisce o seu nomme co-a seu contea. A popolaçion da-o çenscimento do 2023 a l'é de 14.710.
Peshkopi a s'attreuva à levante do sciumme Drin neigro, pöcassæ 187 chilòmetri a-o nòrdest de Tirana, a capitale de l'Arbania, e 20 chilometri da-o confin maçedonian. A çittæ a s'attreuva à 651 metri sorvia do livello do mâ.
Conosciuo pe-e seu ægue termæ, l'agricoltua tutto l'anno, e e bellesse naturale, Peshkopi a l'é apreuvo à desviluppâ ascì unna reputaçion comme destinaçion de turismo pe de attivitæ à l'äia averta comme fâ de escurscioin, campezzo, mountain bike, e arrampinæ. A tersa montagna ciù erta inti Balcani, o Monte Korabi, e o pòsto de nascion de l'eröe naçionâ de l'Arbania, Gjerg Kastrioti, son di sciti da-a vexin de patrimònio naçionale. O distreito o contëgne ascì di grendi depòxiti de minerali comme o crömo, o sorfo e o marmao. O l'é ascì un importante çentro industriale in Arbania, ch'o produxe un muggio de produti agricoli pe quella naçion.
Istöia
[modìfica | modìfica wikitèsto]O nomme de Peshkopi o ne vëgne da-a poula peshkop ch'a veu dî vesco in arbaneise e da Episkopè in grego. Mappe burgare do secolo unze mostran a çittæ co-o nomme de Presolengrad. A region de Dibër a l'é stæta sottopòsta sotta l'Arçivesco de Ohrid do 1019, e un anno apreuvo a l'à reçevuo a condiçion d'un episcopo co-o seu çentro into reparto de Bulke de Peshkopi, collocou inte quello che oua o l'é o quartê de Dobrovë. A gexa çentrâ de l'Episcopou Dibër a l'ea quella de San Scimon ( In arbaneise: Kisha e Shqefnit). A sede de l'Episcopou dapeu a saieiva stæta stramuâ, ma a çittæ de Peshkopi a l'à mantegnuo o seu nomme. [3] Peshkopi a l'é mensunâ fin da-o secolo chinze co-o nomme de Peskopia.[4]
A region conosciua ancheu comme Dibër a l'ea abitâ inti tempi precrestien da-a tribù illirica conosciua da-i romoen comme Penestae, Πενέσται in grego antigo (In arbaneise: penestë).[5]
À l'incomenso do secolo XVI, l'Impëio Ottoman o l'aiva completou a seu conquista de l'Arbania. [6] Sotta o governo de l'Impëio Ottoman, Peshkopi (allantoa Debre-i Zir, ch'o voeiva dî “Debre Bassa” in persian ) a l'ea unna çittæ picciña de mercou, ombrezzâ da-o ciù grande e ciù sciätou Debar (In arbaneise: Dibra e Madhe, “A Dibër Maggiô”), che a-a giornâ d'ancheu o s'attreuva giusto de d'ato a-o confin maçedonian. A popolaçion de Peshkopi a l'ea squæxi do tutto mosulmaña do 1583. [citaçion neçessäia] Do 1873 unna caserma ottomaña a l'ea stæta tiâ sciù à Peshkopi, ch'a l'allögiava scin à 8.000 sordatti.[7]
A region de Dibër, compreisa Peshkopi, a l'à piggiou parte a-i sollevi contra l'autoritæ ottomaña che se verificavan inte tutta l'Albania a-o prinçipio di anni '10. Bande armæ arbaneise (In arbaneise: çeta) aveivan piggiou Peshkopi da-i Ottomen a-i 16 d'agosto do 1912.[8]
Dòppo a rottua de l'Impëio Ottoman, unn'armâ serba a l'à occupou Dibër e a l'é intrâ à Peshkopi a-o prinçipio de dexembre do 1912. E fòrse arbaneise an repiggiou a çittæ a-i 20 de settembre do 1913.[9] I sordatti de l'armâ burgara an invaso Peshkopi a-o 1° de zenâ do 1916. l'Impëio Austro-Ongarico, un alleou da Burgaria, o l'à portou unn'armâ à Peshkopi a-i 12 d'arvî do 1916, e o s'é impegnou into bruxâ de case e de execuçioin pe puniçion inte tutta a region inte un tentativo de asmortâ a rexistensa do pòsto. I burgari e i austro-ongarichi an lasciou l'äia do settembre do 1918.[10]
E fòrse italiañe an invaso l'Arbania do 1939, con razzonze Peshkopi a-i 15 d'Arvî. I partigen communisti arbaneixi an repiggiou Peshkopi a-i 9 de settembre do 1943. L'ottobre apreuvo, i partigen an guägno contra e fòrse de Balli Kombëtar inte unna battaggia armâ pe-o contròllo da çittæ. Do luggio do 1944, e fòrse todesche an occupou a çittæ, ma son stæte scorrie ciù tardi into mæximo meise. O combattimento o l'é anæto avanti inta region de Dibër fin a-o prinçipio de settembre, con lasciâla à l'Armâ de Liberaçion Naçionâ dominâ da-i Communisti (In arbaneise: Ushtria Nacionalçlirimtare) in contròllo.[11]
Geografia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Peshkopi a l'é collocâ inte l'Arbania do nòrdest, inta contea de Dibër. A l'é scituâ inta vallâ do sciumme Drin, a-i pê da cadeña de monti Korab. A çittæ a l'é o çentro amministrativo do distreito e a l'à unna popolaçion de pöcassæ 14.000 persoñe. A cadeña de montagne Korab, ch'a l'é a cadeña ciù erta inti Balcani, a l'é collocâ à levante da çittæ. O sciumme Drin, ch'o l'é o sciumme ciù longo do paise, o strixella traverso a vallâ e o fornisce l'ægua pe l'irrigaçion e a generaçion de energia idroelettrica. A vallâ a l'é conosciua ascì pe-o seu terren fertile e a l'é unn'importante zöna agricola, ch'a produxe de cortue comme granon, gran, e verdue.
Educaçion
[modìfica | modìfica wikitèsto]Peshkopi a l'à un çerto numero de scheue primäie e segondäie, che forniscian l'educaçion a-i figgeu inta çittæ e inte zöne d'in gio. E scheue exitan unna gamma de matëie compreiso a matematica, a sciensa, o lenguaggio e i studdi soçiæ. Tanti de quelli an ascì de attivitæ extracurriculare comme spòrt, muxica e programmi d'arte. Into complescivo, l'educaçion a l'é ben ben apprexâ à Peshkopi e o governo o l'investisce delongo into desviluppo do scistema educativo inta çittæ.
Terçiäio
[modìfica | modìfica wikitèsto]Peshkopi a l'à avuo pe pöco tempo unna filiale de l'Universcitæ Aleksandër Moisiu. A l'é stæta serrâ do 2017 pe ordine do Ministëio naçionale de l'Educaçion pe presunta farta de satisfaçion di standard.
Turismo
[modìfica | modìfica wikitèsto]
A prinçipâ forma de turismo inta region a l'é o turismo de montagna, apreuvo a-o terren collinoso e a-a foresta esteisa. O distreito de Dibra o l'òspita doî di trezze parchi naçionale in Arbania, o Parco Naçionale de Lurë, e o Parco Naturale de Korab-Koritnik, chi offren unna varietæ de attivitæ à l'äia averta compreiso l'arrampinâ, o camminâ, o sci, o trekking, i picnic, a caccia, o kayak, ecc.
O museo, collocou da-a rente a-a scheua segondäia generale, o l'allögiâ unna colleçion de costummi do pòsto, tappeti, attressatue da coxiña e de giöie de filigraña, coscì comme un çerto numero de modelli de architettua do pòsto.
O Boulevard Elez Isufi o l'é unna stradda solo che pe pedoin into mezo de Peshkopi bordezzâ da di tiggi (In arbaneise: bli). A stradda a l'é asfartâ de risseu da unna pria no nativa de Berat.[12]
Vivagne d'ægua minerale termica e bagni de sorfo (in arbaneise: llixha) inta vexinansa de Peshkopi son unn'attraçion pe-o turismo stagionale, sorviatutto da drento l'Arbania, ma ascì inte unna mesua ciù picciña da-i paixi vexin. Se dixe che ammerman çerti problemmi de sanitæ.[13] I bagni son collocæ à unna curta distansa à levante da çittæ, à montâ longo o rian ch'o passa traverso o mezo de Peshkopi.
Spòrt
[modìfica | modìfica wikitèsto]O prinçipale spòrt zugou à Peshkopi o l'é o ballon. A squaddra prinçipale da çittæ a l'é o KF Korabi Peshkopi e o seu stadio de casa o l'é o Stadio Korabi con unna capaçitæ de 6.000 spettatoî. L'arena do club multidisciplinare a l'é o Palaçio do Spòrto Bashkim Lala, ch'o l'à unna capaçitæ de ciù che 2.000 spettatoî. A-o momento o KF Korabi o zeuga inta primma divixon arbaneise. Son stæti viçe-campioin inta primma divixon arbaneise do 1961, 2015-16, ch'en anæti inta Superliga albaña.
Traspòrto
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Peshkopi a l'é un importante çentro de traspòrto, collocâ à l'incroxo de un muggio de stradde importante che conligan l'Arbania co-o Kòsovo e a Maçedonia do Nòrd. A çittæ a l'é servia da l'Aeropòrto Internaçionale Rinas Moæ Texa inta çittæ capitale de Tirana, ch'a l'é collocâ d'in gio à 200 km à ponente de Peshkopi. Gh'é ascì di servixi regolæ de bus che conligan a çittæ con Tirana e Duasso.
Autobo
[modìfica | modìfica wikitèsto]Peshkopi a l'é servia da de linie de bus da e verso Tirana e Duasso. I autobi pe commun partan a-a mattin à un oräio fisso. Gh'é ascì di minibus e di furgoin (In arbaneise: furgona) chi servan un insemme ciù grande de destinaçioin, che partan quande son piñe quante basta. I minibus pe Tirana e Duasso son pe commun un pö ciù cäi da rotta de bus equivalente.
Autostradde
[modìfica | modìfica wikitèsto]A stradda prinçipale pe Peshkopi a l'é a SH6 (Stradda Statale 6). Unna neuva autostradda ciammâ l'Autostradda Arbër (in arbaneise: Rruga e Arbërit) a l'é a-o momento in construçion e a doveiva ëse completâ pe-a Primmaveia do 2023. Questa stradda da 200 km a conlighià Tirana con Debar, inta Maçedonia do Nòrd e a se conlighià co-a SH6.
Referense
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ CAP distreito de Dibër, in sce geopostcodes.com. URL consultòu o 15-04-10.
- ↑ (EN) Population and housing Census 2011 (PDF), in sce instat.gov.al. URL consultòu o 9 agòsto 2017 (archiviòu da l'url òriginâle o 3 marso 2016).
- ↑ (SQ) Moisi Murra, Qyteti i Peshkopisë nga lashtësia në ditët tona (PDF), in sce djmenny.com, January 2010, p. 8.
- ↑ Sinani, p. 248.
- ↑ (SQ) Rakip Sinani, Dibra dhe dibranët në faqet e historisë, Tiranë, KTISTALINA-KH, 2005, p. 20, ISBN 99943-625-8-5.
- ↑ Sinani, p. 39.
- ↑ (SQ) Moisi Murra, Qyteti i Peshkopisë nga lashtësia në ditët tona (PDF), in sce djmenny.com, January 2010, p. 8.Moisi Murra (January 2010).
- ↑ Sinani, p. 138.
- ↑ Sinani, pp. 150–160.
- ↑ Sinani, pp. 168–170.
- ↑ Sinani, pp. 221–240.
- ↑ (EN) admin, "Zhvishet" bulevardi "Elez Isufi" në Peshkopi, pllakat dëmtohen shumë shpejt pas vendosjes, in sce mattv.al, 9 lùggio 2021.
- ↑ Blue Albania - We help you to explore Albania... - Portali me i madh turistik Shqiptar, in sce blue-albania.com.
Atri progetti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Peshkopi
