Liguri Antighi

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

I antighi Liguri in Italia

I Antighi Liguri son stæti a popolaçión originâia da Liguria. A prêuva són i rèsti di òmmi atrovæ inte gròtte de Toiàn, de Finâ, de Vintimìggia. Primma de l'etæ de Rumma, e popolaçioìn lìguri êan divîze in naçioìn, e no ghe n'êa sôlo in sciâ Ligùria, ma se trovâvan anche in squæxi tùtto o Piemonte, a Svissëa meridionale de anchêu, a Provensa françèize, inte l'Oltrepò Paveise e a Provinsa de Piaçensa. Inte quest'àrea gh'é ancón tanti nommi de pàixi de örìgine lìgure.

I Lìguri no êan 'na razza europêa; quande in Italia son arivæ i Indeuropei, pa' che i Lìguri ghe fisan za; i archeòloghi dixan ch'o l'êa 'n pòpolo pre-indeuropeo ò anario (comme i Baschi). E donca gh’êa di Lìguri tra l’Arno e i Pirenei, inte valàdde do Pò e do Ròdano, arivando scìnn-a-e Preàrpi. I Lìguri parlâvan a léngoa antîga lìgure, che a no l'êa scrîta, e coscì a l'é anæta persa; pa' che a cadénsa e arcunn-e paròlle do lìgure de ancheû seggian derivæ da-o lìgure de quella vòtta.

I Lìguri êan génte di monti. Mangiâvan sorviatùtto servaginn-a, formaggio e læte. Gh'ean quei che de lòu êan merçenari e anavan a fa' a guæra pe' âtri pàixi (Cartagine o Romma). Quei che vivevan vixìn a-o mâ êan pescoéi e mainæ, e navegavan, anche a-o largo, sénpre con barche piccinn-e. O Diodòro Sìculo (stòrico grêgo, 80–20 prìmma de Crìsto) o scriveiva in grêgo: "I Lìguri stàn inte ’na tæra sarvæga e a sò vìtta a l’é dûa e descòmoda tra fadîghe e o contìnoo travagiâ p’agiutâse l’un con l’âtro. L’ezerciçio fìxico e a sobriêtæ do mangiâ fàn sci che i sò còrpi ségian stìggi ma into mæximo ténpo robùsti. Gh’àn in mòddo de fâ rùstego e no àman ni o sgoàsso ni e comoditæ. E dònne són fòrti e forzelûe cómme i òmmi; i òmmi són cómme e béstie sarvæghe e, inte ’n conbatiménto, ghe veu tréi Gàlli pe fâ ‘n Lìgure. Inte tùtte e ativitæ rischiôze són capâçi e ardimentôxi. Vàn pò-u mâ scìnn-a-e costêe de l’Àfrica e sfìdan con coràggio tùtti i perìcoli."

A Ligùria a-i ténpi di romèn antighi, dîta Regio IX Ligùria

Pòpoli Lìguri.

E naçioìn ciû importanti, inta Liguria de ancheû, êan:

• Apuani - inta Provinsa de Spesa e inta Lûnigiana
• Tigulli - inta Rivêa de Levante
• Genuati - a Zêna, dovve òua gh'é o Çentro Stòrego
• Vituri - a Utri
• Sabazi - a Sann-a
• Docili - dovve gh'é Arbisêua
• Epanteri - a Carcare
• Ingauni - dovve gh'é Arbenga
• Intemeli - a Vintimiggia

Ghe n'êa anche inte âtre regioìn:

• Friniati
• Ilvati
• Magelli
• Statielli
• Dertunini
• Caburriati
• Taurini
• Libui
• Veleiati
• Levi
• Marici
• Segobrigi

Letiatûa in sci Lìguri.

Di antîghi stòrichi, quei che àn scrîto de ciù in sci Lìguri Antîghi son stæti Diodòro Sìculo, Stabone, Eròdoto. O professô Nino Lamboglia o l'à scrîto o lìbbro "A Liguria Antiga", ch'a l'é l'òpera ciù inportante in sce questo argomento.