Lengoa zeneize: diferénse tra e verscioìn

Da Wikipedia
Contegnûo scasòu Contegnûo azónto
→‎Consonanti: Corretto affricate in affrichæ
Etichétte: Modìfica da mobile Modìfica da web pe mobile
Nisciùn ògètto de modìfica
Lìnia 1: Lìnia 1:
{{Zeneize}}
{{léngoa
{{léngoa
|léngoa=Lengoa zeneize <br/> Lengua zeneise <br/> Lengua zeneize
|léngoa=Lengoa zeneize <br/> Lengua zeneise <br/> Lengua zeneize

Versción de 14:20, 8 òtô 2019

ZE
Questa pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize


{{{nómme}}}
Clasificaçión
FilogéneziLengue indoeuropee

 Gruppo Italico
  Romanso
   Oççidentâ
    Galloromanzo
     Galloitalico
      Oççidentâ
       Ligure
        Zeneize

Còdici de clasificaçión
Linguist Listlij-gen (EN)
Glottologgeno1240 (EN)

O zenéize (inta sò grafîa tradiçionâ: zeneise) o l'é 'na variante da lengoa ligure parlâ inta çitæ de Zêna e inti comun vexìn. A diferénsa de âtre parlæ lìguri, o zenéize o l'é sénpre stæto, storicamente, unn-a léngoa e no un dialetto, comme scriveiva za Padre Federico Angelo Gazzo into 1909 inta seu traduçión da Divinn-a Comédia in léngoa zenéize.

Ségondo a Càrta eoropêa de léngoe regionâli ò minoritâie[1] do 1992, poémmo consciderâ o zenéize comme 'na léngoa regionâle.

Stöia

O zeneize, comme a gran parte de léngoe d'Italia, o l'é derivòu da-o latìn vorgâ, subendo pöi, into corso di sécoli, e influense de âtre léngoe neolatinn-e, comme o françeize ò l'italiàn; a ògni mòddo, a-a reversa de âtre léngoe gallo-italiche, o zeneize o l'é stæto asæ de ciù influensòu da-e léngoe do Meridion[2]. A prìmma poêxîa in zenéize conosciûa a l'é stæta scrîta into 1291 da l'anònimo zenéize, conosciûo ascì comme Luchetto[3].

Variante

Carateristiche

Fonologîa

Consonanti

Labbiàli Alveölàri Postalveölàri PalatàliVelàri Glottàli
m n ɲ ŋ
Plosîve sórde p t k
sonöre b d ɡ
Affrichæ sórde t͡ʃ
sonöre d͡ʒ
Fricatîve sórde f s ʃ
sonöre v z ʒ
vibrânti sórde r
sonöre
aproscimæ l j w

Vocâle

O scistema vocalico do zeneize o l'é asæ ricco: difæti o l'é formòu da 9 vocâle, e quæ (a eceçion di ö e di ò) se prezentan segge inta verscion curta segge inta verscion longa.

Frontæ Centrâli Derê
no-ariondæ ariondæ
curte longhe curte longhe curte longhe curte longhe
Saræ i y u
Centrâli e ø øː
Quæxi-averte ɛ ɛː ɔ
Averte a

Dittonghi

Scistemi de scrîtûa

Esendo a parlâ ligure a ciù conosciûa e trascrîa de tùtte, o zeneize o l'à avûo tànte divèrse grafîe.

A primma a svilupâse, dapeu 'na serie de reforme into XVII sécolo, a l'é stæta a coscì dîta grafîa tradiçionâ: questa a deuviâva za de léite che son diventæ, into significâto, tipiche de parlæ lìguri (a ezenpio æ, ç, x ò i dittonghi comme eu), mentre a l'êa ancón prezente a êre intevocàlica e inte prepoxiçioin articulæ (a ezenpio: dra a-o pòsto de da e ro a-o pòsto de o) e a êsse potêa êse pronunçiâ segge s segge sc (davanti a c/t e i) . Sucesivaménte gh'é stæto de ciù âtre modiffiche, comme a spariçion da j, e tanti studioxi e artisti, sorviatutto inte l'ùrtimo sécolo, àn modificòu e precedenti grafîe co azonte personæ.

Ancheu no existe 'na grafîa universalmente acetâ: e ciù adeuviæ son a grafîa ofiçia de l'Academia Ligustica do Brenno, a grafîa in U do Vocabolâiu d'e Parlæ Liggyre, e 'na variante moderna da grafîa tradiçionâ.[4][5]

Desligaléngoa

  • Mi sò asæ s'a sâ a l'é asæ pe sâ a säsissa.
  • Sciâ scîe scignôa, sciando Sciâ xêua in scî scî.
  • A-o mêu nêuo gh'é nêue nâe nêue; a ciù nêua de nêue nâe nêue a n'êu anâ.
  • Gi'àngiai g'han gi'oggi gi'uegge gi'unge cume gi'atri? = (scrîta inta variànte de Cogorno)


Provèrbi e mòddi de dî

  • Son zeneize, rîzo ræo, strénzo i dénti e parlo ciæo.
  • O bambìn o se laménta: Ò famme. Sò moæ a ghe rispónde: Gràttite e zenógge e fatte e lazàgne.
  • Chi vêu vîve da bon crestiàn, da-i begghìn o stagghe lontàn.
  • No se peu sciusciâ e sciorbî .


Nòtte

  1. http://www.cadepuio.it/lanostraparlata/la_lingua_ligure.html
  2. L'Ardiciocca - "A compagnia di Rechelin"; anno XXV; settembre-dicembre 2017, pag.10
  3. Franco Bampi, Maniman, Ed. Il Golfo, 2004
  4. http://www.zeneize.net/grafia/index.htm
  5. http://www.zeneize.net/ziardua/grafia/grafia.html

Veddi ascì