Caffa: diferénse tra e verscioìn
Nisciùn ògètto de modìfica |
m ò cangiòu sulu a grafia de qarche paolla. Beliscimu testu stòricu! Cunplimenti! |
||
Lìnia 1: | Lìnia 1: | ||
Pe circa dui seculi, quella che inchö a l'è a |
Pe circa dui seculi, quella che inchö a l'è a çitæ [[Ucrainn-a|Ucraìna]] de Feodosia a l'è staeta unn-a de ciü impurtanti çitæ de l'[[Euròpa]] Mediterànea, ciamâ '''Caffa''', rivandu anche demugraficamente ai livélli de 'na capitäle d'Imperu cumme [[Bisansiu]]. Täle 'mpurtansa a gh'è vegnüa da e attivitæ du mercantesä d'i Italliæn, p'ou ciü [[Zena|Zeneixi]], pé via d'a feliçe puxisiùn du portiu (insciâ grande via setentriunäle de cummerciu intra u [[Catài]] e l'oçidente europeu).[[Immaggine:Feodosiadf.jpg|thumb|right| Feodosia inchö]] |
||
A l'avisu d'u storicu Heyd, u l'è Mangu-Timur-Khan (Mongka-Temur) ch'u permétte ai mercanti Zeneixi d'occüpä e têre dunde poi a se svilüppiâ a |
A l'avisu d'u storicu Heyd, u l'è Mangu-Timur-Khan (Mongka-Temur) ch'u permétte ai mercanti Zeneixi d'occüpä e têre dunde poi a se svilüppiâ a çitæ de Caffa, mettìnduse d'acordiu con liätri pe ch'i puréssan custruìvighe de ca' e di fùndeghi pe-e mercansìe. |
||
I Zeneixi i scéglian, vexin a |
I Zeneixi i scéglian, vexin a-e ruvinn-e de l'antìga Theodosia, à burgä de Kafà, paiséttu de pescuèi de puxisiùn custiéra invidiabile. |
||
A ciü pärte d'a storiugrafia a däta a fundasiùn [[zeneise]] de Caffa (che scinn-a a inchö a rèsta efetivamente oscüa) a nu primma du 1266, ben che qarche funte a riferissce de 'na presensa stabile zà diversi anni primma. A partî d'oua u nasce e u se svelüppa in müggiu d'ätre |
A ciü pärte d'a storiugrafia a däta a fundasiùn [[zeneise]] de Caffa (che scinn-a a inchö a rèsta efetivamente oscüa) a nu primma du 1266, ben che qarche funte a riferissce de 'na presensa stabile zà diversi anni primma. A partî d'oua u nasce e u se svelüppa in müggiu d'ätre culónie zeneixi in tütta a Criméa, e a regiùn a riviâ a avèi, a sentî dî u Murzakevic, ben in miliùn d'anime. |
||
A |
A culónia, e, a röa, tütti i ätri insediamenti che pe' çirca 200 anni i gh'e orbitiàn in gìu, a l'aviâ avégniménti altèrni pe' acadimenti ciü o menu cunusciüi; |
||
mensiunemmu chi u mazzu |
mensiunemmu chi u mazzu du [[1308]], quande doppu 8 meixi de assediu da pärte de [[Toqtai Khan]], i Zeneixi brûxan a çitæ pe' nu dâla in t'e man d'u suveràn tärtaru sö nemigu, e i scappan pe' mä, per poi turnä (nu tantu ciü tärdi) cu-u successure Uzbekh Khan. |
||
Caffa, a "Reginn-a |
Caffa, a "Reginn-a du [[Mä Grande]]", a l'è famusa anche pe i fünesti avegnimènti de'n'ätru assediu: cumme u l'a scrîtu [[Michel Balard]], che rendemmu chi in tradusiùn [[zeneise]], "a primma [[guèra biulògica]] a l'è nasciüa intra u [[1346]] e u [[1347]] sutta e miagge de inn-a culónia [[Zeneise]] inscê rive du [[Mä Neigru]]". Difêti i sun i assedianti de Caffa, cun [[Jani Beg]] u sö cappu, che, pocu tempu primma d'êse custrèiti a levä l'assediu a-a çitæ, flagelæ da u morbu de prüxe pestìfere purtæ da l'estrêmu [[Levante]] ch'i an za taccô a [[Tann-a]] vegnìndune za da [[Sarai]] e [[Astracàn]], i caccian cu e catapürte i sö surdatti mörti appestæ indrentu a-e miagge da çitæ. |
||
I cafioti cun a ciü gran sprescia i caccian i mörti in mä, ma pe' ninte: e prüxe e a ''Yersinia pestis'' i 'ndiàn deré ai mercanti ch'i lascian u portiu in diresiùn du Punente, e a qarcosa cumme tersa pärte d'a gente d'Europa (!) a ne muià. |
I cafioti cun a ciü gran sprescia i caccian i mörti in mä, ma pe' ninte: e prüxe e a ''Yersinia pestis'' i 'ndiàn deré ai mercanti ch'i lascian u portiu in diresiùn du Punente, e a qarcosa cumme tersa pärte d'a gente d'Europa (!) a ne muià. |
||
Sta pärte de l'imensu mundu de |
Sta pärte de l'imensu mundu de culónie zeneixi, du quäle Caffa a l'è staeta un di çentri ciäve, a l'avià fin sulamenti cun l'invaxùn türca ottumann-a: a flotta de Keduk-Ahmet-Pascià a intra inte Caffa, vendüa da u [[Cumüne]] de [[Zena]] (pin de puffi gestiunäli) a u [[Bancu de San Zorzu]] da oramäi inn-a vintenn-a d'anni (doppu u bloccu du [[Bosfuru]] ch'u n'è vegnüu da-a fin de l'[[Imperu Bisantìn]], intu 1453), u primmo de zûgnu du [[1475]]. |
||
Aministrativamente Caffa a dipendeiva da [[Pera]] e a l' |
Aministrativamente Caffa a dipendeiva da [[Pera]] e a l'æa guvernä da in cunsule zeneize faxente funsiuìn di [[cunsuli]], [[puistae]] e [[capitagni du Populu]] de Zena in te in primmu mumentu, poi, cu a vegnüa di [[duxi perpetui]], faxente in ta sustansia (sci bèn che nu in ta furma) e funsiuìn dügäli. |
||
U se pö sensa puìa dî che, pe natüa de mercansìe, u nu ghe n' |
U se pö sensa puìa dî che, pe natüa de mercansìe, u nu ghe n'æa unn-a ch'a nu passesse pe u portiu de Caffa, ch'u l'ea ascì ün di ciü frequentæ pe cattä e vénde scciâvi. |
||
Da u puntu de vista d'i investimenti de capitäli in palanche e beni, a |
Da u puntu de vista d'i investimenti de capitäli in palanche e beni, a çitæ a l'è stæta ün d'i empori cumerciäli ciü ricchi e vivi d'u tardu mediu evu cun in declìn ch'u cumensiä cun a framentasiùn pulìtica du [[Levante]] cuntinentäle e a mancansa de següessa d'i traspórti intra u Mä Grande (Mä Neigru) e a [[Cinn-a]] (u [[Gattäiu]], o [[Catai]], scinn-a a [[Canbalìg]], saieva a dì [[Pechìn]]). |
||
In te u periudu |
In te u periudu zeneize, sci cumme pói in te quellu türcu ottumàn, Caffa a l'è anche stæta sede de [[zecha]]. |
||
== Cullegaménti esterni == |
== Cullegaménti esterni == |
Versción de 15:33, 4 zùg 2015
Pe circa dui seculi, quella che inchö a l'è a çitæ Ucraìna de Feodosia a l'è staeta unn-a de ciü impurtanti çitæ de l'Euròpa Mediterànea, ciamâ Caffa, rivandu anche demugraficamente ai livélli de 'na capitäle d'Imperu cumme Bisansiu. Täle 'mpurtansa a gh'è vegnüa da e attivitæ du mercantesä d'i Italliæn, p'ou ciü Zeneixi, pé via d'a feliçe puxisiùn du portiu (insciâ grande via setentriunäle de cummerciu intra u Catài e l'oçidente europeu).
A l'avisu d'u storicu Heyd, u l'è Mangu-Timur-Khan (Mongka-Temur) ch'u permétte ai mercanti Zeneixi d'occüpä e têre dunde poi a se svilüppiâ a çitæ de Caffa, mettìnduse d'acordiu con liätri pe ch'i puréssan custruìvighe de ca' e di fùndeghi pe-e mercansìe.
I Zeneixi i scéglian, vexin a-e ruvinn-e de l'antìga Theodosia, à burgä de Kafà, paiséttu de pescuèi de puxisiùn custiéra invidiabile.
A ciü pärte d'a storiugrafia a däta a fundasiùn zeneise de Caffa (che scinn-a a inchö a rèsta efetivamente oscüa) a nu primma du 1266, ben che qarche funte a riferissce de 'na presensa stabile zà diversi anni primma. A partî d'oua u nasce e u se svelüppa in müggiu d'ätre culónie zeneixi in tütta a Criméa, e a regiùn a riviâ a avèi, a sentî dî u Murzakevic, ben in miliùn d'anime.
A culónia, e, a röa, tütti i ätri insediamenti che pe' çirca 200 anni i gh'e orbitiàn in gìu, a l'aviâ avégniménti altèrni pe' acadimenti ciü o menu cunusciüi; mensiunemmu chi u mazzu du 1308, quande doppu 8 meixi de assediu da pärte de Toqtai Khan, i Zeneixi brûxan a çitæ pe' nu dâla in t'e man d'u suveràn tärtaru sö nemigu, e i scappan pe' mä, per poi turnä (nu tantu ciü tärdi) cu-u successure Uzbekh Khan.
Caffa, a "Reginn-a du Mä Grande", a l'è famusa anche pe i fünesti avegnimènti de'n'ätru assediu: cumme u l'a scrîtu Michel Balard, che rendemmu chi in tradusiùn zeneise, "a primma guèra biulògica a l'è nasciüa intra u 1346 e u 1347 sutta e miagge de inn-a culónia Zeneise inscê rive du Mä Neigru". Difêti i sun i assedianti de Caffa, cun Jani Beg u sö cappu, che, pocu tempu primma d'êse custrèiti a levä l'assediu a-a çitæ, flagelæ da u morbu de prüxe pestìfere purtæ da l'estrêmu Levante ch'i an za taccô a Tann-a vegnìndune za da Sarai e Astracàn, i caccian cu e catapürte i sö surdatti mörti appestæ indrentu a-e miagge da çitæ.
I cafioti cun a ciü gran sprescia i caccian i mörti in mä, ma pe' ninte: e prüxe e a Yersinia pestis i 'ndiàn deré ai mercanti ch'i lascian u portiu in diresiùn du Punente, e a qarcosa cumme tersa pärte d'a gente d'Europa (!) a ne muià.
Sta pärte de l'imensu mundu de culónie zeneixi, du quäle Caffa a l'è staeta un di çentri ciäve, a l'avià fin sulamenti cun l'invaxùn türca ottumann-a: a flotta de Keduk-Ahmet-Pascià a intra inte Caffa, vendüa da u Cumüne de Zena (pin de puffi gestiunäli) a u Bancu de San Zorzu da oramäi inn-a vintenn-a d'anni (doppu u bloccu du Bosfuru ch'u n'è vegnüu da-a fin de l'Imperu Bisantìn, intu 1453), u primmo de zûgnu du 1475.
Aministrativamente Caffa a dipendeiva da Pera e a l'æa guvernä da in cunsule zeneize faxente funsiuìn di cunsuli, puistae e capitagni du Populu de Zena in te in primmu mumentu, poi, cu a vegnüa di duxi perpetui, faxente in ta sustansia (sci bèn che nu in ta furma) e funsiuìn dügäli.
U se pö sensa puìa dî che, pe natüa de mercansìe, u nu ghe n'æa unn-a ch'a nu passesse pe u portiu de Caffa, ch'u l'ea ascì ün di ciü frequentæ pe cattä e vénde scciâvi.
Da u puntu de vista d'i investimenti de capitäli in palanche e beni, a çitæ a l'è stæta ün d'i empori cumerciäli ciü ricchi e vivi d'u tardu mediu evu cun in declìn ch'u cumensiä cun a framentasiùn pulìtica du Levante cuntinentäle e a mancansa de següessa d'i traspórti intra u Mä Grande (Mä Neigru) e a Cinn-a (u Gattäiu, o Catai, scinn-a a Canbalìg, saieva a dì Pechìn).
In te u periudu zeneize, sci cumme pói in te quellu türcu ottumàn, Caffa a l'è anche stæta sede de zecha.