Carlofòrte

Carlofòrte
Carlofòrte; comùn
	(LIJ-TB) U Pàize; (SC) Carlufòrti; (IT) Carloforte
	Carlofòrte – VedutaPanoràmma
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Sardégna
Provìnsa	Sùd Sardégna
Aministraçión
Scìndico	Stefano Rombi (lìsta cìvica) da-o 13-6-2022
Teritöio
Coordinæ:	39°08′42.02″N 8°18′19.62″E / 39.145006°N 8.30545°E Cordinæ: 39°08′42.02″N 8°18′19.62″E / 39.145006°N 8.30545°E
Altitùdine	10 m s.l.m.
Superfìcce	51,1 km²
Abitanti	5 909 (31-5-2023)
Denscitæ	115,64 ab./km²
Comùn confinanti	nisciùn
Âtre informaçioìn
CAP	09014
Prefìsso	0781
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	111010
Cod. cadastrâ	B789
Targa	SU
Cl. scìsmica	zöna 4 (sismicitæ tànto bàssa)
Nomme abitanti	tabarchin; (sc) carlufortinus; (it) carlofortini
Sànto patrón	Carlo Borromeo
Giórno festîvo	4 de novénbre
Cartògrafîa
	Carlofòrte
	Carlofòrte – MappaPoxiçión do comùn de Carlofòrte inta provìnsa do Sùd Sardégna
Scîto instituçionâle
	Modifica dati su Wikidata · Manuale

ZE	Questa pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

Carlofòrte (Carlufórte in tabarchìn^[3]), conosciûo comme O Paize ascì (U Pàize in tabarchìn), o l'é un comùn da Sardegna, inta provinsa do Sud Sardegna, un di doî dond'o l'é parlòu o tabarchin.

Giögrafîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Carlofórte o se trêuva in sce 'n'izoa da Sardegna, l'izoa de San Pé, inta Provìnsa do Sùd Sardégna.

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Gh'é doî centri inta Sardegna do ponente che parlan Tabarchìn, 'n antigo dialetto lìgure zenéize. O Tabarchìn o l'e parlòu a Carlofòrte e inta zöna de Cädasedda. O nomme de Tabarchìn o vegne da l'izoa de Tabarca, zû in Àfrica, sùbito de d’âto a-a Tunizîa, dove stava di pegeixi, ciù che âtro apreuvo a pescâ o coâlo. Gh'en stæti da-o 1540 a-o 1742.

Dòppo chò-u piràtta Dragut, inte l’ànno 1540^[4] o l'êa stæto fæto prexonê da-o Gianetìn Döia e portòu a Zêna, o Carlo V, rè de Spàgna, o l’àvéiva òtegnûo Tabarca, in’izoétta rìcca de coâlo no goæi distànte da-a costêa africànn-a e in fàccia a Tùnixi.

Into 1544, pe concesción da Spàgna, i Lomelìn, Scignôri de Pêgi, devéntan padroìn de l’îzoa. Pe colonizâla, i Lomelìn trasferìscian la 'n mùggio de pêgin e coménsan o comèrcio do coâlo ch’o i faiâ diventâ rìcchi, tànto rìcchi da poéi destinâ ’na sómma consciderévole a-a costruçión da gêxa da Nonçiâ.

Ma inti prìmmi ànni do Seiçénto e cöse divéntan difìçili pe-a concorénsa françéize e pe-e contìnoe incurscioìn di piràtti barbaréschi. Inte l'anno 1738, 600 abitànti de l’îzoa de Tabarca (són dîti apónto Tabarchìn), minaciæ da-e invaxoìn barbarésche, làscian e sò câze e se rifùgian in sce l’îzoa de Sàn Pê in Sardégna. Li fóndan a çitæ de Carlofòrte. Inte l'anno 1740, i Lomelìn tràtan co-a Conpagnîa Françéize pe cêde o dirìtto da pésca do coâlo. Ma són prevegnûi da-o Bêy de Tùnixi che inte l'ànno 1741 o l'òcupa l'îzoa faxéndo scciâvi i 900 abitànti ch'êan ancón li. Saiàn liberæ, pagàndo 'n rescàtto, dêx’ànni dòppo da-o Carlo Emanuele de Savöia ch'o i portiâ in Sardégna a Carlofòrte, in sce l'izoa de San Pê, dónde gh'êa za quélli scapæ dôz'ànni prìmma.

E coscì i Tabarchìn, pegeixi d’orìgine e nòrdaficæn de proveniensa, an pigiòu e strasse e a léngoa e e an portæ inte n'âtra izoa dove no gh'ea ninte, ma a l'êa tæra di cristien, e an comensòu torna a travagiâ.

Come o diva anche l'Anònimo, i zeneixi lì donde van, pe primma cösa n'âtra Zena ghe fan. Defæti i Tabarchìn pe primma cösa an fondòu 'na nêuva çitæ con dâghe o nomme do Re ch'o î aveiva liberæ, e ciù tardi ascì a çitæ de Cädasedda. E coscì ancón a-a giornâ d'ancheu a Carlofòrte se parla a léngoa lìgure.