Testanèigra (Diplodus vulgaris)

Da Wikipedia
(Rindirisòu da Testanèigra)
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Testanèigra (de d'âto) e Sâgou viâxo a Cambrils, Catalunya

O (Sâgou) Testanèigra (Diplodus vulgaris; scinònimi Sargus vulgaris, Sargus salviani) o l'é 'n pescio da famìggia Sparidae (Phylum Chordata -Ordine Perciformes).

Descriçión[modìfica | modìfica wikitèsto]

Pescio gregario, o vive in sciammi ciù ò meno numerozi che de spesso stàn a mezz'ægoa sensa mesciâse; o se distingoe pe 'na larga fascia neigra in sciâ testa derê a l'éuggio e ' n'âtra in sciâ côa e 'na chinzénn-a de sotî linie indoæ lóngo i scianchi.

Sciti e distribuçión[modìfica | modìfica wikitèsto]

O l'e 'n péscio do Mediteràneo e do sùd de l'Oçeano Atllantico. O triga inte ægue de superfizie scinn-a i 60 métri, d'arénte a schéuggi e praterîe.[1]

O Testanèigra inte òpie clàsciche[modìfica | modìfica wikitèsto]

Vâzo grêgo antîgo; in sciâ mancìnn-a, un Testanèigra

o Testanèigra e o Sâgou veaxo (Diplodus sargus) en pesci scìmili, e scibén che i doî êan conosciui inte l'antighitae grêga gh'e di vâzi dónde en reaffigurae segge l'un che l'atro pâ che Aristòtele o l'agge adeuviòu o nomme Sargos pe tutti doî  -l'âtro nome clàscico, Sparus, fòscia o l'indicaiva ascì sti doî pésci òpûre 'n âtro péscio do mæximo génere, o Sparlo (Diplodus annularis).[2][3]

Fòscia pe questo inta òpia de l'ittologo do Rinascimentoi Guillaume Rondelet se gh'atreuva solo che un di doî, o Diplodus sargus;[4] Ippolito Salviani, in cangio, o l'a raffiguròu in mòddo ciæo o D. vulgaris sótta  o nómme Sargo -e o l'a dæto o nómme Sparo a-o D. sargus.[5]

Ippolito Salviani: Testanèigra e Sâgou viâxo

In époche ciù recénte i naturalisti che an diferençiòu i doî pesci en stæti o lìgure Domenico Viviani, o svisseo François Delaroche (ch'o l'a conscideròu o D. Vulgaris una qualitæ  do D. sargus)[6] e o Samuel Rafinesque (ch'o n'a parlòu come s'o fisse stæto o prìmmo a fâlo)[7]

O Sparus varatulus do Rafinesque

Cuvier & Valenciennes, quande êan apreuvo a parlâ do D. vulgaris ("le sargue ou Sar proprement dit"; cf. Sâgou viâxo) an dito:

"Nos deux premières espèces de sargues ne paraissent avoir été bien distinguées par aucun auteur, et cependant il en existait de bonnes figures dès le milieu du seizième siècle. Rondelet en représente une, et Salviani l'autre, chacun regardant la sienne comme le vrai sargue des anciens; en quoi il est assez probable qu'ils ont raison tous les deux , car les anciens peuvent fort bien aussi ne les avoir pas distinguées.  (..) Rondelet et Gesner ne l'ont pas connu. [o Testa neigra] M. Viviani a recommencé à distinguer ce sargue du précédent , et nous en a envoyé des échantillons sous le nom de sparus gibbosus; (..) Nous croyons (..) retrouver notre second sargue dans la courte description que M. Rafinesque a faite de son sparus varatulus".[8]

Nómmi[modìfica | modìfica wikitèsto]

Bén ben de nómmi regionâli do D. vulgaris en derivae da Sargos o da Sparus

  • In italiàn: Sarago fasciato, Sarago testa nera o Sarago comune (ma in françéize o Sar commun o l'é o Diplodus sargus) [9][10]
Âtri nómmi zeneixi do Testanèigra into Vocabolaio do Paganini. Into lìbbro La pesca maríttima in Ligúria, in cangio, dan tutti sti nómmi a-o Sâgou viâxo
  • òcitàn/provensâ: Sar, Sarguet(o), Sar à tête noire;[11] A Nissa Sargou rascas[12]
  • Impeia (a Romma ascì): Saragu [13]
  • Venessia: tutti i tréi Diplodus (o Sparlo ascì) peuan esse ciamae Sparo[14][15]
  • Trieste: Sargo (o D.Sargus o l'é o Spareto e o D.annularis, scibén ch'o l'é ciù pecin que o D.sargus, o Sparo)[16]

Gh'é ascì i nómmi derivæ da-o latìn Variatus:

  • Catalano Variada (òpûre vidriada)
  • òcitàn/provensâ: Veirada; o nómme o l'é pasòu into françéize. Ma pe arcuni outoî a Veirada a saieiva Sargus vetula,[17] ch'o l'n scinònimo do D.sargus.[18] Anche in léngoa sàrda i derivæ de variatus s'adeuvian pe-o D. sargus[19]
I nómmi toschèn do Testanèigra
  • Toscàn: Vallata, Baleata[20]
  • Làçio: Varriale[21]
  • Scìlia e sùd Itàlia: Varatulu, varatula..

In lìgure o sôlo nómme ch'o porieiva avéi 'n quarche rapòrto con Variatus o l'é Svojà

I nómmi grêghi[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inte arcune regioìn grêghe i nómmi do Testanèigra (e do Sâgou veâxo) en continuatoì di vêgi nómmi:

"The specimen sold me as σπάρος vas Diplodus vulgaris. I am inclined to think that the names σαργός (,.) and σπάρος are used indiscriminately for any and all species of Diplodus"[22]

Gh'é di âtri nómmi, cómme χαρακίδα, ch'o saieiva o continuatô do nome Charax çitòu da l'outô clàscico Oppian:[23]

"O Gesner inte'n mòddo strànio o lá dæto questo nómme a un pèscio de sciùmme (..) o Charax di grêghi bezéugna ch'o segge o Sargus Salviani percöse questo pèscio o l'a ancón int'e îzoe do Egeo o nómme Charakida (..) Inte âtre regioìn grêghe (..) i pescoèi mesccian a Charakida co-o Sargos"[24][25]

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. https://www.fishbase.in/summary/Diplodus-vulgaris.html
  2. Paul Barbier; Noms de poissons. Inta Revue des langues Romanes 52 (1909)
  3. Llengua lígur; Un petit esparrallet
  4. Guillaume Rondelet; L'Histoire entière des poissons (1544)
  5. Ippolito Salviani; De historia aquatilium animalium (1558)
  6. François Delaroche; Observations sur des poissons recueillis dans un voyage aux îles Baléares In  Annales du Muséum national d'histoire naturelle, Volum 13 (1809)
  7. Constantine-Samuel Rafinesque; Caratteri di alcuni nuovi generi e nuove specie di animali e piante della Sicilia (1810)
  8. Cuvier & Valenciennes; Histoire naturelle des poissons Vol.6 (1830)
  9. https://it.wikipedia.org/wiki/Diplodus_vulgaris
  10. https://fr.wikipedia.org/wiki/Sar_commun
  11. Bulletin de la Société d'études scientifiques (1880)  
  12. Antoine Risso; Ichthyologie de Nice (1810)
  13. http://www.colapisci.it/pescitalia/IndiceLatino/LatinoTotale.htm
  14. G.L.Faber; The fisheries of the Adriatic (1883)
  15. La pesca in Italia. (Zena 1872)
  16. Ernesto Kosovitz; Vocabolario del dialetto triestino (1890)
  17. Frédéric Mistral; Tresor dòu Felibrige dictionnaire provençal-français (1878)
  18. Pietro Doderlein; Manuale ittiologico del Mediterraneo (1879)
  19. Efisio Marcialis; Vocabolari
  20. Manlio Cortelazzo; Vocabolario marinaresco elbano
  21. https://web.archive.org/web/20190723183652/http://www.colapisci.it/PescItalia/pisces/Perciformi/Sparidi/SaragoFasciato.htm
  22. Horace Hoffman; A Catalogue of the Fishes of Greece (1892)
  23. Lorenz Oken; Isis von Oken (1841)
  24. Iōannēs Buros; Peri triōn ichthyōn tōn archaiōn syngrapheōn (1840)
  25. https://llengualigur.blogspot.com/2019/07/llegendariament-miserable.html

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]