Libarna

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

I scâvi de l'antiga Libarna

Libàrna a l'êa 'na çitæ româna mìssa in sciâ rîva mancìnn-a do Scréivia, in sciô træto da Stràdda de Postùmia tra Genua (Zêna) e Derthona (Tortónn-a), inte vixinànse de quélla ch'ancheu a l'é a fraçión Libàrna into comùn de Særavàlle, inta provìnsa de Lisciàndria. L'àrea di scâvi de proprietæ do Stâto italiàn, óltre che scîto archiològico a l'é tiâtro pe avegniménti colturâli, muxicâli e artìstichi. Into 2015 a l'é stæta vixitâ da 4.568 persónn-e. L'intrâta a l'é de bàdda.

Stöia

O pàize, fondòu da-i Lìguri Dectunini, o poriæ êse un di chìnze oppida che, segóndo o Lìvio, se són aréixi a-o cónsole Quinto Minucio Rufo into 191 prìmma de Crìsto. A l'é mensonâ pi-â prìmma vòtta into sécolo II prìmma de Crìsto. L'avertûa da Stràdda de Postùmia into 148 prìmma de Crìsto a n'à favorîo de segûo a cresciànsa, faxéndo de Libàrna 'n inportànte céntro econòmico e sociâle. Riconosciûa fîto da-o pónto de vìsta giurìdico cómme çitæ latìnn-a, a l'é diventâ colònia sôlo ciù avànti into sécolo I dòppo de Crìsto, quànde a l'à avûo o sò màscimo splendô. Da chi a Stràdda de Postùmia a l'andâva vèrso o Passo da Bochétta. Dechéita a caxón de invaxoìn barbàriche, a l'é stæta abandonâ do tùtto into 452, quànde a sò génte àn lasciòu e sò câze no ciù segûe, e se són rifugiæ in scê colìnn-e tùtto in gîo, e se són agregæ a-e comunitæ existénti ò co-o fâne de nêuve cómme Preçipiàn, Særavàlle e Arquâ. Mensonâ ancón inte dötréi papê do convénto de Preçipiàn (E Vigneue Borbêia) e do cadàstro de Varinélla do 1544, dòppo a l'é stæta ascordâ do tùtto a-o pónto che no se savéiva manco dond'a poéiva êse stæta.

L'anfitiatro de l'antiga Libarna

Identificâ da-o Seteçénto con vàrie localitæ do bobiéize e do tortonéize, sôlo into sécolo XIX, cómme consegoénsa do vegnî a-a lûxe di rèsti da çitæ, gràçie a l'interesaménto de l'abòu Bottazzi, l'êa in sciâ fìn açertòu a sò poxiçión stòrico-topogràfica. Libàrna a l'êa capolêugo aotònomo de 'n grànde teritöio ch'o confinâva a levànte con Velleia, a sùd con Genua (Zêna), a ponénte con Aquæ Statiellae (Àcqui) e a nòrd con Derthona (Tortónn-a). Scitoâ inte 'n pòsto ciufîto fèrtile, l'economîa agrìcola a l'êa bazâ in sciâ coltivaçión da vìgna, di èrboi pò-u légno, e in sce l'alevaménto de bèstie. Fra e âtre ativitæ de l'época gh'êa ascì quélla da tæra-chéutta e di moìn e di énbrixi. E pi-â sò poxiçión giogràfica a l'êa 'n inportànte pónto d'incrôxo pe-i comèrci. No se gh'à notìçia de l'existénsa de cazaménti pò-u cùlto religiôzo, ma da-i ecs-vôto scrîti che se són trovæ se pénsa che i çitadìn de Libàrna êan divöti a-o Zôve, a-a Diâna, a l'Èrcole. Çertificòu o cùlto inperiâle ascì.

Particolâre di scâvi a Libarna

Scâvi

A scovèrta de l'antîga çitæ a l'é stæta fæta pe câxo, gràçie a-o vegnî a-a lûxe de rovìnn-e, inti travàggi pi-â coscì dîta stràdda rêgia (ancheu Stràdda Statâle 35 di Zôvi) destinâ a colegâ Zêna, da pöco intrâ into Régno de Sardégna, co-a capitâle Turìn, a partî da-o 1820.

L'é vegnûo fêua doî quartê dâ-arénte a l'anfitiâtro, de 60x65 mêtri de lâto, l'anfitiâtro e o tiâtro. E cöse trovæ into scâvo són pi-â ciù pàrte conservæ into Muzêo de Antighitæ de Turìn, dónde spìcan tra e òpere de magiô valô, àstreghi con mozàichi, màrmi, brónzi e ànbre decoræ.

A çitæ a l'êa costroîa in sce 'n terén ciàn, rìcco d'ægoa, circondòu da colìnn-e. A l'êa atraversâ into sénso da longhéssa da-a Stràdda de Postùmia, ch'a ne formâva a lìnia prinçipâ da nòrd-òvest a sùd-èst. Âtra lìnia prinçipâ o l'êa o decumano che, òrientòu da sùd-òvest a nòrd-èst, a portâva a l'anfitiâtro. E stràdde spartîvan a çitæ inte tànti spàççi de fórma pò-u ciù quadrâta, ma de dimenscioìn despæge. Êan astregæ, drîte con canæ de descàrego che portâvan vèrso quéllo ch'ancheu o l'é o riâ da Cêive. A çitæ a riçevéiva l'ægoa co-in condûto, a l'êa rìcca de vivàgne, póssi e fontànn-e.

A l'incrôxo tra e dôe stràdde prinçipæ, gh'êa o forum, grànde ciàssa astregâ dónde gh'êa di pòrteghi e di cazaménti, che scinn-a ancheu o l'é stæto esploròu sôlo in pàrte. I bàgni pùblichi (tèrme) êan scitoæ inte l'estrêmo setô nòrd-òvest e vèrso o lìmite setentrionâle gh'êa o tiâtro.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Libarna

Colegaménti estèrni

• (EN, FR, IT) Scîto ofiçiâ, in sce libarna.al.it. URL consultòu o 3 novénbre 2021.