R'Urba

VB	Questa pagina a l'a scrita in Lìgure dra Val Burmia

R'Urba comune
R'Urba – Veduta Vista dra fraziun d'Senpé
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Sann-a
Aministraçión
Scìndico	Fabrizio Antoci (lista civica d'sentr'scinistra "Urbe riparte") da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019)
Dæta de instituçión	1929
Teritöio
Coordinæ:	44°29′15.28″N 8°35′31.03″E
Altitùdine	540 m s.l.m.
Superfìcce	31,17 km²
Abitanti	649 (31-5-2022)
Denscitæ	20,82 ab./km²
Fraçioìn	Evagianca, Martin-na (sede der comune), Senpé, Vara d'Sutta, Vara d'Surva
Comùn confinanti	Punzun (AL), U Sascê, Tiglietu (GE), Zena (GE)
Âtre informaçioìn
CAP	17048
Prefìsso	019
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009063
Cod. cadastrâ	L499
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 4 (sismicitæ tànto bàssa)
Cl. climàtica	zöna E, 2 658 GG
Nomme abitanti	d'R'Urba
Giórno festîvo	25 lügliu
Cartògrafîa
R'Urba
R'Urba – Mappa Pusiziun d'R'Urba 'nt'ra pruvincia d'Savun-na
Scîto instituçionâle

R'Urba (o L'Urba, 'nt'er parlé d'Zena scrïciu L'Orba), r'è 'n comune dra pruvincia d'Savun-na ch'er fa 649 prsun-ne (a'r 2022).

Geografïa

R'Urba a s'treuva 'nt'l'Apenìn Lìgüre e a fa parte dra pruvincia d'Savun-na, trav'rsà da'r sciume cun 'r mësmu nùme. A l'è furmà dai paisi d'Senpé, Vara d'Suta e Vara d'Surva, Èvagianca e Martin-na (sède d'r comune) e da atre fraziui ciü p'cite cumme Marasca, Dan, Vassuria e Re Gattàzze.^[traduziun]

Da ra Ciazza a ra Frera

Zu dra rivetta arivumma a ra Frera, u i'è anche ra stra ch'a päsa davati a l'Alpinu, r'é ciù cian-a ma ciù lunga, a ra Frëra, e ch'u'm dije r'numme u'iera l'oficin-a d'Zizico, e r mulìn, ra forza mutrice,per feje andè u'ra dava r'Beo, in läiu artificiale ch'u piäva l'eva da l'Urba, e 'r livelu l'era senpre paregio, u läiu lungu come tutta ra cian-a, u pasàva dré ar cae.

'R Beo u f'niva in fundu a ra Rivetta cuntra ina muraietta, a fiancu dra stra, da l'atra parte sutta u i'era ina arcàta, i s'v'ghéiva tre canae d'legnu, ina ciù larga de 'r Mulìn e due per l'oficin-a, ina a r' Maiu e l'atra ciù strecia per ra Fuxin-a, an't'er canae, u iera in spurtelu, ch'u s'rava l'eva. Per tirè sù r'spurtelu e avei ra forza mutrice, u iera in mecanismu cun due lunghe sbarre a purta d'man.

R'maiu, in grossu martelu, per maniu in trave ch' l'era culegà a ina reua a denti o tàcche distanziae, a dubrì l'eva r' dente u tiräva sü r'maiu, ch'u cazèiva  zù da ra parte senza, u n'era veluce, u iera r' tenpu d'spusté r' feru da bätte.

Ina precisaziùn, ra reua a denti der maiu r'é ra testa d'l'asse ch'u gira cun ra grossa reua e l'eva dra cana, ch'u ra fà giré, sun feura d'l'oficin-a.

Ra cana dra fuxin-a r'éra ciù strecia e äta e f'niva  cun in barilotu  bugià, ch'u l'avèiva in tubo sutta, e l'eva  a f'niva li drenta, sarèiva a dì 'na "Trumba  idroeolica", a tirè ra sbarra, r' scusciùn de'ventu l'atizava r'feu, r'carbun incandescénte a l'istante, senpre a dispusiziun, u feje aumenté ra produziùn.^[traduziun]

Ra stra d'Vrera

Da ra ciazza ra stra a vä in su tra ra gexa e er cäe, pasä ra geja e posu pië træ direziüi ra prima, sempre drïciu u i'è ra stra d'Vrera, u l'era in stradin ch'u pörta a trè o quattru cascin-e e ra f'nisce da 'r'urtima, u i vurä mez'üra a feiä tutta, lungo ra stra u s'vëghe ben ra Rocca d'Perudün.^[traduziun]

Ra stra vers'i läi

Ra sgunda direziun, ra stra pasä l'Alpinu 'r'è drïcia, pochi pasi e a snistra u i è 'n stradin a'n disceisa ch'u va zù antr'a Fossa, lì u i è du cae e 'na vëgia Frabica abandünà za da anni.

R'Urba r'è lì, 10 metri suta, ma u 'n si peu andè o i è 'n grosso priun ch'u n't'fà pasè, d'frunte u i è ra Rocca d'Perudün, t'ra vèghi e t'senti pcitu. Per fè 'r bagnu u s'deve andè antr'er läi chi sun ciù an sù.^[traduziun]

I läi

Lascià ra Fossa, ra stra r'è ancu dricia fin-a 'r pra ch'u s'végghe lazzù, peui ra stra ra gira per Ra Frera, a s'giunta cun Ra Rivetta, an't'er pra, u i' é in sentè ch'u va zù an't' r'Urba a dui läi:

• Läiu dra Cava, lungu 8-9 metri, largu 4-5 e prufündu tantu ch'u s'possaï fè i tufi da ra prea, bassa, n'parmo o dui feura da l'eva, cume u i fajeiva Ermano d'l'Alpino, cun rive basse.
• Läiu der Döne, r'è ciù ariundà, lungu 6-7 metri, largu 3-4, ra riva r'è d'sabia, d'frunte u i'é in grossu priun lisciu, quand'andav'ma sempre li e s'stendeuma li a 'r sö dopu 'r bagnu ant 'l 'eva fregia (cume cuntà da Zorzu Celoria).

Tra i dui läi prima e dopu l'eva a scure bassa e lenta, ant'i läi ra curènte a 'n se sente mancu.^[traduziun]

Ra Muntà

Ra Capeletta dra Madona a Ra Muntà

'Ra terza direziùn a va an sü, 'r stradun u päsa tra 'r cae, pröpriu da 'r ürtima, u i'è 'na stra tütta d'prëe ch'a taja sü p'ra Muntà.

Prima d'avei ra machina, i pasäva tücci da d'li, r'è ciü ciurta e in salita d'stradun ch'u cuntinua, u tucca do-tre cae, u päsa d'vigin a quelle dra Verdin-a, d'Ciavarìn, d'Verna e a ra cä der Cüccu, poi er prime cae sun quella dra Muntà.

Da ra Ciazza a 'ra Muntà i sun dui chilometri e mezzu, 'na machina a fä primma d'quei chi vàn sùa pe, ma an zù, ch'u 'r pässu svelto d'l' Urba e d'cursa dande u s'peu, n'è diciu chi vagna ra machina d'sguro l'è primmo an ciazza, chi sä andè ben an disceiza.

A ra Muntà oura u i'è ciù d'cinquanta cae, ma u n'è stà sempre ch-scì, quand'era fieu er cae 'r eran tre, e an campè u'iera 'r casun di Salesiani e ra cascin-a di blugin-i dande anche li andavo a pije o laite, duveima sempre cangè cascin-a perchè o u i'è 'r buscin, o atru, i n'eiva ciü laite da vende. Ma ra cosa ciü impurtante e da vèghe dra Muntà, r'è ra Capeletta e'r panurama ch'u gira a zentuotanta gradi u s'vegghe er Bigua, ra Rocca dra Marasca e 'r Munti d'Faiallu.

Ra föto r'è ch'u' m' a s'vegghe da Senpé, a n'è distante da 'r tre cae, u s'peiva pasè da ra pineta, (oüra u i'è in cancellu, u s'vegghe da ra telecamera), e pijumma ra stra d'Campè tra ra ca e ra Madunetta, a 50-60 metri u i'è 'r passu fra i giardin-i de 'r primme cae, da li u i sarà ancun zentu metri.

Per ariveie a Ra Muntà, da er cae suvra 'r risturante Carolina, u s'vegge 'r Munvizu, e ciü da v'sgin, in trattu d'stra per Punzun, cun ina grande cisterna, e 'r Piemunte l'è d'frunte.

Doppu ra Muntà, 'r stadun u passa Ciazzadöne, Ra Carta (u n'i'è ninte, sun poche cae) e a 'r Palu, dande u s'divïde, a 'r biviu, in stradun u va 'n Piemunte: a i Moretti, Cimaferle, Punzun e fin a Naiqui, cun l' atru stradun arivumma a'r Sascè, 'r päise ciü grande e ciü famüsu per ra prodüziun d'amaretti, e per "l'infiorata" chi fan a 'r Corpus Domini.

Da 'r Sascè 'r stradun, u va in sü, in Piemunte, a Cartosio e a Naiqui, in zù, u va a i Zuvi dande u s'divide, un per Savun-a, l'atru per Pontinvrea e Dego.^[traduziun]

Pòsti de interesse

'R Punte d'Senpé

'Da ra ciazza, lungu 'r stradun ch'u va an zù tra er cae, dopu ra curva u i' é 'na palazin-a, ra porta s'ra ch'u s'veghe do-trei scarin-i sutta ra stra, r'è quella du teatru, i fajeivan er cumedie e anche 'r cine, r'abitaziun r'è suvra, u s'va an cä da ra scara d'int'r stradun, r'era ra cä du döne, ra fija futografa, levatrice ra märe.

Da ra palazin-a arivümma a 'r punte, trei o quattro metri prima dra ringhera u i'è ra stra p'randé a Ciampanù, e a 'r Beigua. Pasà 'r punte u i'é ra stra d'Vara e du Faiallu, dui-trei metri d'stradun e u i'é ra stra dra Marasca, e senza atre deviaziuï arivümma a Martin-na ch' r'é ra sede de 'r Comune, u i'é ra farmacia e ra stra p'andè a l'Evagianca.

Ra Martin-na a fnisce a 'r punte, e r'è l 'urtima dra pruvincia d'Savun-na, a d'la de 'r punte c'menza ra pruvincia d'Zena. 'R stradun o pasa l'Evabun-a, ra Badia, 'r Tiglietu, de d'qui asci u s'va a l'Evagianca, e u finisce a Rsciùn.^[traduziun]

Coltüra

'Nt'ra categurïa Testi dra tradiziun u i'è tante testimunanze d'r parlé d'R'Urba, ch'u i'a de caratristiche d'transiziun tra r'lìgüre e r'piemuntéize, cume Daulisjin-a daulisjian-a, Vaggu zü da u rian e Diu marmellu.

A girödura

'Nt'ra girödura a s'v'ghe tütta ra maestrïa di artigién. R'pernu, quattru facce triangulari cu'r gämbu, témpu 5-6 m'nüti, fòscia mancu e a girördura l'è fàcia. Pe r'frïju,'n p'guléttu e due rïghe d'ab'liméntu, atri 4-5 m'nüti. Zorzu Celoria u cunta da girödura du Zizicu: N'i'éra paragùn cun re atre girödure ch'i'ò vistu, ma purtròppu e 'n l'eu ciü.

«Da fieu avrö avü 7 anni - E vëiu na girödura, cose b'seugna fè? Luigi - T'va da Zizicu, ti t'fa fè 'r pernu. Zizicu u n'iera,  a so fiju Giuse - ti me'l  fä in pernu? Giuse -  èn posu,  deve arivè l'aze da Zena. Luigi - u T'la faciu? -   u m' à dïciu ch'u i deve arivè l'azè da Zena. Luigi - a n'è vera, u n'te 'l veu fè. Fazu Ra Rivetta d'cursa - T'ê 'n bojiardo, a n'é vera che ti n'a l'aze, ti n'me 'l veu fè! Giuse - E va ben ! U tira ra sbarra, e 'r carbun o pija lampu, tenaie, fëro-russo, tre-quattro martlae, u 'l mètte ant' l'eva e u m dä 'r pernu - u m 'l'à fäciu! U m'l'a faciu! Luigi - oura t'va da Trumbìn, ma n'istè 'l ciamè ch-sciù,  ch'u i'à 'r torgnu a Trumbìn, ma n' lo ciamä ch-scù - u 'm ra fä na girödura ?  Trumbìn - E ra fümma subitu! U pija in tocu d'pei, u 'l mëtte an t'er torgnu, u l'fä girè, e vèggo er pei v'gni girodura, quand'r'è finïa u i mètte 'r pernu e u'm ra dä 'n man...»

Perchè ra Rocca a t'fà senti pcitu

«In dì mi e Gianni erma an't'ra stra d'Vrera, andàvma a pijè o läite da 'na cascin-a, an' t'er tratu ch'u s'vègghe ra Rocca e v'dümma in Bucca d'Liun (Narciso Trombette), ch'u parèva zù inta Rocca, e sutta u-iera na grosa prea, diumma "muntümma la süvra e el pijumma". R'Urba r'é zù an bässu, levà dund'a fà di läi e läi ciù pciti, l'ëva r'é bäsa, per travësè u s'päsa ben su 'r prëe. Lasciümma ra stra e andümma zù da 'r prä r'è bastä fè sülu 20 metri per vègghe quante r' era ata ra prea sutta, e vurëima munteie sù.»

(Zorzu Celoria[traduziun])

Âtri progetti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce R'Urba