Leca (Arbenga)

Leca
Leca; frasiùn geugrafica
	Leca – VedutaPanu(r)àmma da frasiùn, dau stradùn
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Savuna
Comùn	Arbenga
Teritöio
Coordinæ:	44°03′37.41″N 8°10′56.21″E
Altitùdine	15 m s.l.m.
Abitanti	3 000
Âtre informaçioìn
CAP	17031
Prefìsso	0182
Fûzo oràrio	UTC+1
Nomme abitanti	lecaiöi; (scingulàre lecaiö)
Sànto patrón	San Pé e San Paulu
Giórno festîvo	29 zügnu
Cartògrafîa
	Leca
	Wikidata · Info

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

Leca (Leca in italiàn ascì, dund'a l'è dìta püe Leca di Albenga^[1]) a l'è ina frasiùn de Arbenga, ch'a cunta 3.000 abitanti, a se tröva a 15 metri in sciù livellu du mà e a 4 chilommetri de distànsa da sentru du cumün.

Geugrafìa

A frasiùn de Leca a l'è scitüâ inta bassa valà du Neva, vixin aa cunfluensa de stu chi cun l'Aròscia, cun u quàle u furma a Sènta, s-ciümme ch'u se càccia intu Mâ Ligü(r)e a Arbenga. A l'è culucâ dunca, cumme a magiuransa du teritôiu arbenganese inta ciàna de Arbenga, ascì se int'ina pusisiùn ciü culinare rispettu a Arbenga véia.

Divixùi

• Nutréu (pé a tupunumastica italiàna leteralmente Vîa Gêxa Véia): u l'è u quartê stò(r)icu da frasiùn, custruìu aturnu aa gêxa de Santa Ma(r)ìa du Bòsse(r)u, ancöi atacâ au semité(r)iu, ina vôta raprezentàva l'antiga vìa pé u Piemunte, poi spustâ pe adeguâse au spustamentu da Sènta.^[2]

A se cunfurma cumme ina tipica stradda ligü(r)e serâ fra âti müai a séccu che servìvan cumme recinsiùn pé i stò(r)ici edifissi du Quattru-Sinqueséntu, quarchedün de sti chi ancù vixìbile.^[3] Inta stradda se pö ancù vègghe a Capeletta Còsta, au scunsacrà, restrüttu(r)â inti ürtimi ànni da sta famìa chi.^[4]

• A Purtassa: quartê upòstu a quéllu du Nutréu a l'è a parte ciü a munte da véia stradda, ch'u resta de derê aa paròcchia.

• E Còste: a pàrte ciü in culìna da frasiùn, ai cunfin cun Salia e Campugéxa, ne sun parte e regiùi udierne da Simma de Léca, du Campàstru, de L'Ìsu(r)a Bèlla, di Parèi, di Mü(r)àssi e di Pözzi de Léca.

• Bagnöi: regiùn ch'a cunfìna cun u zòna du sentru d'Arbenga, ch'a parte da l'udierna Vìa du Crìstu e a rìva fin aa Sènta, cunfinandu ascì cun atre zòne agricule cumme quella du Brà e da Stradda di Prài.

• A Vìa au Piemunte: a l'è u mudernu sentru du paìse, dund'i ghe sun e prinsipàli ativitài du cumerciu e ascì a Gêxa paruchiale da Sunta, a fénisce versu punente daa Purtassa e versu levante au Fundu de Léca, versu Arbenga.

• A Vìa da Cêve: A l'è a vìa ciü cürta da frasiùn (110 métri), primma da riùnda ch'a segna l'inissiu da SS453 da Valà de l'Aròscia, versu Bastìa.

Stòia

U paise u pia u numme de Leca a partì da u Mediuevu, quandu i abitanti vegniva ciamài Leuca, abreviasiun de Leucanthemum, numme de 'na margaìtta ch'a cresceva ina 'òtta inte sta zona.

Divegne poi postu de rexidensa pe i nobili da valà cumme se pö vegghe in tu riun sto(r)icu du Nutreu (ciamàu cuscì perché u deiveéa da l'àtu nümmeu de tröggi prezenti) e da Purtassa (l'antiga porta de ingressu da lucalitài pe chi u rivàva dau Piemunte), nasciüi lungu aa véia via prinsipàle du paìse dunde se trövan ancù i resti de müaie ina 'òtta parte de cà di patrissi.

Ina séie de smuntamenti, o prubabilmente de in tèramottu u l'ha purtàu au spustamentu du nucleu du paìse ciü versu e spunde du Néva, cun l'abandùn da véia paruchiàle du Quattrusentu e a custrusiùn de ca' növe, aturnu a a növa via sentràle, l'udierna vìa au Piemunte.

Pòsti de interesse

A géxa de Santa Maìa du Bosseu, vixin au semitéiu lecaiö
L'internu aparòcchia da Sunta
A paruchiàle

Architetüe religuse

A livellu religiusu a frasiùn a fa parte da diocexi de Arbenga-Impeia, tütte e strütüe religiùse intu sò teritòiu e fan parte da parocchia dedicà aa Sunta.

• Gexa paruchiale da Sunta, du 1790 cun i dipinti e àtre opée pregiàe, fra sti chi ina presiùsa pà(r)a atâ, de(r)ivâ daa presedente paruchiale, dedicà a Santa Maìa du Bòsseu.^[2]

• Uatòiu de San Peu (santu prutetù da frasiun) u se tröva lì d'ataccu aa géxa da Sunta, de dimensciùi picìne u cunserva tütti i crìsti purtài in prucesciùn daa lucàle cunfraternita, da quale a l'è a séde ufisiàle.

• Gexa de Santa Maria du Bosse(r)u, a l'è stâ custruìa inte l'epuca mediuevale, abandunà e crulà in parte pe in teràmottu tòstu intu XVI seculu, a restruttüasiùn cun u rifasimentu du téitu a l'è avegnüa grasie au Rotary club de Arasce e a-e scöe du paise (a materna, e elementari e e medie), primma du restauru a cunservava di afreschi du Quattruséntu, spustai inta gêxa S. Bérnardin a Vaìn pé metîli in segü(r)éssa.^[2]

Au mumentu a l'è cunscideà cunsacrà, ma difatti u nu u l'è puscibile selebrà chi messa, in quantu u restauru u nu l'ha poi purtau a in efetìvu recüpeu di interni, a pàrte a tùre du campanìn, datàu du Trexéntu in stîle medievâ, ch'u svétta in sce a zòna li vixîna.^[2]

Vixin aa géxa se pònan ancù vegghe i resti da canònica (a ca' du prève), ancöi derucà, cun in àrcu pe(r)iculànte ch'u dà in sciu curtì internu, aù duveàu cumme depòxitu dau vixin semitéiu.

Architetüe sivìli

• Séde da divixùn Anpi dedicà a Felixe Casciùn cun atàccu u Museu da Rexistensa, u se tröva inta ciàssa da canônnica, u l'è atìvu dai ànni '80. Inisialmente u nàsce cumme mustra fìssa e u g'axéva 'na sede a pàrte in Arbenga. Dau 2005 u s'è spustàu a Léca e chi u cuntégne ciü de duxéntu futugrafìe di partigiài de valàe arbenganéxi e àtre testimunianse de l'ucupasiùn tedesca. Inte l'àtra saletta se trövan püe parte di atrèssi duvé(r)ài inta vìtta te tütti i dì dai surdàtti du Cumitàu de Liberasiùn Nasiunâ.^[5]

• A Vìlla d'Aste: pòcu dòppu u A Purtassa e E Sìmme u se tröva in cumplèssu rexidensiâ du XVI seculu, cun tàntu de Tûre, a rèsta in scia drîta rivandu daa gêxa.^[2]

A l'è stà duvé(r)a dai D'Aste cumme ca' de villegiatüa, chi i se trövan u(r)iginâli furme artistiche, cumme diferenti decurasiùi in bàssu riliévu specialmenti inti purtâ de ingrèssu. Sta li a se inse(r)isce in tu scistemma de ville tipicu de quellu periudu, ch'u l'axéva vistu a custrusiùn ascì de rexidense nubiliâri ascì da l'âtra spunda du s-ciümme Sènta, a Lüxignan, grassie ai Cepolla e a San Fê cun i Còsta.^[3]

Abitanti

A frasiùn ancöi a cunta tòstu 3000 abitanti, vista a gròssa espensciùn inti ürtimi ànni, ch'a l'ha purtàu aa custrusiùn de növi cumplesci de cà.

Feste e Fée

• Festa de S. Peu, a l'è a fèsta patrunàle da frasiùn, a se tegne tütti i ànni au 29 de zügnu, cun a méssa dedicà au santu prutetù inta paruchiàle e a prucesciùn cu'e cunfraternite lucàli intu sentru, a benedisiùn di cristi inte opée paruchiàli e a sàgra intu campu spurtìvu.

• Sagra du bunettu da nonna, a se tegne d'estai intu campu spurtivu, cun i piàtti tipici da tradisiùn ligure e u bunettu prepaàu segundu a risetta lucàle.

• Festa da Sunta, a se tegne a Mezz'aùstu, cun a messa inta paruchiàle, dedicà apuntu aa Sunta.

• Spetàndu u Natàle a Leca: pé a vìa au Piemunte i se tegnan e bancarelle ufèrte dau cumitàu di cumerciànti lucali, cun ròba da mangià, prudòtti du pòstu e ascì a fattuìa didattica cun di lbuatòi pe i fiöi.

Vie de cumünicasiùn

Leca a l'è culegà cun Cixàn a nord-ovest e cun u sentru d'Arbenga a sud-est grassie aa Stradda Nasiunàle 582 da Còlla de San Benàrdu, mentre se pò zunze versu Bastìa cun a cuscì dìta Vìa da Cêve, a Stradda Pruvinsàle 453.

Pòcu distante dau burgu a l'è a sciurtìa d'Arbenga de l'autustradda de sciùe (A10), assemme a quella de l'Aurelia Bis, ch'a se tröva in regiùn Tûre Pernixe, ai cunfin cun Cixan, ch'a porta versu Aràsce.

Âtre frasiui d'Arbenga

Nòtte

↑ (IT) Girolamo Rossi, Glossario medioevale ligure, Arnaldo Forni Editore, 1909, p. 31.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 (IT) La piana di Albenga (7), in Guida d'Italia, Liguria, 6ª ed., Milan, Touring Club Italiano, 1982, p. 422, ISBN 88-365-0009-9.
↑ ^3,0 ^3,1 (IT) Andrea Leonardi, Atlante tematico del barocco. Il sistema delle residenze nobiliari, Le ville del contado d'Albenga (2), Romma, De Luca Editore d'Arte, 2009, pp. 122-123.
↑ Da nu scunfunde cun i nòbili arbenganéxi cunti de Cunscènte e poi ascì de Garlenda.
↑ (IT) U muséu da Rexistensa de Léca d'Arbenga, in sce memoranea.it. URL consultòu o 31 òtôbre 2021.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Leca

[1] (IT) Girolamo Rossi, Glossario medioevale ligure, Arnaldo Forni Editore, 1909, p. 31.

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 (IT) La piana di Albenga (7), in Guida d'Italia, Liguria, 6ª ed., Milan, Touring Club Italiano, 1982, p. 422, ISBN 88-365-0009-9.

[:1-3] 3,0 ^3,1 (IT) Andrea Leonardi, Atlante tematico del barocco. Il sistema delle residenze nobiliari, Le ville del contado d'Albenga (2), Romma, De Luca Editore d'Arte, 2009, pp. 122-123.

[4] Da nu scunfunde cun i nòbili arbenganéxi cunti de Cunscènte e poi ascì de Garlenda.

[5] (IT) U muséu da Rexistensa de Léca d'Arbenga, in sce memoranea.it. URL consultòu o 31 òtôbre 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]