Repubbrica Ceca

Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

A bandêa da Repùbrica Cêca
A poxiçion da Repùbrica Cêca in sciâ carta giögràfica
Càrta fìxica da Repùbrica Cêca

A Repùbrica Cêca (Česká republika in cêco, prononçiòu [ˈtʃɛskaː ˈrɛpublɪka]) a l'é 'n pàize de l'Eoröpa centrâle sénsa sbòcco in sciô mâ.

Giögrafîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Repùbrica Cêca a confìnn-a con l'Òustria a sùd, co-a Polonîa a nòrd-èst, co-a Slovàchia a sùd-èst e co-a Germanîa a ponénte[1]. O teritöio da naçión, pi-â ciù pàrte òcupòu da colìnn-e, o l'à 'n'àrea de 78.871 km2. O clìmma o l'é sorviatùtto de tîpo continentâle-tenpiòu e òceànico.

A capitâle da Repùbrica Cêca, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Prâga; inte l'òrdine e âtre çitæ ciù grénde són Brno, Ostrava, Plzeň e Liberec.

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Depoî a creaçión do Ducâto de Boêmia, cómme pàrte do Régno de Moràvia, vèrso a fìn do sécolo IX, a Boêmia a l'é stæta riconosciûa inte l'ànno 1002 cómme Stâto Inperiâle into Sâcro Inpêro Romàn, diventàndo 'n régno into 1198[2][3]. Co-a batàggia de Mohács do 1526, l'intrêga Corónn-a de Boêmia a l'é stæta progresivaménte integrâ inta monarchîa asbùrgica. A rivòlta boêma di protestànti a l'à caxonòu o sccéuppo da Goæra di Trént'Ànni, co-a quæ, depoî a batàggia da Montàgna Giànca, i Asbùrgo àn consolidòu o pròpio domìnio in sciâ región. Co-a disoluçión do Sâcro Inpêro Romàn inte l'ànno 1806 e tære da Corónn-a de Boêmia són stæte do tùtto unîe a l'inpêro oustrìaco.

Into sécolo XIX l'àrea a l'à avûo 'na fórte industrializaçión e, inte l'ànno 1918, a l'é diventâ pàrte da Prìmma Repùbrica Cecoslovàcca aprêuvo a-a chéita de l'inpêro oustro-ungarìco depoî a Prìmma Goæra Mondiâle[4], co-a Cecoslovàchia ch'a l'é stæta l'ùnica naçión de l'Eoröpa centrâle e de l'èst a restâ 'na democraçîa into perîodo tra e dôe goære[5]. Co-a Conferénsa de Mónego do 1938, a Germanîa nazìsta a l'à incomensòu a pigiâ scistematicaménte o contròllo de tære di cêchi ma, a ògni mòddo, inte l'ànno 1945 a Cecoslovàcchia a l'é stæta ricostitoîa e, aprêuvo a-o córpo de stâto do 1948 a l'é pasâ sótt'a 'n regìmme comunìsta, diventàndo pàrte do blòcco òrientâle, sótt'a-a direçión de l'Unión Soviética. I tentatîvi de creâ 'n govèrno ciù democràtico in Cecoslovàchia àn portòu a-a coscì dîta Primavéia de Prâga, sciacâ da-e trùppe do Pàtto de Varsàvia con l'invaxón do pàize inte l'agósto do 1968. Into novénbre do 1989, a coscì dîta rivoluçión de velûo a l'à portòu pacificaménte a-a fìn do regìmme comunìsta in Cecoslovàchia e, a-o prìmmo de zenâ do 1993, a s'é desfâ l'unión tra i sò doî pàixi costitoénti, i quæ se són trasformæ inte dôe naçioìn indipendénti da Repùbrica Cêca e da Slovàchia.

Economîa e polìtica[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Repùbrica Cêca a l'é 'na repùbrica parlamentâre unitâia e 'n pàize svilupòu co-în economîa sociâle de mercòu avansâ e a âto rédito. A naçión a l'à svilupòu 'n stâto sociâle, segóndo o modéllo sociâle eoropêo, ch'o garantìsce 'n'ascisténsa sanitâia universâle e 'n'educaçión, livéllo universcitâio inclûzo, de bàdda a tùtti i sò çitadìn. A se trêuva a-a 12° poxiçión inte l'ìndice de svilùppo umâno agiustòu pe-e dizegoaliànse de l'ONU e a-o 24° pósto inte l'ìndice de capitâle umâno da Bànca Mondiâle. A l'é o novén pàize segóndo l'ìndice de quélli ciù segûi e pacìfichi e o 31° pe-o livéllo de democraçîa.

A Repùbrica Cêca a l'é 'n ménbro de l'Unión Eoropêa, da NATO, de l'OECD, de l'OSCE e do Conséggio d'Eoröpa.

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. (EN) Information about the Czech Republic, in sce mzv.cz. URL consultòu o 9 arvî 2022.
  2. (CSEN) Petr Mlsna, F. Šlehofer e D. Urban, The Path of Czech Constitutionality (PDF), 1ª ed., Prâga, Úřad Vlády České Republiky, 2010, pp. 10-11.
  3. (CS) Denko Čumlivski, 800 let Zlaté buly sicilské, Národní Archiv České Republiky, 2012 (archiviòu da l'url òriginâle o 28 novénbre 2012).
  4. (EN) Ruud van Dijk, William Glenn Gray, Svetlana Savranskaya, Jeremi Suri e Qiang Zhai, Encyclopedia of the Cold War, Routledge, 2013, p. 76, ISBN 1-135-92311-6.
  5. (EN) Timothy Garton Ash, The Uses of Adversity: Essays on the Fate of Central Europe, Granta Books, 1989, ISBN 0-140-14018-2.

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]

Contròllo de outoritæVIAF (EN137159957 · ISNI (EN0000 0001 2290 990X · LCCN (ENn90718759 · GND (DE4303381-7 · BNF (FRcb12004532d (data) · BNE (ESXX453741 (data) · BAV (ENIT497/2713 · NDL (ENJA00577401 · WorldCat Identities (ENn90-718759