Léngoa aymara
ZE
|
Questa pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize |
| Aymara Aymar aru | |
|---|---|
| Pronónçia | /ajmaɾ ˈaɾu/ |
| Parlòu in |  Bolivia Perù Cile Argentinn-a
|
| Parlànti | |
| Totâle | 1.700.000 (2014) |
| Clasificaçión | |
| Filogénezi | Léngoe aymara Aymara |
| Statûto ofiçiâ | |
| Ofiçiâ in | Bolivia Perù
|
| Minoritâia riconosciûa in | Cile
|
| Còdici de clasificaçión | |
| ISO 639-1 | ay
|
| ISO 639-2 | aym
|
| ISO 639-3 | aym (EN)
|
| Glottolog | nucl1667 (EN)
|
| Estræto in léngoa | |
Diciaraçión universâle di dirìtti umâni, art. 1
Taqpach jaqejh khuskat uñjatatäpjhewa munañapansa, lurañapansa, amuyasiñapansa, ukatwa jilani sullkanípjhaspas ukham uñjasipjhañapawa. | |
 | |
A léngoa aymara (o vên scrîto Aimara ascì, nómme locâle Aymar aru) a l'é 'na léngoa ch'a fà pàrte da famìggia lengoìstica de léngoe aymara, da quæ a l'é a ciù difûza, parlâ da-o pòpolo Aymara inte Ànde centrâli. A l'é unn-a de pöche léngoe di pòpoli americhén con ciù de 'n milión de parlànti[1][2] e, insémme a-o Spagnòllo e a-o Quechua, a l'é léngoa ofiçiâ da Bolìvia e do Perù[3]. L'Aymara o l'é parlòu, scibén che in mezûa bén bén minô, inte di pàixi do Cîle do nòrd ascì, naçión inta quæ a l'é 'na léngoa minoritâia riconosciûa.
Segóndo çèrti lengoìsti, l'Aymara o l'é ligòu a-o Quechua, léngoa ciù difûza parlâ inte regioìn vixìnn-e, ma a ògni mòddo a l'é 'na teorîa contestâ. Defæti, scibén che gh'é de somegiànse cómme 'na fonologîa squæxi pægia, a teorîa ciù comûne a spiêga ste somegiànse chi con de caraterìstiche derivæ da 'na vixinànsa prolongâ, ciufîto che aprêuvo a di cangiaménti naturâli derivæ da 'na pröto-léngoa comûne.
L'Aymara o l'é 'na léngoa aglutinànte e, scìnn-a 'n çèrto pónto, pöliscintética. O sò órdine de pòule o l'é sogètto-ògètto-vèrbo e o l'à 'n scistêma lògico a tréi valoî. Coscì cómme o Quecha, o l'é de sòlito scrîto con l'arfabêto latìn ma, into 2015, l'é stæto svilupòu 'n scistêma de scritûa conplêto[4].
Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]
E sò òrìgine són inte Ànde centrâli (o coscì dîto Altiplano Boliviano), inta zöna do Lâgo Titicaca. A s'é pöi difûza vèrso o sùd cómme léngoa frànca, eséndo adotâ cómme léngoa moæ da-i grùppi étnichi ciamæ "aymara" e "wari". Ciù tàrdi a l'é stæta relegâ primma da-a léngoa quechua (con l'espansción de l'inpêro Inca) e dòppo da-o spagnòllo (inti ténpi do colonialìsmo).
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ (ES) Bolivia: Idioma Materno de la Población de 4 años de edad y más - UBICACIÓN, ÁREA GEOGRÁFICA, SEXO Y EDAD, Instituto Nacional de Estadística. URL consultòu o 17 seténbre 2022.
- ↑ E sôle âtre léngoe americànn-e con ciù de 'n milión de parlànti són o Nahuatl, o Quechua e o Guaraní.
- ↑ (ES) CONSTITUCIÓN POLÍTICA DEL PERÚ (PDF), Congreso de la república. URL consultòu o 17 seténbre 2022.
- ↑ (EN) Hangeul set to become writing system for South American tribe, in sce en.yna.co.kr. URL consultòu o 17 seténbre 2022.
Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikipedia a gh'à 'n'ediçión in léngoa aymara (ay.wikipedia.org)
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce léngoa aymara
Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]
- (EN) Aymara - Ethnologue, in sce ethnologue.com. URL consultòu o 17 seténbre 2022.
- (ES, AY) Diçionâio Spagnòllo-Aymara, in sce lenguandina.org. URL consultòu o 17 seténbre 2022.
- (ES) Léngoe aru, Centro de Investigaciones Peruanas. URL consultòu o 17 seténbre 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 15 zùgno 2006).