Véddi o wikitèsto de Léngoe gàllo-itàliche

{{Grafîa ofiçiâ}}
{{Léngoa
|nómme = Léngoe gàllo-itàliche
|stâti = {{ITA}}, {{SMR}}, {{CHE}}, {{MCO}}, {{FRA}}
|fam1 = [[Lengoe indoeuropee|Léngoe indoeoropêe]]
|fam2 = Itàliche
|fam3 = [[Lengoe romanse|Romànze]]
|fam4 = Romànze òcidentâli
|fam5 = '''Gàllo-Itàliche'''
|sub1 = [[Léngoa piemontéize|Piemontéize]]
|sub2 = [[Léngoa lonbàrda|Lonbàrdo]]
|sub3 = [[Léngoa emiliànn-a|Emiliàn]]
|sub4 = [[Léngoa romagnòlla|Romagnòllo]]
|sub5 = [[Lengoa ligure|Lìgure]]
|sub6 = ([[Lengua veneta|Véneto]])<ref name=":0" /><ref name=":1" />
|sub7 = [[Dialétti gàllo-itàlichi de Sicìlia|Gàllo-itàlico de Sicìlia]]
|sub8 = [[Dialétti gàllo-itàlichi de Sicìlia|Gàllo-itàlico de Baxilicâ]]
|mappa = Gallo-Italic languages.svg
|didascalia = Difuxón de léngoe do grùppo gàllo-itàlico.
}}
E '''léngoe gàllo-itàliche''', '''gàllo-italién''', '''gàllo-cisalpìnn-e''' ò, senpliceménte, '''cisalpìnn-e''' són l'insémme ch'o l'arechéugge a ciù pàrte de [[Lengoe romanse|léngoe romànze]] parlæ inte l'Itàlia do Nòrd. In particolâ quéste són o [[Léngoa piemontéize|Piemontéize]], o [[Léngoa lonbàrda|Lonbàrdo]], l'[[Léngoa emiliànn-a|Emiliàn]], o [[Léngoa romagnòlla|Romagnòllo]] e o [[Lengoa ligure|Lìgure]]<ref>{{Çitta lìbbro|outô=Michele Loporcaro|tìtolo=Profilo linguistico dei dialetti d'Italia|url=https://books.google.it/books?id=rEQqAQAAIAAJ|ànno=2009|editô=Laterza|çitæ=Bâri|léngoa=IT|ISBN=88-42-08920-6}}</ref>. Scibén che pi-â ciù pàrte di lengoìsti a [[Lengua veneta|léngoa véneta]] a l'é pe cóntra da consciderâ into ràmmo de [[léngoe ìtalo-dàlmate]], ségge pe [[Ethnologue]] che pe [[Glottolog]] a saiéiva da inserî into grùppo de gàllo-itàliche<ref name=":0">{{Çitta web|url=https://glottolog.org/resource/languoid/id/vene1258|tìtolo=Venetian|léngoa=EN|vìxita=2021-10-26}}</ref><ref name=":1">{{Çitta web|url=https://www.ethnologue.com/language/vec|tìtolo=Venetian|léngoa=EN|vìxita=2021-10-26}}</ref>.

E léngoe inclûze inte 'sto grùppo chi són parlæ ànche into [[Alpes-Maritimes (dipartiménto)|dipartiménto de Àrpi Marìtime]] in [[Fransa|Frànsa]], into [[Cantón Ticìn]] e inte quéllo di [[Cantón di Grixoîn|Grixoîn]] in [[Svissea|Svìsera]], óltre che inte micronaçioîn de [[Prinçipatu de Mùnegu|Mónego]] e [[San Marin|Sàn Marìn]]. Pe de ciù, in çèrti câxi e léngoe chi inclûze són ancón parlæ in di stâti dónde a gh'é stæta 'n'inportànte inmigraçión da-a penîzoa italiànn-a.

Formæ da 'n ''[[Stratum (lengoìstica)|substratum]]'' derivòu da-e [[léngoe cèltiche]] e 'n ''[[Stratum (lengoìstica)|superstratum]]'' ch'o vêgne da-e [[léngoe germàniche]], spécce da-o [[Léngoa longobàrda|Longobàrdo]], e léngoe gàllo-itàliche se són evolûe in sciâ bâze do [[Léngoa latìnn-a|Latìn]] parlòu inta zöna, ciamâ da-i [[Popolo roman|români]] ''[[Gallia Cisalpina]]''. Quésto grùppo o l'à avûo pe l'ùrtima pàrte [[tàrda antighitæ]] e l'inìçio de l'[[Etæ de Mëzo|Etæ de Mêzo]] 'n stréito ligàmme lengoìstico co-a ''[[Gallia]]'' e a ''[[Rhaetia]]'', scitoæ a ponénte e a nòrd de-e [[Arpi|Àrpi]]. A partî da-a fìn do Medioêvo, e léngoe de quésto grùppo àn adotòu de caraterìstiche che vêgnan ànche da-e léngoe do grùppo [[Léngoe ìtalo-dàlmate|ìtalo-dàlmata]], parlæ ciù a sùd.

Cómme rizultâto de 'sto fæto chi, e léngoe gàllo-itàliche àn de caraterìstiche che vêgnan ségge da-e [[léngoe gàllo-romànze]] parlæ ciù a ponénte e a nòrd-òvest (cómme o [[Lengua françéise|Françéize]], l'[[Lengua franco-provensâ|Arpitàn]], o [[Lengua catalann-a|Catalàn]] e l'[[Lengoa ocçitann-a|Òcitàn]]) e da-e [[léngoe ìtalo-dàlmate]] difûze into rèsto da penîzoa (e quæ inclùddan o [[Lengua veneta|Véneto]]<ref>Clasificaçión controvèrsa</ref>, o [[Léngoa dalmàtica|Dalmàtico]], o [[Dialétto toscàn|Toscàn]], l'[[Dialétti italién centrâli|Italiàn centrâle]], o [[Léngoa napolitann-a|Napolitàn]] e o [[Lengua siçiliann-a|Siciliàn]]). Pe 'sta raxón chi a gh'é 'n fòrte dibàtito in sciâ corètta clasificaçión de léngoe do grùppo gàllo-itàlico<ref>Aprêuvo a 'sto dibàtito chi, inta [[Wikipedia in lìgure|Wikipedia Lìgure]] e léngoe gàllo-itàliche no són pe òua inclûze inte nisciùn di doî sotogrùppi de [[léngoe ìtalo-òcidentâli]].</ref>. Defæti són ragrupæ da çèrti studiôzi co-e léngoe gàllo-romànze<ref>{{Çitta web|url=https://www.ethnologue.com/subgroups/romance|tìtolo=Romance|léngoa=EN|vìxita=2021-10-26}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Geoffrey Hull|tìtolo=The linguistic unity of northern Italy and Rhaetia|url=https://books.google.it/books?id=DviaAQAACAAJ|ànno=1982|editô=University of Sydney|léngoa=EN}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Giuseppe Longobardi|curatô=Rob Pensalfini, Myfany Turpin e Diana Guillemin|tìtolo=Language description informed by theory|url=https://books.google.it/books?id=kDqNAgAAQBAJ&pg=PA217&dq=Theory+and+experiment+in+parametric+minimalism.+Language+description+informed+by+theory&hl=it&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwi6n4Tk5ujzAhWTSPEDHa3qDbcQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=Theory%20and%20experiment%20in%20parametric%20minimalism.%20Language%20description%20informed%20by%20theory&f=false|ànno=2014|editô=John Benjamins Publishing Company|léngoa=EN|capìtolo=Theory and experiment in parametric minimalism. The case of Romance Negation|ISBN=90-27-27091-0}}</ref><ref>{{Çitta publicaçión|outô=Marco Tamburelli|outô2=Lissander Brasca|ànno=2018|méize=Zùgno|tìtolo=Revisiting the classification of Gallo-Italic: a dialectometric approach|revìsta=Digital Scholarship in the Humanities|volùmme=33|nùmero=2|pp=442-455|léngoa=EN|abstract=X|url=https://academic.oup.com/dsh/article-abstract/33/2/442/4093902?redirectedFrom=fulltext}}Védde chi ascì [https://patrimonilinguistici.it/galloitalico/].</ref> e da âtri co-e ìtalo-dàlmate<ref>Cómme Giovan Battista Pellegrini, Tullio De Mauro, Maurizio Dardano, Tullio Telmon, védde {{Çitta publicaçión|outô=Enrico Allasino et al.|ànno=2007|tìtolo=Le lingue del Piemonte|editô=Istituto di Ricerche Economico Sociali del Piemonte|çitæ=Torìn|léngoa=IT|url=https://web.archive.org/web/20110810173222/http://213.254.4.222/cataloghi/pdfires/697.pdf}}</ref><ref>{{Çitta web|url=http://www.orioles.it/materiali/pn/Class_dialetti_it.pdf|tìtolo=Classificazione dei dialetti parlati in Italia|outô=Vincenzo Orioles|léngoa=IT|vìxita=2021-10-26}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Michele Loporcaro|tìtolo=Profilo linguistico dei dialetti italiani|url=https://books.google.it/books?id=rEQqAQAAIAAJ|ànno=2009|editô=Laterza|çitæ=Bâri|léngoa=IT|p=70|ISBN=88-42-08920-6}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Martin Maiden|outô2=Mair Parry|tìtolo=The Dialects of Italy|url=https://books.google.it/books?id=9Dz_LyQF_eAC|ànno=2006|editô=Routledge|léngoa=EN|p=3|ISBN=1-134-83436-5}}</ref><ref>{{Çitta lìbbro|outô=Anna Laura Lepschy|outô2=Guilio Lepschy|tìtolo=The Italian Language Today|ediçión=2|ànno=2013|editô=Routledge|léngoa=EN|p=41|ISBN=1-136-13276-7}}</ref>.

E léngoe gàllo-itàliche àn infloensòu in vàrio mòddo ànche e variànte locâli de l'italiàn e a ciù pàrte di sò parlànti a l'à 'na [[digloscia]] con l'italiàn stàndard. Tra-e divèrse léngoe regionâli, quélle do grùppo gàllo-itàlico són e ciù a âto réizego d'estinçión, co-o nùmero di sò parlànti ch'o l'é in contìnoa diminuçión.

== Clasificaçión ==
{{Seçión vêua}}

== Fonologîa ==
{{Seçión vêua}}

== Confrónti ==
{{Seçión vêua}}

== Nòtte ==
<references responsive="" />

== Bibliografîa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Adolfo Mussafia|tìtolo=Beitrag zur Kunde der norditalienischen Mundarten im XV. Jahrhunderte|url=https://books.google.it/books?id=sQwJAAAAQAAJ|ànno=1873|editô=Karl Gerold's Sohn|çitæ=Viénna|léngoa=DE|ISBN=92-31-03798-6}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Gerhard Rohlfs|tìtolo=Rätoromanisch: die Sonderstellung des Rätoromanischen zwischen Italienisch und Französisch : eine kulturgeschichtliche und linguistische Einführung|url=https://books.google.it/books?id=ksGczgEACAAJ|ànno=1975|editô=C.H. Beck'ssche|çitæ=Mónego de Bavêa|léngoa=DE|pp=1-20}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Bernard Comrie, Bill Louw, Professor of Linguistics Maria Polinsky, Stephen Matthews, Maria Polinsky|tìtolo=The Atlas of Languages: The Origin and Development of Languages Throughout the World|url=https://books.google.it/books?id=e-RrAAAAIAAJ|ànno=1996|editô=Facts on File|léngoa=EN|p=40|ISBN=0-816-03388-9}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Stephen Wurm|tìtolo=Atlas of the world's languages in danger of disappearing|url=https://books.google.it/books?id=YjXvAgAAQBAJ|ediçión=1|ànno=2001|editô=UNESCO|léngoa=EN|ISBN=92-31-03798-6|p=29}}
* {{Çitta lìbbro|outô=Geoffrey Hull|tìtolo=The Linguistics Unity of Northern Italy and Rhaetia: Historical grammar of the Padanian language|url=https://books.google.it/books?id=y1HFswEACAAJ|ànno=2017|editô=Beta Crucis Editons|léngoa=EN|ISBN=1-549-91328-X|çitæ=Sydney}}

== Âtri progètti ==
{{Interprogetto}}

== Colegaménti estèrni ==
* {{Çitta web|url=https://www.ethnologue.com/subgroups/gallo-italian|tìtolo=Gallo-Italian|léngoa=EN|vìxita=2021-10-26}}
* {{Çitta web|url=https://patrimonilinguistici.it/galloitalico/|tìtolo=Galloitalico: più gallo o più italico?|léngoa=IT|vìxita=2021-10-26}}
* {{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20081212024023/http://www.itispiazza.it/galloitalico/|tìtolo=Il galloitalico di Sicilia|léngoa=IT|vìxita=2021-10-26|dataarchivio=2008-12-12}}
* {{Çitta web|url=https://web.archive.org/web/20100107035452/http://galloitalico.it/|tìtolo=Galloitalici di Basilicata|dæta=2010-01-07|léngoa=IT|vìxita=2021-10-26}}

{{Lengue do Gruppo Italico}}

[[Categorîa:Léngoe gàllo-itàliche| ]]