Véddi o wikitèsto de Castelanìa de Rivernàu

{{Arbenganese}}
{{Stâto antîgo
|nómme corénte = Castelanìa de Rivernàu
|nómme conplêto = Castelanìa de Arnascu, Sènexi e Rivernàu
|nómme ofiçiâ = ('''IT''') ''Castellania di Arnasco, Cenesi e Rivernaro''
|léngoa ofiçiâ = Latìn, Italian
|léngoa = Ligure (grùppu sentru usidentàle, dialettu arbenganese, parlà de Arnàscu e Sènexi)
|link localizaçión = Piano geometrico di parte della Riviera di Ponente di Genova da Albenga a Finale (ca. 1750).png
|didascalîa localizaçión = Màppa stòica cun indicài i paisi de Arnascu, Menôxi e Sènexi
|capitâle prinçipâ = [[Arnascu]]
|capitâle abitànti = 
|capitâle abitànti ànno = 
|âtre capitâli = 
|dipendénte da = Marca Arduinica (fin au [[1091]])<br />{{Scìnbolo|Stemma Clavesana.svg}} Marchesàu de Clavesàna ([[1091]]-[[1236]])<br />{{Scìnbolo|Coat of arms of the House of Del Carretto.svg}} Marchesàu de Barestìn ([[1236]]-[[1545]])<br />{{Scìnbolo|Zuccarello-Bandiera.png}} [[Marchesàu de Süccaellu]] ([[1545]]-[[1624]])<ref>I dumini da Castelanìa i l'éan in pàrte stài ereditài dau Marchesàu de Finâ</ref><br />{{Scìnbolo|Flag of Genoa.svg}} [[Repùbrica de Zena|Repübbrica de Zena]] ([[1624]]-[[1735]])<br />{{Scìnbolo|Civil Flag and Civil Ensign of the Kingdom of Sardinia (1816-1848).svg}} [[Regno de Sardegna|Regnu de Sardegna]] ([[1735]]-[[1797]])
|dipendénse = 
|fórma de stâto = feudu (castelanìa)
|govèrno = 
|tìtolo càppi de stâto = Scignù
|elénco càppi de stâto = 
|tìtolo càppi de govèrno = 
|elénco càppi de govèrno = 
|òrgani deliberatîvi = 
|inìçio = XII seculu
|prìmo càppo de stâto = 
|stâto precedénte = 
|fæto iniçiâle = Infeudamentu da parte di Marchési de Clavesana da famìa Cazulini (1236) ''de facto''
|fìn = [[1797]]
|ùrtimo càppo de stâto = 
|stâto sucesîvo = {{Scìnbolo|Coat of arms of the Ligurian Republic.svg}} [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Ligüe]]
|fæto finâ = Invaxùn da parte de truppe de Napuleùn Bonaparte
|àrea giögràfica = 
|monæa = 
|vivàgne = 
|produçioîn = 
|comèrci con = Paisi vixìn sutta aa [[Repùbrica de Zena|Repübbrica de Zena]]
|religioîn prinçipæ = Cristianêximo
|stâto atoâle = {{ITA}} ({{IT-LIG}})
}}
A '''Castelania de Rivernàu''' (dîta ascì ''Castelania de Arnascu, Sènexi e Rivernàu'', in italian ''Castellania di Rivernaro'') a l'è stà ina castelania ligüre nasciüa a partì dau [[XIII secolo|XIII seculu]] inta bassa valà de l'Aròscia, inte l'entrutèra arbenganese. U teritòiu ucupàu da sta chi u cumprende i udierni cumüi de Arnascu e Cixàn (frasiùn de Sènexi). De prupietài da famìa di Marchesi Clavesana, a vegne sedüa in sub-vassalàggiu ai Cazulini de Arbenga, a partì da 17 de marsu [[1236]].<ref name=":0">{{Çitta|Noberasco, 2001|pp. 19-21}}</ref>

==Stòia==
[[File:Dettaiu Rivêa de Punente (Zona de Arbenga).jpg|thumb|''Liguria ò stato della Republica di Genoua'', dettaiu da zona de Arbenga cun indicàu ascì Arnascu|sinistra]]
=== U(r)igini ===
E primme testimunianse in sce a castelanìa sun da rintracià au 18 marsu du [[1202]], quande a vegne stabilìa ina cunvensciùn fra u cumün de [[Zena]] e i raprezentanti de diferenti cumünitài da zòna ingàuna de punente (che a cumprendeva e valli de l'[[Aròscia]], du Merula ([[Andeua|Andöa]]), ciü e zòne de [[Ineja|Ineia]], Priaâta, de [[Resso|Rèssu]] e de [[Naxin]]) custituìa a livéllu de ''iura'', cumme in assuciasiùn fra i diferenti castélli: fra sti chi u gh'è ascì quellu de ''rivernatis'', ch'u pîa u sò numme da Rocca Liverna o Riverna, còlla dunde u surgéva u castéllu di Clavesana.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 15}}</ref>

Inte stu ducumentu Zena a ga(r)antìsce ae cumünitài in sustegnu diplumaticu-milità, inti cunfrunti di nemixi cumüi. Grassie a stu chi e a 'n âtru ducumentu rizalente au [[1199]], in àttu stréitu cun [[Pòrto Moriçio|Pòrtu Mauissiu]] drentu au quàle vegnan mensciunài i abitanti du burgu de ''Arnastrum''.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 13}}</ref>

Da stu tratàu u se capisce cumme a Castelania de Rivernàu a l'éa zà da tempu 'na realtài existente, urganizà e ricunusciüa dae putense vixìne, armenu dau [[XII secolo|XII seculi]]. Se da stu ducumentu chi u nu l'è puscibile riscuntrà l'estensciùn efetìva da castelanìa, da lì u se pö peò cumprende cumme i burghi i l'éan urganizài aturnu au ''castrum Rivernate'' inturnu au Mille, quande l'intrega regiùn a faxeva parte da Marca Arduinica, istituìa da Berengario II re d'Italia.
=== Doppu a Marca ===
[[File:Castello Del Carretto Arnasco 2021.jpg|thumb|U castellu di Du Carettu in scia Rocca Liverna|sinistra]]
Doppu a motte ascì de l'ürtima raprezentante di marchesi arduinici (Adelaide di Susa, mòrta intu [[1091]]), u duminiu da castelanìa u pàssa sutta i dumini de Bonifacio del Vasto, de stìrpe Aleramica e da lì ai sò discendenti, i Marchesi de Clavesana, che divegnan cuscì Scignùi de gran parte de l'entutèra ingaunu.

A cavallu di seculi XII e XIII, se dröve in periudu de scuntri fra i marchesi e u lìbe(r)u cumün de Arbenga, tütt'i dui in fàze de espansciùn, cun sti eventi chi ch'i vàn a càzze ascì in sci teritòi du feudu de Arnascu, ch'u subisce ina ridusiùn a livellu terituiàle de tòstu a metài.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|pp. 44-50}}</ref>

Inte l'ànnu [[1236]], i Clavesana i van cuscì a léva dau cuntròllu di paisi suttupòsti aa Castelanìa i presedenti Scignùi, faxenti parti da famìa di Rubaldini, inte stu mòddu chi vegne sedüu u duminiu a in'àtru gruppu aristucraticu arbenganese, quellu de Aicardo Cazulini, capustipite de ina lunga séie de nobili lucali, difatti i sò discendenti i mantegiàn u cuntrollu inti seculi sucescìvi, fin au periudu di inissi de l'[[Etæ Modèrna|etài muderna]].

Fin aa Rivulusiùn Fransese a Castelanìa de Rivernàu a g'ha avüu ina stòia du tüttu scìmile a quella de àtri feudi picin prezenti intu Sacru Rumàn Impéu, ma inte stu càxu a l'è particulare u cuntinuu scàngiu diplumaticu e intermediasiùn de diferenti stàtti vixìni, da primma cun i Arduinici, du Vastu e de Clavesana, e pòi ascì cun i marchesi de Séva, de Salüssu e di Del Carretto.

=== L'etài mudèrna ===
Inte l'ànnu [[1537]] a Castelanìa a cuntàva tòstu 88 föghi, e ducca 88 famìe, pé in tutale de persune aturnu ai 400 rexidenti.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 211}}</ref> Intu Sinquesentu, pé l'impuscibilitài de duveà i véi castélli de Rivernàu e Castiùn, a famìa di Cazzulini a cumensa a custrusiùn du Castéllu de Bezzu, caraterizàu da ina cunfurmasiùn a ca' rexidensiâ che ancù ancöi a caraterizza l'edifissiu.<ref>{{Çitta web|url=http://www.culturainliguria.it/cultura/it/Temi/Luoghivisita/architetture.do;jsessionid=F767058080097CAD6EECD0174E18FA6E.node2?contentId=27874&localita=2195&area=213|tìtolo=Castello di Bezzo|léngoa=IT|vìxita=2021-07-02}}</ref>

Inta primma metài du Seisentu, i Cazulini e a pupulasiùn de Arnascu, Menôxiu e Sènexi se impegnan pé custruì turna a gêxa da Sunta, inta stessa pusisiun da presedente, cun de furme ciü scimili au stìle ba(r)òccu.
Sutta a tüttu u periudu de cuntròllu da famìa Cazulini u se àrve in periudu de stabilitài pé a castellanìa du Rivernàu, ch'u düa fin aa fìn du guvernu de sti chi in sce Arnascu, terminàu difatti intu 1753, difatti zà da tempu l'éan cumensàe de tensciùi fra i scignùi du paìse e i Marchesi du Carettu, padrùi du feudu de Barestin, che se van a zunze a quelle interne pé a spartisiùn ereditàia. Gh'è cuscì ina cuntinua lòtta ch'a düa pé ben duxéntu ànni e ch'a porta in ruvìna a famìa fin a perde u feudu. Aa fin da Guèra de Sucesciùn Pulacca (1733-1738), u Tratàu de Vienna u stabilisce che a suvranitài in sciu feudu a passa au [[Regno de Sardegna|Regnu de Sardegna]], cu'u suvràn Carlu Manuele III de Savòia, püe se u cuntrollu du feudu u resta aa famìa Du Carettu de Barestìn.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 311}}</ref>

Quarche annu dòppu, cuscì, vegnen infeudài àtri espunenti da nubiltài arbenganese, culigài e tribütài di Del Carretto de Barestìn: i Còsta, zà scignùi da Cuntea de Cunscente, (ch'a cumprendeva ascì Cixàn, Cunscente e u cumün de Garlenda), chi i cunservan a pudestài in sce a castellanìa fin a l'arìvu de l'esercitu fransese guidàu da [[Napolion Bonaparte|Napuleùn Bunaparte]].
=== Da Napuleùn au cumün d'ancöi===
Doppu u [[1794]], ànnu de l' ucupasiùn da parte de l’Armâ Rivulusiunàia Fransese, u teritôiu da Castelanìa u vegne suttupòstu pé trei anni a l'autu(r)itài di cumisài parigìn (fra sti chi Filippo Buonarroti) scicumme ch'u l'éa cunsciderà cumme ina pursiùn de teren nemigu aleàu di Savoia, vistu che sti chi i nu apugiàvan a Rivulusiun Fransese.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 329}}</ref> 

Fra u [[1797]] e u [[1805]], i paìsi ch'i furmàvan u feudu i vegnen ragrupài inta növa munisipalità de Arnascu e Sènexi, sutta au duminiu da [[Repùbrica Lìgure|Repübbrica Ligüe]], a Castelanìa a vegne desfà, scicumme che u növu stattu u l'éa de stampu demucraticu.

Inquadrau inta Giurisdisiùn da Sènta, cun capitàle [[Arbenga]] fin au [[1805]], pe pòi passà sutta au Primmu Impéu Fransese fin au [[1804]], intu sircundâiu de [[Pòrto Moriçio|Portu Mauìssiu]], culegau cun u dipartimentu de Muntenötte. A l’epuca da sò furmasiùn u cumün u cuntàva tòstu 830 abitanti.<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|p. 348}}</ref>

Cun a restaurasiùn du [[1815]] u passa turna sutta i pusedimenti du [[Regno de Sardegna|Regnu de Sardegna]], cun a spartisiùn du teritòiu fra i dui növi cumüi de Sènexi e [[Arnascu]], sepa(r)ài in moddu cunsensuàle, andandu a fa finì l'ünitài du feudu, a partì dau [[1929]] végne sciurbìa a municupalitài de Sènexi inte quella de [[Cixan|Cixàn]].<ref>{{Çitta|Noberasco, 2001|pp. 351-352}}</ref>

==Nòtte==
<references/>

== Bibliugrafìa ==
* {{Çitta lìbbro|outô=Franco Noberasco|tìtolo=Storia della Castellania di Arnasco, Cenesi e Rivernaro|url=https://books.google.it/books?id=TdxHoAEACAAJ|ànno=2001|editô=Gruppo Amici dell'Olivo - Arnasco|léngoa=IT|cid=Noberasco, 2001}}

[[Categorîa:Stöia da Ligùria]]