Sâta a-o contegnûo

Ciàssa San Michê (Arbenga)

Azónzi conligaménti
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Da Wikipedia
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn
Ciàssa San Michê, vèrsu a Catedrâle

A Ciàssa de San Michê (o ascì numma Ciàssa San Michê) a l'è a ciàssa ciü impurtante d'Arbenga Veggia, dund'a l'ha a sêde tantu l'aministrasiùn, vistu ch'u se ghe fàccia u Palàssiu Növu du Cumün, cumme a Gêxa, scicumme ch'a gh'è ascì a Catedrâle de San Michê Arcange(r)u. Dandu amèntu aa tradisiùn u l'è chi che se incruxan i quattru quartêi de San Giuànni, Santa Ma(r)ìa, Sant'Eulàlia e San Scî.

Sto(r)ia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Ciàssa inte 'n disegnu da fìn de l'Öttusèntu

Ciàssa San Michê a l'è üna de ciàsse ciü antìghe e impurtanti d'Arbenga Veggia, mìssa au sò sèntru fixicu e da vitta sitadina. Defèti, in scià ciàssa e se sun de lungu faciè e custrusiùi sêde e scimbulu di dife(r)ènti auturitè arbenganesi, tantu da esse mensunà fina inti statüi du 1288 cumme platea comunis o Sancti Michaelis. Int'in palàssiu ch'u dâva in scià ciàssa, in fàccia aa catedrâle, u gh'é(r)a fina a sêde du Capitulum, ch'u se pöi mesciàu intu palàssiu veggiu du Cumün[1]. De ciü, chi u se ghe tegniva ascì u mercàu du gran, cu'u numme de platea grani ch'u l'è duve(r)àu inti àtti d'alantu(r)a insemme ai âtri dui[2].

Cu'a presènsa de custrusiùi du Capitulum, a ciàssa a gh'axeva a l'imprinsippiu in'estensciùn dife(r)ènte, scicumme che e cà e rivavan fina a l'artèssa du Palàssiu növu du Cumün[3]. A ciàssa a vegne mensunâ fina inti registri du 1420 cumme platea grani, scicumme ch'u se ghe tegnìva u smerciu di sereèi e du graàn, au menu a partì dau seculu XIII. Du seculu XV, defèti, a vegne pü(r)e lastregâ cu'ina pavimèntasiùn de maùi, pe' de mutivasiùi tantu de pulisìa quantu pratiche, vistu che u mercàu u se tegnìva de prubabile au de fö(r)a. Numma de doppu i ghe se(r)àn mesci di cantùi o di senci blocchi de prìa squadrèi e pusisiunèi inta cruxe(r)a de stradde.

In scia ciàssa dunca u se druvìva in gran nüme(r)u de büteghe cumme du restu u sücedeva ascì pe'a loggia du cumün. Fra ste chi ne vegnen marchè, trèi privè, de lungu inte stimme du 1420, cu'in rendimèntu ben au de surva de quelle ch'e se truvavan daa platea scofeliorum. De âtre mudifiche aa ciàssa e sun stète fète ancù inta metè du Quattrusentu[4]. De cuntru, tèmpu du Sinquesèntu st'isulàu u s'é(r)a pe(r)ò mezzu ruinàu e, scicumme che inta sò vixita apustolica u vescu Nicolò Mascardi u l'axeva cumandàu de mescià a prexùn da sitè, u Cumün u n'ha catàu ina parte du 1586, cun l'ürtimu prupieta(r)iu ch'u l'è stètu u Ve(r)àn da famìa di Fussài[5].

De doppu che s'è fabricàu a prexùn, a ciàssa a l'è stèta slargâ ina primma votta du 1648, quande u Cumün u l'ha catàu e ruvine da cà ch'a a serava a meridiùn, prupietè di Seulìn, fandula derucà. S'è cuscì libe(r)àu u spassiu in fàccia aa prexùn e, scibèn ch'u gh'é(r)a di prugètti pe' ti(r)âghe sciü in palàssiu sivicu da duve(r)à cumme sêde de l'Ufissiu de l'Abundansa e du Vica(r)iu, nu se n'è fètu ninte[6]. De l'Öttusèntu, cu'a prexùn ch'a l'é(r)a finìa in ruvina e u besögnu ürgente d'in növu municìpiu, s'è decisu de mesciâlu chi, cu'i travài ch'i sun cumensèi du 1831, purtandu aa recustrüsiùn da faciâ sciü Ciàssa San Michê[7][8].

Descrisiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ciassa San Michê (Arbenga Veggia) - Mappa

Ciàssa prinsipâle d'Arbenga Veggia, a se tröva tòstu aa mitè de quellu ch'antigamènte u l'é(r)a u decümàn màscimu de l'impiantu rumàn, au dì d'ancöi spartìu fra Vìa Benardu Ricci e Vìa D'Aste. Cun 'n'estensciùn de 1.000 mêtri quàddri a n'è ascì a ciàssa ciü grande, serâ a setentriùn daa Catedrâle de San Michê Arcange(r)u, ch'a remunta au seculu XI, e a se tröva a l'umbra de trê tûre ciü impurtanti da sitè: u Campanìn da Catedrâle, a Tûre Sìvica e quella di Malasemènsa, ch'e se issan in sciu càntu ciü vèrsu punènte. De cuntru, vèrsu levànte, a se dröve in diresiùn du Munümèntu e da Cuntrâ növa, pe' vegnì turna delimitâ da 'n insemme de palàssi sto(r)ichi tantu a meridiùn quantu a levànte, apartegnüi a de famìe de lüstru arbenganesi. De dossu aa Tûre Malasemènsa u Palàssiu du Cumün, fètu custruì du 1830 metèndu assemme di edifissi ch'i gh'é(r)an zà de prìmma, a furmà in ünicu isulàu[9].

Cruxe(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • A Ciàssa, cu'u cumün e a gêxa
    A Ciàssa, cu'u cumün e a gêxa
  • A Catedrâle, vista d'inta Cuntrâ növa
    A Catedrâle, vista d'inta Cuntrâ növa
  • A mèxima vìsta a l'imprensipiu du Növesèntu
    A mèxima vìsta a l'imprensipiu du Növesèntu
  • Dau munümèntu
    Dau munümèntu
  • A Ciàssa mi(r)àndu vèrsu u fundu
    A Ciàssa mi(r)àndu vèrsu u fundu
  • U cantu vèrsu Vìa cavour
    U cantu vèrsu Vìa cavour
  • U Caruggiu aa Ciàssa, d'in Vìa Rumma
    U Caruggiu aa Ciàssa, d'in Vìa Rumma
  • U Caruggiu au Mercàu, a l'imbuccu
    U Caruggiu au Mercàu, a l'imbuccu
  • Vìa D'Aste (A Cuntrâ Növa), l'antìgu decümàn màscimu d'Arbenga Veggia, ch'u l'ha piàu e furme d'ancöi numma che in seguitu ai sventramènti di inissi du Növesèntu, du rèstu a taja da punènte a levante 'na buna parte du sentru sitadìn, spartindune ascì i quartêi de Santa Ma(r)ìa e de Sant'Eulàlia. Lunga 80 mêtri, a g'ha u(r)igine inte Largu Do(r)ia e a finìsce dau Munümèntu, pôcu prìmma da Ciàssa mèxima[10].
  • Dau Munümèntu, spiassu de 'na duxentêna de mêtri quaddri ch'u se dröve intu mezzu fra a Catedrâle e a gêxa de Santa Ma(r)ìa in Fontibus, u(r)iginàu cu'i travài viari du cumensu du Növesèntu, ch'u l'ha vìstu a demulisiùn du Ciòstru di Canònichi. St'ürtimu u l'é(r)a stètu ti(r)àu sciü de dòssu aa Catedrâle fra i seculi XIV e XV e ancöi u l'è stètu sustituìu dau munümèntu sitadìn ai caütti da Primma guèra mundiâle, messu chi du 1923[11].
  • U Caruggiu du Batiste(r)u, u se ghe incruxa in sciu cantu da Catedrâle, in realtè facianduse direttu in sce Vìa Benardu Ricci; cumme u dixe u numme, u pòrta vèrsu u Batiste(r)u, passandu au de fiàncu da gêxa[12].
  • Vìa Benardu Ricci, a prusecusiùn de Vìa D'Aste, ch'a se deramma daa Ciàssa e a riva fin inta Loggia di Quattru Canti doppu tòstu 70 mêtri. A cunsèrva a testimuniànsa de dife(r)ènti architetü(r)e medievâli, cumme a Loggia du Populu ascì[13].
  • Vìa Cavour, a scûre au meridiùn da ciassa, tajandula au fundu, deseparàndu l'isulàu du palàssiu cumünâle da quellu di Pe(r)usu-Seùlla e di Lengueja-Do(r)ia, a se di(r)amma in ve(r)itè da Vìa Oddu pe' cunclüddise in Vìa Medaje d'Ò(r)u. A l'ha 'na lunghessa de ciü de 100 mêtri inte tüttu[14].
  • Vìa Rumma, u segundu decümàn pe' impurtansa d'Arbenga Veggia, u l'è u caruggiu dund'u se ghe fàccia Palàssiu Oddu, sêde du sto(r)icu culêgiu. U se ghe zunze au meridiùn da ciàssa, quand'a se strenze fra i palàssi di Seùlla e di Lengueja. Stu caruggiu u l'è lungu 230 mêtri in tüttu[15].
  • U Caruggiu du Mercàu, ch'u parte de chi e u finisce inta Ciàssa di Pésci, u l'è lungu 24 mêtri in tüttu e u dêve u sò numme au fètu de purtà a sta ciàssa chi, sêde d'in sto(r)icu mercàu; de ciü, inta vìa a se ghe faccia ina carateristica cà du Sinquesèntu[16].

Architetü(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Figü(r)a n° Numme Descrisiùn
s.n.c. Catedrâle de San Michê Arcange(r)u A gêxa catedrâle d'Arbenga e da sò diocexi a l'è ina gran custrusiùn faciâ in sciu fiancu de setentriùn da Ciàssa de San Michê, aa che a g'ha dètu u numme, fèta du seculu XI au postu de l'antìga gêxa paleucristiâna du IV-V seculu. Aa fin da fàse rumanica, da che a se cunsèrva a faciâ, i fianchi e l'abside, a catedrâle a l'è stèta interesâ du Duxèntu da intervènti de güstu goticu, cumme a recustrusiùn de navè de dossu, ch'i l'han purtàu a ina fuxùn esemplâ fra i dui stìli. De doppu da Cuntrurifurma i ghe sun stèti di travai de güstu baroccu, cumme a sustitusiùn du purtâ de mezzu, a custrusiùn de cupule in sci dui cappi du transettu e l'elevasiùn du pavimèntu au livellu da stradda. I intervènti barocchi i sun pe(r)ò stèti pe'u ciü levèi cu'i restauri da segunda mitè du Növesèntu, pe' purtà a catedrâle ae sò furme u(r)igina(r)ie, tantu da sbascià u pavimèntu de tostu dui mêtri[17].
s.n.c. Campanìn da Catedrâle U campanìn da catedrâle de San Michê u l'é(r)a a l'imprinsippiu ina strutü(r)a destacâ dau rèstu da gêxa ma, cu'i travai du Duxèntu pe' ti(r)à turna sciü a navâ de mancina, u gh'è finìu inglubàu. U campanìn, cumm'u se vegghe aa giurnâ d'ancöi, u vegne da ina recustrustiùn fèta fra u 1391 e u 1395, cü(r)â da l'architettu arbenganese Serafìn Mignàn e üna de ürtime custrusiùi lucâli de maùi a vista, prèstu sustituìi da finitü(r)e a intonacu. A pissa in simma au campanìn a l'è in rè(r)u esempiu ligü(r)e de cuvertü(r)a de ciapelle, de cu(r)û vèrde e giancu, dau güstu pruvensâ[17].
s.n.c.[n. 1] Tûre di Malasemènsa In sciu cantu fra a Ciàssa de San Michê e Vìa Benardu Ricci, a Tûre di Malasemènsa a l'è ina strutü(r)a mensunâ fina du 1277 cumme prupietè da famìa ch'a g'ha dètu u numme, cu'a sò realisasiùn che, pe'u scistema duve(r)àu, a duve(r)ea remuntà propiu aa segunda metè du Duxèntu. Passâ ciü avanti ai Seulìn, du 1831 a vegne parte du növu palàssiu du Cumün, p'êsse rangiâ inte sò furme u(r)iginâli du 1938. A l'è âta 31 mêtri, cu'ina base de prìa de Cixàn mescciâ a bluchetti ciü picìn de prìa negra, dund'u se ghe dröve a pòrte d'entrâ, a èrcu sbasciàu. I cièi de d'âtu i sun de maùi a vista e, pe' l'ürtimu tèrsu, i maùi i g'han de dimensciùi dife(r)ènti, foscia duvüe a ina recustrusiùn ciü resènte[18].
14-16-18 Palàssiu növu du Cumün U Palàssiu növu du Cumün u l'è a sêde de l'aministrasiùn arbenganese, cu'a sò custrusiùn ch'a remunta au 1834-38, fèta au postu da prexùn sitadina. Sta chi, ti(r)â sciü du 1647-48 dund'i gh'é(r)an di scìti da famìa di Fussài, a l'è restâ in funsiùn fina au 1820, pe' finì in ruvìna e êsse dunca rangiâ a Municìpiu. De drèntu, daa fìn de l'Öttusèntu, u l'è du tüttu ocupàu dai scagni du Cumün, spartìi ancù segundu a cianta du prugèttu u(r)iginâle[19].
12 Palàssiu Pe(r)usu-Seulla Palàssiu ch'u l'ha u sò ingressu prinsipâle in scia Ciàssa de San Michê. U presènta ina faciâ du tardu Sinquesèntu, nuché 'na tûre du seculu XIII, intu cantu vèrsu Vìa Cavour, mentre l'internu u l'è decu(r)àu cun afreschi du Seisèntu[20]. U pia u numme dai antìghi prupietâ(r)i, üna de ciü impurtanti antìghe famìe arbenganesi. U pruspèttu vèrsu Vìa Rumma u se presènta semplice, cun tréi ingressi, ün ciü grande di âtri dui. In curispundènsa de ün de sti chi se vegghen ancù e tràcce d'in èrcu de maùi, ancöi seràu. L'edifissiu u l'ospita u Museu Navâle Rumàn e a sesiùn ingauna de l'Istitüu Internasiunâle de Stüddi Lìgü(r)i.
9 Cà e tûre di Lengueja - Còsta Cumplèssu ch'u l'ha avüu u(r)ìgine fra a fìn du seculu XVI e i inissi du XVII[21], de ciànta nu regulâre vista a messa insemme de ciü edifissi presedènti[22], fra sti chi 'na tûre du seculu XII[23]. Au de drentu u palàssiu u g'ha di ambienti svilüpèi in sce quattru cièi, racurdèi da 'na grossa sca(r)inâ a duggia rampa, ch'a l'è servìa ascì cumme elemèntu de racòrdu fra i dife(r)ènti nüclei füsi asemme. Au de drentu u se tröva ascì l'atriu au primmu cian ch'u se semeja a 'na lòggia ascì stu chi, pa(r)eggiu u sücedeva in sciu pruspèttu faciàu in sce Vìa Rumma, dund'i se vegghen ancù di èrchi tampunèi[24].
5-6 Palàssiu de Iustenice In sciu càntu intu mezzu fra u Caruggiu du Mercàu e Vìa Cavour, a se tröva quella ch'a l'e(r)a a veggia rexidènsa du giüdise sitadìn, ch'a l'è mensunâ inti papêi antìghi inte vixinanse da Platea Canapi[25]. A partì daa fin du seculu XIV piâ a pixùn cumme cà-tûre daa famìa di De Iustenice e ancù de doppu, finìa sta famìa chi, l'edifissiu u sa(r)ea passàu de man ai Ricci de Nûi, ch'i se sun incalèi inte 'na cuntesa cuntru u Cumün, vista l'ereditè de l'edifissiu. A stu prupôxitu a se eleva, cu-a sìmma cunvertìa a teràssa, a tûre di de Iustenice, ch'a pa che inte l'Etè de Mèzzu a desse diretta in scia Ciàssa, vistu che a cà ch'a gh'è stèta tacâ de dòssu a l'è in realtè d'epuca resènte.

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nòtte au tèstu
  1. ↑ In'entrâ au de fiancu da tûre, ch'a da in sce Vìa Benardu Ricci, a pòrta u sivicu n°24
Nòtte bibliugrafiche
  1. ↑ Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 20
  2. ↑ Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 22
  3. ↑ Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 26
  4. ↑ Costa Restagno, 1979, I mercati e le attività commerciali e artigiane, p. 119
  5. ↑ Costa Restagno, 1979-80, p. 32
  6. ↑ Costa Restagno, 1979-80, p. 33
  7. ↑ Costa Restagno, 1979-80, pp. 34-35
  8. ↑ Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 40
  9. ↑ AA.VV., 2001, pp. 57-58
  10. ↑ AA.VV., 2001, p. 35
  11. ↑ AA.VV., 2001, p. 49
  12. ↑ AA.VV., 2001, p. 29
  13. ↑ AA.VV., 2001, p. 50
  14. ↑ AA.VV., 2001, p. 31
  15. ↑ AA.VV., 2001, pp. 51-52
  16. ↑ AA.VV., 2001, p. 43
  17. ↑ 17,0 17,1 (IT) Chiesa di San Michele, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 4 òtôbre 2024.
  18. ↑ Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 34-38
  19. ↑ Costa Restagno, 1979-1980, pp. 32-36
  20. ↑ (IT) TCI, 6. Le valli di Albenga, in Liguria, Milan, Touring Club Italiano, 2001, p. 128.
  21. ↑ (IT) Casa e torre Lengueglia, scheda completa, in sce sigecweb.beniculturali.it. URL consultòu o 2 seténbre 2024.
  22. ↑ Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 151-152
  23. ↑ (IT) Palazzo della Lengueglia - Costa, relazione storico artistica (JPG), in sce commons.wikimedia.org. URL consultòu o 4 seténbre 2024.
  24. ↑ Costa Restagno, 1993, Il paesaggio urbano e le arti, pp. 152
  25. ↑ Costa Restagno, 1979, Gli edifici di uso pubblico, pp. 63-65

Bibliugrafìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Âtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ligammi de fö(r)a

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciàssa_San_Michê_(Arbenga)&oldid=253294"