Ciàssa de Turlâ (Arbenga)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

A Ciàssa de Turlâ (Piazza Torlaro in italiàn) a l'è ina ciàssa ch'a se tröva in Arbenga Veggia, intu quartê ch'u g'ha u mèximu numme.

Sto(r)ia

Porta Torlaro di Albenga (Eugen Bracht, 1889)
I scavi du 1982 inta ciàssa
Detaju de 'na röa de mü(r)ìn

A ciàssa a se tröva intu scìtu che inte l'etè de mèzzu u l'é(r)a cunusciüu cumme puteus Turlate, ch'u sa(r)ea a dì u pussu de Turlâ, ch'u se ne parla fina inti statüi d'Arbenga du 1288. Au servissiu du quartê, u l'é(r)a ün di dui ch'u se truvava in Arbenga Veggia: mensunàu inte l'elencu di pussi sitadìn, u figü(r)a defèti asemme au puteus Aure (o ascì Arociorum), ch'u l'é(r)a in San Scî. U pussu u l'é(r)a stètu ascì rapresentàu inti ànni de dòppu, presempiu dau Vinzoni inta sò mappa da sitè ch'a remunta au 1750^[1]. A ògni mòddu a nu l'è stèta cunfermâ a mutivasiùn da pusisiùn nu sentrâle de st'avertü(r)a, defèti u nu se sa se a pòrte a recarche l'impiantu rumàn, o s'a secce duvüa a de mudifiche fète intu tèmpu au tesciüu de vìe. Se sa du rèstu che da ste parte u se duxeva truvà in edifissiu ch'u funsiunava cumme depôxitu pe'u gràn, au de fö(r)a de müraje: edifissiu abandunàu du seculu V, in seguitu aa recustrusiùn de l'Impe(r)atû Custansu^[2]. D'in gi(r)u u se ghe truvava ascì in bastiùn cu'a base squadrâ, che ancöi u l'è vegnüu ünicu cu'e mü(r)aje, u cuscì dìtu Torachum. De testimuniànse archeulogiche de impurtansa sun stète rinvegnüe inte l'estè du 1991, cun di scavi ch'i l'han purtàu aa lüxe l'antigu pussu^[1].

Descrisiùn

A ciàssa a l'è üna de ciü impurtanti du sèntru sitadìn, ch'a se tröva giüstu passâ a pòrte ch'a l'ha piàu u numme da quella ch'a l'é(r)a l'antiga Turris Lata, a se tröva a l'estremitè du sèntru sitadìn, a meridiùn e inta pàrte ciü a punènte, serâ fra l'imbuccu da Vìa de Turlâ, rapresentàu daa Pòrte e cunturnâ da 'na se(r)ie de palàssi, ch'i g'han dètu 'na ciànta tòstu a furma de "L", cu'in tòccu ch'u se slarga versu a stradda ch'a pòrta fin inta Vìa de Medaje d'Ò(r)u. Inte tüttu a g'ha in'estensciùn de 238 mêtri quàddri^[3].

Cruxe(r)e

Vìsta d'inta Vìa de Turlâ
U Caruggiu aa Pòrte de Turlâ
U Caruggiu di Russi
Vista da Vìa de Turlâ

U Caruggiu aa Pòrte de Turlâ, u segue du tüttu u percursu de mü(r)aje d'Arbenga Veggia, partèndu d'inta Pòrte de Mu(r)ìn e rivandu ciü de 'na sentêna de mêtri de dòppu fina a quella de Turlâ, passandughe se vegghen i lucâli ina votta duve(r)èi cumme stalle pe'e bestie, cun tréi tipichi pòrteghi immü(r)èi^[4].
U Caruggiu di Russi, u l'è dedicàu aa famìa di Russi, che zà du Trexèntu a faxeva pàrte da nubiltè zenese, famìa de prim'urdine, fra i sò mèmbri i ghe sun stèti di academichi, cumme u Giuànni Batìsta Russi e u Steva Russi, tütti dui visciüi intu Seisèntu. Carugettu strêtu, u rìva fin in Turlâ, slarganduse aa metè cun 'na ciasetta, u presènta i tipichi erchetti a zuntà e faciè da 'na parte a l'âtra da vìa^[5].
A Vìa de Turlâ, a pìa ascì vella u numme da l'antìga Turris Lata e a recarca u percursu de ün di decümèi segunda(r)i^[6], a partì daa ciàssa cu'u mèximu numme fin a rivà inta Vìa de Medaje d'Ò(r)u, a l'artessa da Cà di Rulandi Ricci^[7].
U Caruggiu de l'U(r)ato(r)iu, ch'u l'è u caruggiu ch'u mena d'inta sta ciàssa vèrsu meridiùn, pe' rivà fìna intu Caruggiu de Stanche(r)e, passàndu a rèmbu de l'antìgu u(r)ato(r)iu da Cungrêga da Buna Morte^[8].

Architetü(r)e

Figü(r)a	n°	Numme	Descrisiùn
	s.n.c	A Pòrte de Turlâ	A Pòrte de Turlâ, pòrte munumentâle du Settesèntu, a pìa u numme daa Turris Lata (a tûre de làttu, in rife(r)imèntu a 'n'antìga tûre d'avistamèntu ch'a se truvava a fì de mü(r)aje) e a l'inmette intu quartê d'Arbenga Veggia cu'u mèximu numme. L'òpe(r)a, prìmma di travài du seculu XIX, segundu a tradisiùn a sa(r)ea stèta fèta dau Gio Maria Olgiati^[3]. Cumme pe'e âtre pòrte d'Arbenga, ascì inte stu câxu u se ghe dröve in arcu semiriundu, fiancàu da due spesse finte culònne, in cuntinuitè cu'a parte de punènte mü(r)aje sitadìne^[9]. Inta parte âta a l'è surmuntâ da 'na strutü(r)a recürva cun trèi pinâculi. Au sentru, int'in nicciu, 'na madunetta de marme(r)u ch'a remunta au 1894, rangiâ du 2005.^[10]

Nòtte

Nòtte bibliugrafiche

↑ ^1,0 ^1,1 Costa Restagno, 1995, cap. I, Gli Statuti di Albenga del 1288, p. 100, nòtta n.85
↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 153
↑ ^3,0 ^3,1 AA.VV., 2001, p. 60
↑ AA.VV., 2001, p. 49
↑ AA.VV., 2001, p. 52
↑ Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 151
↑ AA.VV., 2001, p. 61
↑ AA.VV., 2001, p. 45
↑ Lamboglia, 1992, I quartieri nord-occidentali della città, p. 132
↑ (IT) Albenga, il restauro di Porta Torlaro, in sce savonanews.it. URL consultòu o 13 lùggio 2024.

Bibliugrafìa

(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga: topografia medioevale, immagini della città, in Collana storico-archeologica della Liguria occidentale, Vul. XXI, Milàn, Istituto Internazionale di Studi Liguri, 1979.
(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga, Le città della Liguria, Vul. 4, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-479-8.
(IT) Giosetta Bertonasco Rubatti, Le Torri di Albenga, Memoïa Arbenga, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2010.
(IT) AA.VV., Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga, Arbenga, Edizioni dell'Unitre Ingauna, 2001.
(IT) Josepha Costa Restagno, Gli Statuti di Albenga del 1288, Zena, Società Ligure di Storia Patria, 1995.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ciàssa de Turlâ

Ligammi de fö(r)a

(IT) AA. VV., Torlaro, Via, in sce Albenga: Immagini e Ricordi.

[:0-1] 1,0 ^1,1 Costa Restagno, 1995, cap. I, Gli Statuti di Albenga del 1288, p. 100, nòtta n.85

[2] Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 153

[:1-3] 3,0 ^3,1 AA.VV., 2001, p. 60

[4] AA.VV., 2001, p. 49

[5] AA.VV., 2001, p. 52

[6] Costa Restagno, 1979, Le mura, p. 151

[7] AA.VV., 2001, p. 61

[8] AA.VV., 2001, p. 45

[9] Lamboglia, 1992, I quartieri nord-occidentali della città, p. 132

[10] (IT) Albenga, il restauro di Porta Torlaro, in sce savonanews.it. URL consultòu o 13 lùggio 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]