Ferovîa de Gavétte

Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

Màppa da lìnia

A ferovîa de Gavétte, conosciûa ascì co-o nómme de colìssa industriâle da valàdda do Bezàgno, a l'é stæta 'na lìnia industriâle, do tùtto conpréiza into comùn de Zêna, in ativitæ da-o 1926 a-o 1965[1].

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

A colaodaçión do pónte Veronélli into 1927

A necescitæ da realizaçión de sta lìnia chi a l'é nasciûa aprêuvo a-o fórte svilùppo industriâle ch'o l'àiva interesòu a bàssa valàdda do Bezàgno a partî da-a fìn de l'Eutoçénto. Prezénpio, gh'êa arivòu 'n gràn nùmero de marmìsti chi travagiâva into nêuvo canposànto de Stagén óltre a de inportànti ativitæ agricóle lighæ a-a costruçión, a Maràsci, do mercòu generâle da frûta e da verdûa de Córso Sardégna. Âtre raxoìn de svilùppo són stæte l'avertûa do stàdio comunâle, de lóngo a Maràsci, de òficìnn-e pi-â produçión do gàzzo de çitæ che dêuviâvan o gazòmetro costroîo da l'Azienda Municipale Gas e Acqua (AMGA) inta localitæ de Gavétte, da-arénte a-o pónte de Caræ, óltre a-i nêuvi maxélli do comùn inta localitæ de Ca de Pìtta, scitoæ into ciasâ Bligny e caciæ zu inti ànni Sciusciànta[1][2].

Co-o nêuvo bezéugno de consentî o tràfego de mèrçe da sti stabiliménti chi, o Comùn de Zêna o l'à dæto in apàlto, into frevâ do 1925, a costruçión de 'na colìssa industriâle[3][4], intrâ in fonçión a-o prìmmo de dexénbre de l'ànno dòppo. Co-ina longhéssa de tòsto 5 km a l'à avûo 'n cósto conplescîvo de ciù ò mêno doî milioìn de frànchi de l'época[5] a frónte de 'n goâgno ch'o s'êa stimòu a in milión de frànchi de ciù a l'ànno[6]. Defæti a lìnia, ch'a contâva de 'na dozénn-a de louànti, a l'êa inte quélli ànni gestîa diretaménte da-o Comùn, ch'o noêzâva o servìçio a-e indùstrie da valàdda[7].

Aprêuvo a-a sò gràn inportànsa pe l'indùstria locâle, za into 1927 gh'é stæto a domànda de 'n atàcco de ciù a-a lìnia da pàrte da fàbrica de ciuménto Portland "Italia", concèsso con decrétto ministeriâle a-i 10 de dexénbre de quéllo ànno[8]. Pe de ciù, inti mæximi ànni da ferovîa, l'é stæto tiòu sciù inta localitæ da Vorpæa 'n inpiànto pò-u trataménto da ruménta da çitæ, ch'a ghe vegnîva portâ ségge pe gómma che con sto trenìn chi[3].

O declìn da lìnia o l'é comensòu into dòppo goæra, con l'ûzo de lóngo ciù inportànte do traspòrto in sce gòmma pò-u traspòrto de mèrçe, de manimàn adotòu ségge da-i maxélli che da-o mercòu da frûta. L'ùrtimo uténte da ferovîa o l'é stæto pròpio l'AMGA, tànto che, a-o moménto da conplêta sostituçión do gàzzo de çitæ co-o metâno into 1965, a colìssa a l'é stæta desmìssa e fîto smantelâ[2].

Caraterìstiche[modìfica | modìfica wikitèsto]

'N convòlio a dóggia traçión a vapô depoî a-o mercòu de Córso Sardégna

A lìnia a l'êa a 'na sôla colìssa e no eletrificâ, armâ co-e colìsse Vignoles, e mæxime da ciù pàrte de ferovîe, da 36 kg/mêtro e mìsse in sce 'na masiciâ con quatòrze traverscìnn-e pe ciaschedùnn-a, fêua che pe-i tòcchi dond'a l'incroxâva o tràfego stradâle (spécce inte Ciàssa Giùsti e Córso Sardégna), dónde gh'êa de controcolìsse ascì[4].

Percórso[modìfica | modìfica wikitèsto]

O pónte G. Veronélli vìsto da-a giæa do Bezàgno

A ferovîa a partîva da-o lanbré de Zêna Tæràrba, into quartê de Sàn Frutôzo da-arénte a Ciàssa Giùsti, e pasâ 'na làrga cùrva a s'inseîva inte Córso Sardégna dónde, a l'altéssa do mercòu da frûta e da verdûa, gh'êa 'n radóggio da colìssa pe consentî a pösa di câri a-o sò servìçio[4].

Dòppo o mercòu a lìnia a tagiâva a stràdda pe andâ vèrso o Bezàgno, pasàndo inte 'n'avertûa realizâ apòsta into cazaménto dónde ancheu gh'é o céntro sportîvo de Stràdda Càgiai, mesciàndose coscì inte Córso Galêa[4].

Montâ scìnn-a Ciàssa Carlofòrte, l'infrastrutûa a l'andâva aprêuvo a-o camìn da Stràdda do Ciàn, realizâ insémme a-a ferovîa, pasàndo da-arénte a-o stàdio e a-a prexón de Maràsci. In particolâ, de vòtte gh'êa di trêni chi se fermâva pròpio a-a prexón, descaregàndo e caregàndo i detegnûi da di speciâli vagoìn-prexón. Vèrso mónte gh'êa pöi e fermâte a 'n'òficìnn-a pi-â riparaçión di vagoìn cistèrna e a-o stabiliménto do netô urbàn da Vorpæa, 'n inceneritô pi-â ruménta da çitæ[4].

A-o chilòmetro 3+700 se trovâva 'na diramaçión da lìnia, co-a colìssa de ponénte che, co-în'ànpia cùrva e 'n incrôxo co-a ferovîa mæxima inta Stràdda do Ciàn, a pasâva dónca o Bezàgno. L'atraversaménto do torénte o l'êa permìsso da-o pónte G. Veronélli, a nêuve canpæ e éutto pìlle, pe 'na longhéssa de 110 mêtri in tùtto e 'na larghéssa de 6 e 50. Sto viadòtto chi, costrûto in ciuménto armòu da-a Società Italiana Chini, o l'é restòu in pê ancón dòppo a serâ da ferovîa ma o l'é stæto in sciâ fìn danezòu da-o derlûio do 23 de seténbre do 1993 e dónca caciòu zu. Pi-â colaodaçión do pónte, fæta a-i 29 d'òtôbre do 1926, l'êa stæto dêuviòu 'n convòlio formòu da dôe locomotîve FS E.551 trainæ da 'na FS 835, pe 'n péizo totâle de 195 tonêi[4].

Méntre o ràmmo de ponénte o l'arivâva inta localitæ de Gavétte, dónde gh'êa o stabiliménto de l'AMGA pi-â produçión do gàzzo de çitæ a partî da-o carbón, o ràmmo de levànte o montâva ancón scìnn-a-e fàbriche de l’âsâ da Falck inta localitæ de Ca de Pìtta, dónde gh'êa i maxélli do comùn[2][9].

Tràfego[modìfica | modìfica wikitèsto]

Pò-u remòrco di trêni mèrçe, de sòlito formæ da vagoìn de propiêtæ de Ferovîe do Stâto mìssi a dispoxiçión do Comùn, in prinçìpio l'AMGA a l'àiva træ locomotîve a vapô Breda indichæ co-ì nùmeri da 1 a 3. Ste chi, into 1956, són stæte rinpiasæ da de locomotîve Diesel, tra e quæ gh'êa 'na locomotîva Jung R 42 C, pægia a-e FS 245 da série 8001-8003 e indicâ co-o nùmero 2[3][4].

Galerîa d'inmàgine[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. 1,0 1,1 (IT) La "Ferrovia delle Gavette" (Binario Industriale della Val Bisagno), in sce gassicuro.it. URL consultòu o 26 zenâ 2023 (archiviòu da l'url òriginâle o 10 seténbre 2014).
  2. 2,0 2,1 2,2 (IT) Trasporto Pubblico Locale in Valbisagno: un percorso di partecipazione (PDF), in sce urbancenter.comune.genova.it, p. 18. URL consultòu o 26 zenâ 2023.
  3. 3,0 3,1 3,2 Boletìn do Comùn, 1926, p. 380
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Sasso & Serra, 1999
  5. (IT) La storia del gas a Genova (PDF), Iren, p. 38. URL consultòu o 26 zenâ 2023 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 lùggio 2014).
  6. Boletìn do Comùn, 1926, p. 382
  7. (IT) Sebastiano Trongali, L'evoluzione dei servizi a rete a Genova tra Otto e Novecento, in Iren, protagonista della storia industriale italiana: Dal primo Novecento a oggi, Torìn, Celid, 2020, p. 38.
  8. (IT) Ministero per le comunicazioni, Decreto ministeriale 10 dicembre 1927 - Anno VI, in Bollettino ufficiale dell'Ispettorato generale delle ferrovie tranvie ed automobili, Anno II, Rómma, Libreria Provveditorato Generale dello Stato, 1928.
  9. (EN) Town map of Genoa, in sce stagniweb.it. URL consultòu o 26 zenâ 2023.

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • (IT) Il binario industriale di Val Bisagno, in Il Comune di Genova - Bollettino municipale, Ànno VI, n. 2, 28 frevâ 1926, pp. 380-382.
  • (IT) Alessandro Sasso e Claudio Serra, Ferrovia delle Gavette, in Mondo Ferroviario, n. 154, Arvî 1999, p. 10.

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni[modìfica | modìfica wikitèsto]