Uspiâ de San Rocco

ZE	Sta pàgina a l'é scrîta in zenéize

L'Uspiâ de Sàn Ròcco a Porto de Ripetta (Rómma), dîto ascì de-e Ascôze, o l'êa stæto tiòu sciù da l'Arçiconfratèrnita di òsti e di barcaieu ch'a l'àiva in dotaçión ascì a vixìnn-a Gêxa de Sàn Ròcco a l'Aogustêo. Rifæto in sciô mæximo pòsto a-a fìn do Setecénto, o l'à fonçionòu cómme uspiâ scìnn-a l'ànno 1892. O cazaménto o l'é stæto tiòu zu inti ànni trénta, pe fâ pòsto a quélla ch’ancheu a l'é a Ciàssa Aogùsto Inperatô.

Gianbatìsta Nòlli, Nuova Topografia di Roma, 1748 (part.)

Stöia

Co-a bólla Cogitantes humanæ conditionis a-o 1° de zùgno do 1499 o pàppa Lisciàndro VI o l'à riconosciûo a l'Arçiconfratèrnita de Sàn Ròcco di òsti e di barcaieu a Ripetta, a facoltæ de tiâ sciù 'na gêxa, in òtöio e 'n uspiâ, in sciô terén da-arénte a-a Tónba monumentâle de l'Aogùsto, dedicæ a-o sànto protetô Sàn Ròcco. O cazaménto de l'uspiâ o l'é stæto tiòu sciù da-arénte a-a gêxa. O cazaménto o l'êa inte 'na zöna popolâre, pìnn-a de génte. A-e miâge da Tónba monumentâle de l'Aogùsto gh'êa atacòu 'n grùppo de cazétte unn-a in sce l'âtra, dónde vivéivan famìgge che scanpâvan co-ê ativitæ do pòrto in sciô sciùmme. L'uspiâ pe-i òmmi, ch'o fonçionâva za into 1524, o l'é stæto alargòu con l'utilìzzo de 'n terén sub montis augustalis (mònte d'Aogùsto) e finîo into 1528.

L'uspiâ o se védde in sciâ càrtìnn-a de Rómma do Gianbatìsta Nòlli do 1748, segnòu co-i nùmeri 470 e 471 (repàrto pe-i òmmi e repàrto pe-e dònne).

O cardinâle Tögno Màia Salviâti

A-o prinçìpio l'uspîa de Sàn Ròcco o l'à fonçionòu cómme ricòvero pe-î inpestæ e o gh'àiva 'na seçión feminìn e unn-a mascolìn. O l'à cangiòu dòppo destinaçión, o l'à finîo de ricoverâ inpestæ, e o l'é diventòu genérico e o l'à dæto òspitalitæ a-e pagioæ ascì. O gh'àiva 50 pòsti létto, ma o nùmero o l'é cangiòu into ténpo. 'N'estremitæ a l'é stæta destinâ a-e mogê di barcaieu p'evitâ ch'apartoìsan in scê bàrche, in gràmme condiçioìn igéniche. A vixinànsa di òrtàsci - i recìnti asegnæ a-e bagàsce, tra a stràdda do Córso e stràdda de Ripetta - a portâva a l'uspiâ 'n càrego de travàggio co-o dâ òspitalitæ a-e pagioæ ascôze.

E pagioæ e-e ascôze

Quéste arivâvan de néutte, co-a fàccia covèrta. Êan registræ co-in nùmero e nisciùn poéiva scrovîne l'identitæ. A sò fàccia a restâva ascôza a tùtti, fêua chi-â bónn-a dònna e a l'òstétrico. I sò fìggi êan mandæ a-a Pîa Câza di Espòsti, a l'Uspiâ do Sànto Spìrito. Pe-e ascôze o ricòvero o l'êa de bàdda, pe-i éutto giórni dòppo o pàrto; ma se voéivan ascónde a sò gravidànsa ascì, pagâvan 3 scûi a-o giórno (inte l'Eutoçénto êan arivæ a 32), Gh'àivan de stànsie separæ, con létti co-e tendìnn-e. A proteçión a rigoardâva tùtti: parénti, coiôxi, aotoritæ religiôze e giudiçiâie e a no l'é mâi stæta violâ.

Se 'n'ascôza a moîva de pàrto, o sò còrpo o l'êa asoteròu inte 'n canposànto riservòu, fêua da Pòrta do Pòpolo, e a sò tónba a l'êa segnâ co-o nùmero che gh'àiva dæto l'uspiâ.

O cardinâle Càrlo Rezònico (1724-1799)

O cardinâle Tögno Màia Salviâti, protetô de l'Arçiconfratèrnita, o l'à destinòu pe testaménto a-o Sàn Ròcco a sò tegnûa d'Ægoasónn-a (d'Acquasona) vixìn a Galéria, inta zöna a nòrd de Rómma, e quæ réndie dovéivan êse dêuviæ p'eliminâ a seçión mascolìnn-a e destinâ tùtto l'uspiâ a-e dònne, in particolâre a-e pagioæ, ségge conosciûe ch'ascôze. Coscì l'uspiâ o l'é stæto rifæto tra o 1605 e o 1612, co-îna spéiza de 5.659 scûi, co-o tiâ zu dôe cazétte ch'êan arenbæ a-a Tónba monumentâle Aogustêa. O Càrlo Madèrno o l'é stæto o progetìsta e o diretô di travàggi.

Cómme uspiâ pe-e sôle dònne o Sàn Ròcco o l'à coscì comensòu a fonçionâ into 1608 e o l'é duòu quæxi tréi sécoli. O Cleménte XIV, co-in brevìn do 1770 o l'à fæto levâ a seçión de dònne maròtte e o l'à riservòu o Sàn Ròcco a-e pagioæ. O repàrto mascolìn, seròu da ténpo, o l'êa chéito in rovìnn-a.

Òstetrìçia càtedra universcitâia

L'òstetrìçia, da pràtica enpìrica a l'êa deventâ 'na scénsa, matéria d'insegnaménto universcitâio.

L'é stæto decîzo de vénde a proprietæ d'Ægoasónn-a e co-o ricavòu rifâ ex novo l'uspiâ de Sàn Ròcco, into mæximo pòsto e de fêua co-a mæxima fórma. O progètto l'àn dæto a l'architétto Nicòlla Fòrti. I travàggi són comensæ into 1772 e són finîi into 1776. L'é vegnûo fêua 'n öbelìsco, rótto in tréi tòcchi, binéllo de quéllo trovòu bén bén de ténpo prìmma e mìsso sciù a l'Esquilìn. O Pîo VI o n'à pretéizo a conségna e o l'à mìsso sciù in sciâ Ciàssa do Quirinâle. titolâre de l'apénn-a nasciûa càtedra d'Òstetrìçia de l'Universcitæ A Sapienza.

O cardinâle Càrlo Loîgi Morichîni

O nêuvo uspiâ Sàn Ròcco o gh'àiva a-o prìmmo ciàn 'n'andània de 34 mêtri pe 9, con dêxe barconêe. A-o segóndo ciàn, 'na sâla grànde pægia, ma co-a sofîta ciù bàssa, a l'êa riservâ a-o paséggio de pagioæ. E stànsie de ascôze êan a pàrte. L'uspiâ o gh'àiva inte sto perîodo chi 20 pòsti létto e ògni ànno o l'ascistéiva 300 pagioæ.

L'òstétrico Curàtolo, cho l'à ezaminòu a documentaçión de l'Archivio de Stâto de Romma, o riferìsce dötréi dæti: e mòrte êan ciù tànte fra e ascôze, fra e quæ a l'êa ciù fòrte ascì l'incidénsa de pagioæ con l'etixîa, co-a frêve tersànn-a, con destùrbi gàstrichi e rachìtiche de costituçión.,

Into 1786 o cardinâle Càrlo Rezònico, Camerléngo e Arçicançelê di Stùddi, o l'à emìsso 'n'ordinànsa ch'a rigoardâva i mòddi de stùdio de l'Òstetrìçia a l'Universcitæ de Rómma. O l'à destinòu 'na stànsia sórva a sagrestîa da gêxa de Sàn Ròcco a-i córsci teòrichi d'Òstetrìçia, tegnûi da-o titolâre de l'apénn-a nasciûa càtedra d'Òstetrìçia de l'Universcitæ A Sapienza.

O séunno do Panónsi

I Òsti e i Barcaieu de Ripetta inte quélli ànni foragiâvan a ræo i studénti universcitâi ch'êan deventæ ciù numerôxi de quélli inscrîti a Teologîa e a Farmacîa.

Into 1865 titolâre da càtedra in Òstetrìçia e primâio de l'uspiâ Sàn Ròcco l'êa o Tögno Panónsi (Antonio Pannunzi). Lê o l'à domandòu ofiçialménte a-o cardinâle Càrlo Loîgi Morichîni d'alonghî o lunâio de leçioìn académiche e d'alonghî i giórni de ricòvero de dònne frésche de pàrto « pe tùtto o ténpo che l'òstétrico o ritêgne necesâio ».

Ramsbotham, Prinçìppi e pràtica de òstetrìçia, 1841

Pe rinforsâ l'ascisténsa de néutte, o Tögno Panónsi o domandâva 'n colêgio pe-e fìgge che studiâvan pe deventâ bónn-e dònne, a quæ instruçión a dovéiva êse de 18 méixi ciù lónga. I córsci d'Òstetrìçia, pò-u Panónsi dovéivan êse riservæ a mêghi laoreæ con a-o mànco 'n ànno d'esperiénsa d'uspiâ.

E domànde ofiçiâli do Tögno Panónsi no són stæte mànco conscideræ, ànche perché o cardinâle Morochîni o l'é stæto alontanòu da Rómma. O Panónsi o l'à tórna fæto e sò propòste into 1858 e into 1865 l'é stæto inaoguròu in sciâ fìn o repàrto d'Òstetrìçia a l'uspiâ de Sàn Gioâne. Into 1876 o Sàn Gioâne o l'é deventòu l'ùnica sêde româna di córsci universcitâi d'Òstetrìçia.

I restàori

Into 1867 inte l'uspiâ de Sàn Ròcco són stæti mìssi i bàgni con l'ægoa da béive e l'é stæta fæta l'abitaçión pò-u personâle de l'uspiâ. Into 1870 i pòsti létto pe-e dònne incìnte êan sézze e existéiva in sciâ fìn de stansiête separæ pò-u pàrto. A-o segóndo ciàn gh'êa âtri dêxe pòsti létto pe-e ascôze e o sototéito o servîva pe desténde. O mêgo Diomêde Pantalioìn (Dionede Pantaleoni), comisâio di Uspiæ Rionîi, o l'à ordinòu de restaorâ o sototéito, con l'azónzighe i bàgni e l'ægoa corénte, pe fâlo deventâ 'na sâla pàrto.

A fìn

Into 1892 l'uspiâ de Sàn Ròcco, ò de Ascôze o l'é stæto soprèsso e i locâli a-o ciàn terén són stæti cangiæ inta Sâla Sganbâti e dêuviæ pe-i concèrti de l'Académia de Sànta Çeçilia. Tùtte e pagioæ són stæte portæ a l'uspiâ de Sàn Gioâne, dónde 'n'estremitæ a pàrte, drénto a 'na torétta, con 8 pòsti létto, a l'é stæta destinâ a-e ascôze e a l'é stæta operànte scinn'a-a fìn di ànni quarànta do Neuveçénto.

Ramsbotham, Spacâto de sètte desægi mòddi de ’na dònna incìnta, 1841

O cazaménto de l'uspiâ Sàn Ròcco o l'é stæto demolîo fra o 1934 e o 1938, in òcaxón di travàggi de scistemaçión da zöna in gîo a-a Tónba Monumentâle de l'Aogùsto. L'é stæto demolîo o canpanìn ascì da gêxa de Sàn Ròcco.

Bibliografìa

• Fausto Garofalo, L'Ospedale di S. Rocco delle Partorienti e delle Celate, Roma, Arti graf. Pinnarò, 1949.
• Antonio Pachì e Fausta Samaritani, Ostetricia e Ginecologia a La Sapienza 1786-1986, Roma, Edizioni Studio Ega, 1986 (SBN= IT\ICCU\RML\0084802).
• Franca Fedeli Bernardini, L'Arcispedale di S. Rocco da nosocomio a ospedale delle partorienti, into: "L'Ospedale dei pazzi di Roma dai papi al '900", vol. II, pp. 279-280, Roma, Edizioni Dedalo, 1994.

Vôxe corelæ (enbrión)

• Fögietti embrionali (primma differençiaçion dell'embrion in te diversci strati cellulari)
• Morula (aggregou de cellule che o se forma in ti primmi stadî do svilüppo embrionale)