Utente:F.noceti/Sandbox/
{{Grafîa ofiçiâ}} O traciòu de “Mûage de Zêna”, segge a dî i divèrsci percorsci che se són segoî inte secoli consentan ancheu de ricòstruî quella ch’a l’è stæta a Zêna do pasòu e de riconosce a dinamicitæ ò a staticitæ d’espansción in baze a-e diverse sitoaçioìn che a comunitæ zenéize a s’è trovâ da maniman a afrontâ e dovéi risòlve.
Inta séu longa stöia[1], a çitæ câo de léugo da Liguria a s’è deutâ de sètte çente de mûage a-o contròllo de quæ són stæte creæ robùste fortificaçioìn
De spesso a costroçión da çenta de difeiza a l’à sfrutòu, pe raxoìn pratiche ò logistiche, de strotûe precedenti, utilizando ascì di tòcchi de l’existente acquedûto.
A nascita da çitæ de Zêna a se peu datâ fra o VII e o V secolo a.C. Inte quest’epoca o l’existeiva ‘n centro forticòu picin in sciâ çimma da colinn-a ciamâ ancheu do Castello, o nomme do quæ o porieva êse ricondûto a-o “Castellum” (“Castelâ”) ligure, pòsto do rifûgio de-e popolasioìn d’in gîo.
L’oppidum preroman e l’epoca romann-a[modìfica | modìfica wikitèsto]
A feliçe poxisión, dominante a còsta e i divèrsci acòsti, a n’à consentîo o svilùppo, con o stansiamento de colònie, pe o ciù de etrùschi di quæ i abitanti do pòsto àn inpreizo uzanse e tecnologîe. Graçie a-o ritrovamento de resti de mûage che péuan êse datæ a-o V secolo a.C., se prezùmme che a çenta de mûage a l’anesse da-a zöna d’in gîo a-o convento de Santa Maria do Castello a-a gêxa de San Silvestro, fòscia riconoscibile inte l'ovale disegnòu da-o caroggio da Santa Croxe, ciassa San Silvestro, via de Mascheronn-a.
De particolare rilevansa sotta l’aspètto archeològico a l’è a zöna sotta a Santa Maria de Graçie a Nêua, dove inti anni novanta, o l’é stæto realizòu l’auditorium paganinian-câ de Nicolò Paganin. A zöna a presenta 'na spessa e conpleta stratificaçión ch’a parte da ‘na mûagia de epoca preromann-a, costituîo da de prîe misse a secco de d’âto a ‘na gròssa prîa, a mûage de epoca romann-a, longobarda, medievale e rinascimentale. Inta tôre di Embriachi se individoa parte do pòsto ch’o l’à òspitòu a fortessa do Castelâ, da maniman adêuviòu e manezòu torna inti secoli.
Zêna, ligâ a Romma e inquadrâ comme “foedus æquum” inta politica internaçionale romann-a, a l’è stæta destrûta into 205 a.C. da-o generale Magón Barca, fræ do Anibale. O pròconsole Spurio Lucresio Triçipitin a n’ò ordinòu imediatamente a ricòstrusión. Pâ bonn-a a teorîa ch’a l’individoa inte quèlla parte do centro stòrico òrganizâ pe linie òrtogonali, l’antiga “Genua romann-a”, con i séu limiti conpréixi fra via di giustiniæn, via Filippo Turati, a montâ di polaieu e a colinn-a do Castello.
E l’è probabile, se no segûo, che anche questa “nêuva Zêna”, quæxi contrapòsta a l’antigo “oppidum”, a foîse contornâ da mûage e diféiza da fortificaçioìn che, montando scinn-a a l’atoale pòrta Soprann-a, gjâvan d’in gîo a-a cheulia de Sarzan, o nomme do quæ se credde o pòsse vegnî da “Arx Iani” (Prîa do Giano), costezando l’insenatûa naturale do “Portus Iani”, insabiâ e òcupâ inte e epoche sucesive da-o quartê da Mænn-a, demolîo inti decenni pasæ. Âtre avertûe son stæte ipotizæ inti pressi da ciassa de San Zòrzo. A-o limite do “Mandracium” (o Mandraccio ocupòu a-a giornâ d’anchéu da ciassa Cavour) e into træto sucesivo fra quèsta e pòrta Soprann-a e, dòppo, inta pòrta a-o mâ in corispondenza do “Portus Iani” ipotizòu.
I "secoli scûi"[modìfica | modìfica wikitèsto]
L’existensa de ‘na çenta de difeiza inti secoli che vàn da-a chéita de l’inpero roman d’Oçidente a-o IX-X secolo a no l’è stæta atestâ ni acertâ, sciben ch’a se pòsse prezumme a-a luxe de l’inportansa che o presidio o l’aveiva – inscio ciàn puramente strategico – inte divèrse dominaçioìn do periodo.
A çenta de Mûage Carolingia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Unn-a Nêua çenta a dev’êse stæta realizâ inte l’epoca carolingia: a dætala inte quésto periodo ansiché into sucesivo X secolo o l’è stæto o Ennio Poleggi, in sciâ bâze de seu ricèrche. Questa çénta de mûage, ch’a definiva a çitæ in sciô scazze do primmo milenio, a l’escludeiva a zòna do Borgo (l’abitòu d’in gîo a-a Madænn-a e a-a primma Catedrale de Zêna, a Gexa de San Scî o di dozze Apòstoli)
O periodo de costruçión ciù probabile o va da-o 848 a-o 889 con, comme dîto o contribûto finançiâio di Carolingi. E mûage êan deutæ de quattro pòrte (pòrta de San Pê, de Sèravalle, “Castri” e “Friolente”), e conprendeivan ‘na superfice de ciù ò meno 20 ètari[2].
E pòrte da çenta do IX secolo[modìfica | modìfica wikitèsto]
Pòrta de San Pê: a l’êa a pòrta prinçipâ pe-o ponente. A s’atrovava da-arente a-a gêxa de San Pê in Banchi (òrientâ divèrsamente che òua, ricostruîa quésta urtima into tardo çinqueçento). A Seu strutûa a coincideiva con quélla de l’atoale archivòrto ch’o særa a via de San Pê a l’altessa da ciassa de çinque lampadi. A gêxa de San Pê a l’êa dîta San Pê da pòrta. De chi a l’intrava in çitæ a via Postumia
Gh’êan da pêu a Pòrta de Særavalle, missa d’arente a-a catedrale de San Loenso dove anchéu gh’è l’archivio de stato, l’antiga Pòrta Superana (anchéu Pòrta Soprann-a) ricostuîa into 1154-64 con a çenta do Barbarossa, ch’a deve o séu nomme a-a poxisión ciu ærta inscia chéulia de Sant’Andrea dove a s’atrovava, e dove gh’êa l’omonimo monasteio a-o quæ se deve ascì l’âtro nomme con o quæ a pòrta a l’êa conosciûa in antigo. Infin a Pòrta do Castello, inta zòna de Sarzan-Santa Crôxe, vixìn a-a gêxade Santa Crôxe (ofiçiâ into XII secolo da-a comunitæ di lucheixi prezenti a Zêna).
L’abitòu seròu inta çenta do IX secolo[modìfica | modìfica wikitèsto]
L’abitòu, seròu fra o miggio (in mezûe romann-e) de mûage e a linia da còsta o l’êa coscì de poc’asæ vintidoi etari. O traciòu, partindo da-a Riva, a sud do Palaçio de San Zòrzo, ciu ò meno dove ancheu a sciòrte a staçión da metropolitann-a omònima, o traciava ‘na linia drîta ch’a zontava a pòrta de ciassa de çinque lampadi e quélla de Særavalle (dove gh’è l’archivio de stato).
Corindo scinn-a a l’inbocco de via Dante a disegnava ‘na longa curva che, con a porta Soprann-a a se coneteiva a’n træto de mûage poc’asæ corispondente a quéllo ch’o l’existe ancó òua, scinn-a a-o rión do Castello e l’omònima pòrta.
A l’arestava escuza da-a çitæ meuâ a somitæ do còlle de Sant’Andrea. Dove e mûage corivan pòco sotta a-a seu cresta. Questo perché a l’êa a zòna, scinn-a da i tenpi preromani, da necròpoli. L’aria çimiteiâ de Zêna a s’alongava d’alantô pe-o percorso de sciortîa a Levante (via Aurelia), de da-a cheulia de Sant’Andrea (resti de tonbe de l’antichitæ rinvegnûi da-o sccianâ da zòna into 1900-1904 son ancheu riconposti into muzeo de archeòlogia de Pêgi), scinn-a a l’iniçio de l’atoale via San Vinçenso.
Âtra aria estèrna a-e mûage a l’êa quélla do Borgo, scitoòu d’in gîo a-a Gêxa de San Scî, primma catedrale de Zêna (avanti a-a scelta de San Loenso into X secolo) a l’incomenso do caroggio da Madænn-a.
E mûage do Barbarossa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Into 1155 o s’è réizo necesâio l’anpliamento da çenta de difeiza verso o nòrd-òvest scinn-a a conprende quélla de e træ entitæ teritoriâli, Castrum - Civitas - Burgus, ch’a l’êa arestâ a-o de fêua do gîo de difeize roman e èrto medievale: o Borgo.
Queste mûage do XII secolo partivan da-a gêxa da Santa Crôxe, a gêxa da comunitæ di luchéixia de Zêna comme rizùlta da n’atto do 1128, ch’a s’atrovava in Sarzan, d’arente a-o Castello. O circoîto de mûage o lasciava pèrde o versante a mâ da chéulia de Sarzan che pe o straciongio in sciô mâ o no l’aiva de bezeugno de âtre fortificaçioìn.
E mûage, coscì, incomensavan de da-o portèllo dîto de Santa crôxe, de d’âto a n’incuniâse do mâ a straciongio che o limitava o lato meridionale da ciassa de Sarzan, straciongio varcòu, da pèu, da-e mûage do çinqueçento con doî imensci archi a sèsto acûto. De de chi, a diferensa de-e mûage precedenti che tagiavan quæxi a meitæ l’atoale ciassa de Sarzan, queste mûage a çenzeivan do tùtto, includindo into seu percorso a gêxa romanica de san Sarvòu, di Agostiniæn (ricostuîa into Seiçento).
Pasavan inscio rétro de l’atoale via da Chéulia, dove di tòcchi arèstan tut’òua, in via de mûagette e into caroggio seròu de San Sarvòu. Inte quésta zöna e mûage son stæ adêuviæ, scinn-a da o XIV secolo, comme sostegno pe-e câza popolari - costuîe a redòsso – da via da Chéulia e de Canpopizan.
Da-o retro da via da Chéulia (pe a via de Mûagette ch’a ne segna o percorso de cormo), arivan a-a – le ascì ancon òua existente – Pòrta Soprann-a, dîta ascì pòrta de Sant’Andrea, de l’omònima gêxa ch’a l’êa poxiçionâ vixin a-a pòrta e ch’a dava o nomme a quélla chéulia. De fæti a ciassa a l’è ciamâ Cian de Sant’Andrea. A coincideiva, fra l’âtro, con a precedente pòrta de Sant’Andrea de mûage carolinge.
A Pòrta Soprann-a, ch’a l’êa stæta comme âtre pòrte inclûza da l’ediliçia sucesiva, a l’è stæta liberâ da-e câze arenbæ a partî da o 1892, con ‘na serie de restaori aviæ da l’architetto Alfredo d’Andrade e prosegoî dòppo a seu mòrte scinn-a a-a liberaçión da tôre meridionale, avegnûa into 1935.
Da-a Porta Soprann-a a nêuva çenta de mûage a l’anpliava notevolmente a porçión de çitæ sèrâ, respêto a quélla precedente. Da questo ponto a se prolongava pe 2,4 k, serando drento de lê un teritöio de 55 etari.
Giàndo d’in gîo a-a gêxa de Sant’Andrea, ciu ò meno a l’altessa da banca d’Italia inta ciassa Dante d’anchéu, e mûage curvavan verso setentrión, tagiando e arie atoali do palasio de pòste, pasando a ‘na quòta molto ciu ærta do cian da stradda che gh’è òua di pòrtegi de pòste e co palasio da Borsa; de de chi cegando insce n’angolo rètto, chinavan inta zòna nòrd orientale de l’atoale ciassa De Ferrari, costezando l’antigo convento da gêxa de San Domenego (dove anchéu gh’è l’Academia Ligustica de Bella Arte), con a Tôre Friolente e, atacòu, o Portéllo de Sant’Egidio (nomme pigiòu da-a gêxa ch’a l’êa apenn-a a-o de fêua de-e mûage, inte quèlla che anchéu a l’è via Ettore Vernazza).
A tôre Friolente, missa a difèiza de quèsto ingresso, a l’êa stæta incluza inte câze costruîe sucesivamente e a-a fin demolîa con a chèulia vixinn-a e l’anpliamento de ciassa De Ferrari dòppo o 1892: a l’aveiva a cianta a færo de cavallo come e âtre tôre de pòrte da çitæ (Pòrta Soprann-a, Pòrta Òria, Pòrta di Vacca). O portéllo de Sant’Egidio, da vixin, o l’êa stæto demolîo con l’avertûa da Stradda Giulia into seiçento, quande pe dovèi arvî quésta néuva vîa s’êa dovûo scavâ ‘n pasaggio inta cresta ch’a l’univa e chéulie de Picaprîa e de Sant’Andrea.
Da o momento che insce de lé o corîva l’Acquedûto civico, ch’o déuviava tutto o percorso de mûage, o portéllo o ‘êa stæto sostitoîo da l’arcâ de sostegno ch’a scavarcava i doî muagioìn de sostegno de chéulie tagiæ. Quel’arco o l’è vixibile inta stanpa da Stradda Giulia de l’Antonio Giolfi (fin do XVIII secolo) e o corîva inscio confin do convento de San Domenego: vèu dî ch’o s’atrovava pocasæ a l’altessa da meitæ da faciâ do palasio de l’Academia, quest’ûrtimo costrûio inscio progetto do Carlo Barabin into 1835 inscia sede do convento da gêxa de San Domenego tòsto deruòu.
De chi, razonto a chéulia de Picaprîa, o circoìto de mûage o recegava dòppo un breviscimo træto drîto e a unn-a curvatû piciniscima, degnando o confin do convento de San Cônban, divegnûo Ospiâ di Incurabili, ch’o l’arestava a-o de féua, e o razonzéiva a Pòrta Òuria (‘’’Porta Aurea’’’) da-a quæ o l’à pigiòu o nomme o sestê de Portöia inscia chéulia de Picaprîa.
A Pòrta Òuria, le ascì con doe tôre co-a ciantaa færo de cavallo, mosæ into XVIII secolo, a vegnîva deruâ do tutto inti primmi anni ’60, con a realizasión do néuvo quarté. Da-a Pòrta Òuria, pasando de sicanco a-o lato do caroggio di Suchælo, pe’n tòcco semiregolare verso nòrd, a l’arivava a l’Acaséua, a-a Pòrt do mortiòu ch’a l’includeiva a l’interno a gêxa e o convento de santa Catènn-a a-a fin da montâomònima inte l’atoale largo Eros lanfranco, in faccia a-a prefetûa (palasio Spinola).
Chi ascì, unn-a vòtta demolîo o portèllo che chi o s’arviva, quésto træto o l’è stæto sostitoîo da l’arcâ èrtiscima de l’acquedûto, scìmile a quélla vixin a-o varco arente San Doménego. Quel’arco o l’è stæto deruòu con l’avertûa do segondo tòcco de via Assarotti ò via Romma, con a realizasión de Galerîa Mazin.
De de chi, senpre verso nòrd, a l’atraversava a zöna derê, dôve òua gh’è o parco da Vilétta Dineigro; a-o séu centro, into ponto ciù elevòu, gh’êa a tôre de Locoi, da-a quæ a se determinava ‘na devisión verso a zöna derê a ciassa de Fontann-e Marôze e-o portéllo a-o quæ se deve o nomme de l'atoale ciassa fra e galerîe Bixio e Garibaldi.
A tôre de Locoi, inglobâ inte urtime mûage medievali, a l’è stæta a-a fin demolîa pe dâ spasio a-o bastión omònimo de-e mûage do çinqueçento, quet’urtimo mòdificòu, da péu, da-a realizasión da Viletta Dineigro do Gian Carlo Dineigro. A parte do Portéllo ch’a serâva verso a çitæ a valetta do riâ de Sant’Anna, d’arente a-e Fontann-e Âmoze (Fontann-e Marôze), inglobâ inte mûage do çinqueçento, a l’è stæta conpletamente stravòlta da l’avertûa de galerîe inti anni trenta do neuveçento.
Un gîo ciù ò meno paralelo a-a linia de còsta, sciù per zù longo o traciòu da montâ de San Gêumo dove a l’incroxo da montâ da Toretta s’atrovava a tôre de Casteletto. Da péu zù pe ‘na linia a ponente da montâ a-a sccianâ do Casteletto e paralela a lé scinn-a a-a zöna da Zecca, segoendo o persorso largo da Zecca – via Bensa – ciassa da Nonsiâ, interotte da-o Portèllo de Pastoressa e, ciù avanti, a-o sbocco de via Lomelin, da-a Tôre Regia e da-a Pòrta de sant’Agnéize, e mûage zonzeivan a l’angolo con via de fontann-e a-a Tôre e Posterla de Santa Sabinn-a (da-a gêxa omònima).
O træto terminale longo via de Fontann-e o l’arivâva a-a còsta finindo inta pòrta di Vacca ò de Santa Fedde, da o nomme da gêxa templare ch’a sòrge da quélle parte.
A costrosión da çenta a l’è duâ diversci anni, scinn-a a -o 1163, ma e condisioìn de politica internasionale, in particolare con l’inperòu Federigo Barbarossa, àn determinòu n’acelerasión, comme o testimònia o Cafaro (Cafaro do Rustego de Caschifelón) e inte apenn-a çinquantetrei giorni un incredibile sfòrso de tùtta a popolasión o l’à réizo poscibile de portâ a tèrmine e òpere ancon no finîe.
E træ pòrte prinçipæ són stæte costruîe con caratere monumentale, con ærte tôre laterali semicircolari. Doe de lô son arivæ scinn-a anchéu: Pòrta Soprann-a e Pòrta di Vacca, mentre l’âtra, a Pòrta Òuria, a l’è stæta distrûta inta segonda meitæ do XX secolo, inti travaggi de missa apòsto da chéulia de Picaprîa.
O méu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Into 1287 l’è stæto realizòu a fortificasión da penisóa do méu, missa incio limite meridionale de l’arco do pòrto e do schéuggio che, divîzo da’n braçço de mâ picìn, o ne prosegoiva o profî.
Scinn-a da o secolo precedente un méu artificiale in muatûa o serava o spegio d’ægoa picin da penisóa da-a séu somitæ (dove anchéu gh’è pòrta sibêia) verso levante, òspitando fra l’âtro a Gêxa de San Marco a-o Méu, o séu progresivo prolongamento verso l’estèrno do gorfo, o l’à inglobòu o schéuggio in faccia ascì.
Prosegoindo da-a pòrta a-o sud da penisóa e müage razonzéivan o tòcco precedente vixin a corso Quadrio, pigiando o nomme de müage da mâpaga e, dòppo, müage de Grassie. E müage a Mâpaga pigiavan o nomme da o “Cazón da Mâpaga” d’arente, edifiçio costruîo into 1269, inpiegòu comm prexón pe chi o l’aiva di debiti ch’o no l’êa in graddo de pagâ e, a partî da-o secolo XIX, scinn-a a-a séu demolisión into secolo XX, comme cazèrma da Goardia de Finansa. .[3]
Insce l’âtro versante o spasio fra a parte ciu antîga do méu e a sotî penisóa ch’o l’êa stæto pe moltotenpo déviòu comme darsena, dòppo i ripetûi insabiamenti caozæ da-e corenti, o l’è stæto conpletamente covèrto.
Òua questo versante o l’è ciamòu Caladda do Mandraccio e o fa parte de l’aria do Pòrto Antîgo restaoròu into 1992 da o Renso Piano durante i travaggio pe e Colonbiadi.
L’è stæto invece creòu di néuvi acòsti longo e müage dîte tut’òua “do Méu” ò “da Mâpaga”, l’è stæto averto dôe pòrte, quélla da Giaretta (acòsto recoviòu) e a pòrta de San Marco, ch’a l’à pigiòu o nomme da-a gêxa che òua a s’atréuva a l’intèrno do néuvo gîo de müage.
Supèrba pe òmmi e pe mûage (1320-1350)[modìfica | modìfica wikitèsto]
Into 1358 o poeta Françesco Petrarca o lasciava into séu Itinerarium breve de Ianua ad Ierusalem n’ereditæ a Zêna, a çitæ che scinn-a alantô tutti ciamavan A Dominante a saieva stæta d’alôa in avanti conosciûa comme A Superba.
A çitæ che o poeta o l’à visto e che o l’à indicòu ascî comme Reginn-a di moæ a l’êa monîa de ‘n scistema de mûage ch’o se svilupava pe 4.550 metri, misso a-a diféiza de ‘na çitæ de 155 ettari de superficie.
O progetto de anpliamento da çenta o l’à pigiòu còrpo dòppo che a fasioxitæde famigge çitadinn-e a l’à misso in pericolo Zæna stessa, in previxón de l’asalto minaciòu da o Castruccio Castracani, scignôro de Lucca, in goæra contra a Republica e aoamæ a-e pòrte da çitæ dòppo a conquista de Ciàavai e Rapallo. O progètto o s’è svilupòu inte dôe faze, a primma fra o 1320 e o 1327 verso o levante e a segonda fra o 1347 e o 1350 verso o ponente.
L’espansción verso a colinn-a de Cavignàn (1320-1327)[modìfica | modìfica wikitèsto]
Apenn-a a oriente do vertice do vêgio çèrcio, inscia colinn-a de Locoi, a meitæ stradda fra a Pòrta do Murtiòu e a Tôre de Locoi, l’è stæto inestòu o néuvo træto de mûage che, dòppo ‘n percorso verso o Sud-Est ch’o se riconosce pe longhi træti ancón òua, inscia colinn-a de Cavignàn. Ûn tòcco picin de mûge o l’arivava a-a pòrta de l’Acaséua, a-o limite setenrionale do ciu recente cian de l’Acaséua, in via IV Novenbre.
De chi, senpre verso o Sud-Est træ tôre primma da pòrta de l’Olivella vixin a-a quæ l’êa determinòu ‘na rientransa picinn-a verso òcidente, a l’incontro con corso Andrea Podestà, da péu ‘na svòrta deciza vesro sud a portava inscio pòsto dove anchéu s’èrze o Ponte Monomentale, ch’o taggia via XX Setenbre into ponto ne-o quæ a stradda da Paxe (a-o de féua de mûge) a prosegoiva o retilinio de via Giulia (de drento a-e mûage) in corispondensa da Pòrta d’Archi o de san Stêva (da o nomme do Monasteio demolîo pe fâ spasio a-a strotûa e da gêxa atacâ ancón existente) inscia colinn-a omònima, smontâ inti travaggi de deolisión e rimontâ ciu a sud.
Oltre, longo a mæxima diresión, a l’incroxo fra corso Andrea Podestà e via Corsega, se péu ancón vedde e antîghe Mûge giâ verso o Sud-Est e, a-a fìn de sucesive de Santa Ciæa, dove anchèu a l’atréuva o séu pòsto a Pòrta d’Archi, spostâ pe a realizasión da viabilitæ néuveçentesca, e Mûage d Pròu. In coincidensa da Tôre de Montaldo,’na néuva svòlta verso o Sud longo e Mûage de Capuçinn-e che finivan a picco inscio mâ a-a meitæ de l’atoale cirva in fondo a Corso Arelio Saffi.
L’espansción a Ponente (1347-1350)[modìfica | modìfica wikitèsto]
_-_n._3024_-_Genova_-_Veduta.jpg)
Da-a fortéssa do Castéletto, invece, se dividéiva dòppo o 1350 (anno do termine de l’òpera) o prolongamento òçidentale de mûage. Montando verso o Nòrd longo l’atoale corso Firense, scinn-a dove, a l’incirca, a s’imette a ranpa de Carbonæa, e mûage incontravan a Tôre de San Nicòlla da-a quæ, deviando verso o Nòrd-Est zonzeivan scinn-a a-a Pòrta de Carbonæa in çimma a l‘omònima montâ, e a-a Tôre de Carbonæa dove achéu gh’è l’incroxo con via Carlo Pastorin.
O traciòu o giâva de a l’incirca novanta graddi verso o Sud-Est longo corso Carbonæa scinn-a a l’incroxo con a montâ do Carmo, ponto da-o quaæ a l’anava torna pe’n traciòu in diresión de corso Dògali, longo o quæ inte ’n træto picin de mûage legermente a sbalso rispetto a-o resto do traciòu, s’atrovava inte l’ordine, a Pòrta a e Tôre da Priamenûa.
‘Na svòlta verso o Nòrd a l’altessa da curva a angolo rètto de via Montegaletto a finiva inta Tôre Ihote, dove anchéu o s’èrze o Castello d’Albertis.
Anando avanti verso l’Est, dòppo ‘na rientransa picinn-a verso o Sud a l’incirca in ciassa Pedro Ferreira o traciòu o disegnava ‘na linia rètta deciza scinn-a a l’incrôxo fra a montâ de Oeginn-a e o passo de l’Oservatôio, dove a gh’êa a Tôre de San Zòrzo.
Chinando n’urtima vòtta vèrso o Sud, longo a montâ çitâ e Mûge arivavan, dove òua côre i binari a oriente da stasion de Prinçipe, a-a Tôre de San Tomaxo e oltre, longo a mæxima diresión, anchéu in faccia a l’ingresso da fermâ da metropolitann-a ‘’Prinçipe’’, a-a Pòrta de San Tomaxo dòppo a quæ a çenta as’afermava, in fronte a-a gêxa omònima, a l’altessa de l’atoale cavalcavîa da Stasión Maritima.
E Mûage do Çinqueçento[modìfica | modìfica wikitèsto]
O peròdo ch’o l’è corîo fra l’inalsamento de mûage do Trexento e o 1528 o l’è stæto ricco de eventi de lutto pe a çitæ, coscì dòppo goære e devastanti epidemie i zenéixi no gh’aivan de bezéugno de ‘na néuva espansción da çenta de diféiza ma, ciutòsto, de ‘na seguessa magiôre ch’a consentisse ‘na ripreiza ciu serenn-a. E mûage do Trexento, oltre a êsise detrioræ pe cagión de interventi edilisi a-o redòsso, no êan ciu in graddo de rexiste a n’asedio scientifico, do quæ inte quéllo periodo se caciava e baze teòriche, e s’è réizo coscì inevitabile l’adosión de fortificasioìn a-a moderna [4]. A determinâ a svòlta di ûrtmi secoli da stòia da Republica de Zêna o l’è stæto Andrea Dôia, con o pasaggio a-a parte spagnòlla; o néuvo corso o domandava ‘na ciu poderôza fortificasión da çitæ in graddo de sostegnî n’asalto con e bocche da féugo, che e mûage a profî a ciongio no poeivan ciu rêze.
L’istitosión da Magistratûa de Mûage into 1536 o l’avéiva o scòpo de asolve a questo conpito. L’è stæto cosc’ realizòu inportanti travaggi de amodernamento e conpletamento da çenta de diféiza che prevedeivan o rafòrsamento con bastioìn néuvi inscio fronte de tæra e l’integrasión de Mûage a mâ. A progetasión da néuva çenta bastionâ a l’è stæta afidâ a l’inzegnê milanéize Giovanni Maria Olgiati, esperto tecnico a-o quæ se déive ascì a risostrusión da Lanterna (1543) e, a partî da-o 1546, a progetasión de mûage de Milàn pe-o Ferante Gonzaga. Sotta a goida de l’Olgiati s’è incomensòu l’éuvia da-i bastioìn inta zòna de Cavignàn. Són stæti fortifichæ pe i primmi a zòna d colinn-a de Cavignàn e e parte in colinn-a da çitæ.
Da Pèu a çenta a l’è stæta esteiza ascì a tutto o lato a mâ, conprendendo tutta a linia da còsta a l’è stæta fortificâ, serando o fronte a mâ do pòrto stesso, con nèuvi træti de mûage fra a sporgensa oçidentale da porta de san Tomaxo e o méu vêgio. A l’estremitæ de questo inta segonda meitæ do secolo o Galeazzo Alessi o l’à progetòu a Pòrta Çibaia, a realizasión da quæ a l’é stæta afidâ a l’Antonio Roderio da Caronn-a[5]. De chi e mûge se colegavan con o træto che giândo d’in gîo verso o mâ a-a colinn-a de Sarzan, varcando o “Sén de Giano” e de lì o lato a mâ de Cavignan o razonzéiva a foxe do Bezagno.
Inscio træto do pòrto e mûage fòvan in percorso corispondente a-o lato a mâ de via Antonio Gramsci, con de variante inta parte do promontôio de San Tomaxo, che òinzeivan d’arente a Comenda de San Giovanni de Pré e di varchi vixin a-a Pòrta di Vacca pe l’Arsenale e a daresena, che gh’aivan lo asci de âtre doféize a mâ. L’atoale ciassa Caregamento a saieva stæta ricavâ da-a séu demolisión; insce de lé s’arvivan alantó di varchi, un pe ciaschedun ponte do pòrto; o traciòu aloa o serava insci lato a mâ o Palasio de San Zòrzo e o Pòrto Franco.
Questa parte de mûage inscio pòrto a saieva stæta demolîa a l’avertû da caretêa Carlo Laberto (atoale via Gramsci) into 1835, con l’inisiale séu sostitosión con e coscì dîte ‘’Terasse de marmo’’, progetæ da l’Ignazio Gardella senior.
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Veddi "A Stöia de Zêna" scrîta da-o Rîco Carlini in sciâ Wikivivagna a-o link [1]
- ↑ Aldo Padovano, Felice Volpe, La grande storia di Genova Enciclopedia - Volume primo, Artemisia Progetti Editoriali, 2008, p. 117, 118 e 125
- ↑ Giulio Micossi, I quartieri di Genova antica, Tolozzi editore, Genova, 1966, pag 43
- ↑ Riccardo Dellepiane, Mura e fortificazioni di Genova, Nuova Editrice Genovese, Genova 1984 (ristampato nel 2008, ISBN 978-88-88963-22-8), pag 51
- ↑ Erô inte nòtte: Marcatô
<ref>non vallido; no l'è stæto indicou nisciun testo pe-o marcatôMuraefortificazioni65