Capélla dâ Madōnna d' j'Ongio (Ulmèa)

UL	Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

Vìšta dâ capélla

A Capélla dâ Madōnna d' j'Ongio (Cappella della Madonna degli Angeli 'n italiàn), ṛ'è üna capélla ch' a s' tṛöva 'nt' èl bulgu d'Ulmèa, fōsci fabṛicô 'nti pṛimmi oggni dû Set'zèntu.

Štoṛia

Ṛ' ê ina geis̅c̅ịa polva, s'maija ch' a sègghè štô tiṛô sciü 'nta pṛimma metà dû seculu XVIII, vištu ch' a n' ven numinô né 'nt' el rafigüṛaziui dèl bulgu dâ fin dû Seis̅c̅'zèntu, cumme èl T. Borgonio d'l Theatrum Sabaudiae d'l 1675, né 'nti papê dâ cumüna d' quai oggni. A pṛimma nutizia scigüṛa ṛ'ê 'lmà d'l 1732 quonde a ven numinô 'nt' l' elèncu d'l geis̅c̅ịe d' Ulmèa focciu da 'l pàricu Dun Grioglio, 'nsemme aṛa Santiscima Nunziô e aṛa cap'latta d' Sont'Antōni ch' è au a n' j è ciü.

Lōchizì u ven difatti š-cṛicciu ch' a geis̅c̅ịa ṛ'è stô cuštṛüia cōc'onnu pṛimma, p'l vuluntà d' zèlti patachî: u nudoṛi Pietro Rizzi, ch' u figüṛa, 'nsèmmè a Andrea Bologna, tempu dōppu, 'nti šcricci d'l Peirani.

Ai dui u s' fas̅c̅èva rifeṛimèntu a prupos̅c̅itu d' ina lite 'nsa manutenziun dâ caplatta, in ucas̅c̅ịùn dâ vis̅c̅ita d' Munscignua Nata, vašcu d' Munduì. 'Ncua d' dōppu lè l' ottu lunde Giuseppe Bologna, ch' l' eṛa 'n fṛa minua, l' avèva catà a capèlla da Andrea Bologna, chinscì u ṛ' avèva foccia ar'ngioa d' sō gajōffa fṛa èl 1835 è èl 1845, vuṛèndu fulmoa 'n canunicattu lièndu aṛa geis̅c̅ịatta d'l cà dapè gṛazie a u sō ültimu t-štamentu.

'Nt j' ültime vuluntà u v'gniva ascì stabilì che 'nta capèlla î vignisso celebroi èl funziui religiuse 'n pṛupulziun a u rendimentu. U tentativu peṛò u fališšce, vištu ch' u mancova pöi l'apṛuvaziun dâ Dioces̅c̅i d' Munduì. Zō l' eṛa mutivà dal fattu chè a caplatta ṛ' ê polva, è ascì da u šcolsu reditu.

Vèls' a fin dû seculu, p'l incameṛaziun dî pusedimènti da Geis̅c̅ịa da polte dû növu Regnu d'Itàlia, a Capella a ven espṛupṛio e 'n gṛüppu d' bacoi ulmioš-chi j' avèvo decisu d' catoṛa. U j' eṛa Pietro Castagnino, Bartolomeo Chiambrino, Vincenzo Costa, i fṛaéi Andrea e Giovanni Pelazza, Giovanni Brignacca, Pio Mazza e Antonio Sappa. 'Ntulnu al 1877 u cumènza u tṛavojiu èl pitua lucoa Geniu Alduin, ch'u l'ha decuṛà a geis̅c̅ịatta. Oci tṛavoji i veno finanzioi dal famî pṛupietoṛie 'nt' èl 1987, onnu ch' i veno r-galoi e v'dṛioi da u scignuṛu Giuseppe Maroni d' Tiṛin.

Dešcṛiziùn

D' föṛa

Vìšta da'l trevu

A cuštṛuziun, d' mudešte dim'nsciui, a s'tṛöva 'nt' l bulgu d'Ulmèa, a meƷƷu dû tṛevu ch' u pōlta u sō nōmme, a faciodda a dà 'ns' u slolgu dû tṛevu. A cionta šquadṛô, a cölve ina süpelficie d' 17 metṛi quoddṛi e a s' pṛêsenta adusô al cà v's̅c̅ine. Aṛa dṛiccia dâ caplatta u s' ōvṛe 'n pōltiu ch' l' entṛa 'nt' ina culte, mentṛe aṛa lelca, lun' ch' è u špigulu l'è amaruzà apōšta, u tṛevu u cuntinua fin a rivoa 'n' l' Oiṛa d'l Miṛin.

R-ngiô 'nti ültimi oggni, a faciodda ṛ'è culurô d' rösa, cun a polte d' 'ntṛodda 'nculnis̅c̅ịô gṛazie a dû finte culonne ai fionchi e a 'n timpanu d'suvo cun 'na crus̅c̅e 'nt'èl meƷƷu. Ai fionchi ascì dui balcùnatti, mentṛe 'n zimma au timpanu a s' tṛöva in' otra auveltüṛa, runda. D' sutta al balcun aṛa dṛiccia, u j' è ina funtanatta d' èuva. Èl chivèltu l'è d' cuppi d'Marseja gṛis̅c̅i. D' d'ré u s' pō vago 'n polvu campanìn a vela, 'ngiancà, sulmuntà da ina cṛus̅c̅e d' fèru.

D'dṛentu

• 
  L'autoa e 'l dipintu d'Geniu Alduin
• 
  Palticuloa dû dipintu
• 
  Pitüṛe a fràšcu dâ vota
• 
  Quoddru d'l Sacru Cöa
• 
  J'ex-vutu 'nta nichia

L' 'ntèlnu dâ capella l'ha a palticulaṛità d'esso štà dipintu a fṛašcu da 'l pitua ulmioš-cu Geniu Alduin, ch' l'è ascì l'autua dû dipintu culucà suvo a l'autoa. A vōta ṛ'ê a butte, pitüṛô d'celešte, a r'ciamōa 'n zéa št'là. 'Nt' èl meƷƷu u s' pō vago a cuṛumba scimbulu du Spiṛitu Sontu, 'ncuṛunô da ina culnis̅c̅e runda, 'ns' in šfundu gioncu. D' suvo aṛa zōna d'l' autoa, 'nvece, ṛ' ê dipinta 'na cṛus̅c̅e che a s' tṛöva 'nt' ina decuṛaziùn geumetṛica. L' autoa l' è 'n štüccu, tacà al miṛognu d' 'l fundu, ch' l' è cian. A mensa ṛ' ê decuṛô cun 'l munugṛamma Maṛian a u zentṛu d' 'n midajùn gioncu ch' u špicca 'ns' in šfundu blö šcüa.

U dipintu d'suvo a l'autoa, ōpera d' l' Alduin, l' ha suštituì 'nt' èl 1877 a figüṛa dâ Velgine cun a u rundu j' ongio, ch' u j' eṛa in urigine. Èl quoddṛu u presenta 'nt' èl meƷƷu a Madōnna, dṛiccia, v'štìa 'd rösa e blö scüa, a u rundu, èl nivuṛe è 'n gṛüppu d' ongio, in otu. Quottṛu i sun rapṛesentoi ch' i štan pṛêghendu, dui p'l polte, ciü oci dui, ch' j' arezzo a cuṛuna dâ Velgine e 'ncùa oci ciü polvi 'nsi fionchi. Ai pê d' Maṛia dui sonti 'nƷunioi: aṛa lelca Sèn Péa ch'u pṛega, v'štì d' celešte e d' aranciun, mentṛe aṛa dṛiccia cun èl vešti blö e russe Sont' 'Ndṛia, ch' u volda vèlsu l'otu. 'N fundu èl miṛognu u finìšce cun in olcu š-bascià, lunch' u s' leƷƷe a š-cṛiccia 'n latìn regina angelorum ora pro nobis, 'nduṛô 'ns' in šfundu gioncu.

'Ncua ai fionchi, sübitu 'ntṛendu, i resto vis̅c̅ibili dui nii, èl pṛimmu ch' u cunsèlva 'n quoddṛu 'n culnis̅c̅e uvoa, ōpera, ascì assa li, d' l' Alduìn, ch' a rapṛesenta èl Sacṛu Cöa. D' d-noi, ina s-cunda nichia a cunten ina seṛie d' ex-vutu lascioi 'nti oggni, scimbulu dâ devuziùn pupuloa.

Manifeštaziùi

A fešta dâ Madōnna d' j' Ongio a s' ten p'l tṛadiziùn ai 2 d' avuštu e, 'na vōta, i membṛi dâ lucoa cumpagnia di Disciplinoi, èl mugne Umilioi è è Tuse d'Maria j' 'ndas̅c̅evo 'nsèmme in pṛucesciùn fin aṛa capella, lunde 'a vigniva diccia a Massa. 'Ncua Ʒöi a feštività ṛ'ê üna d'l ciü s'ntî da ṛa pupulaziun ulmioš-ca, tontu chè 'nsèmme aṛa funziun, 'ntî dì pṛimma dî 2 d'avuštu, a ṛa saiṛa, u ven dicciu u Rusoṛi 'nta capella. D' otṛa polte, ṛ'ê üsonza che 'nt' l’Utova d' Nostṛu Scignua u s' ten a pṛucesciun p'l li tṛevi 'nt' èl bulgu e ch' a s' fèlmè dapè aṛa geis̅c̅ịatta d' mōddu ch' a vegne 'mpaltìa a benediziùn ai fedeli.

Bibliugṛafia

• (IT) Tullio Pagliana, Chiese, piloni, cappelle di Ormea e frazioni, Monumenti di storia religiosa e popolare, Imperia, Dominici Editore, 1990.

Oci pṛugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce capella dâ Madōnna d'j' Ongio