Ciàssa de San Dumenegu (Arbenga)

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn

A Ciàssa de San Dumenegu (Piazza San Domenico in italiàn) a l'è ina ciàssa ch'a se tröva in Arbenga Veggia, intu quartê de San Scî.

Sto(r)ia

A Ciàssa de San Dumenegu a pìa u sò numme daa gêxa cun cunvèntu ch'a se ghe faciâva, fabricâ tra i ànni '70 e '80 du Duxèntu in sciu sò fiancu de punènte^[1]. A ciànta ch'a g'ha au dì d'ancöi a ne vegne pe(r)ò da di intervènti ciü mudèrni, ch'i l'han purtàu cu'u tèmpu a l'agregasiùn de spàssi dife(r)ènti^[2].

Descrisiùn

U cumplèssu vìstu inta sò parte ciü a meridiùn
Afreschi in sciu cantu fra a Ciàssa e Vico al Centa
Âtri afreschi in sciu cantu
A sca(r)inâ intèrna du cumplèssu

A Ciàssa de San Dumenegu a se tröva inta parte ciü a punènte d'Arbenga Veggia, vèrsu meridiun e a l'è pe' stu fètu pàrte du quartê de San Scî, du che a ne rapresènta ascì u sèntru. Da vixìn au fì de mü(r)aje, in curispundènsa da cuscì dìta Pòrte de l'Aquila, marcâ ciü votte inti rendicunti cumme antìgu pòstu d'avistamèntu e de cuntròllu. A l'ha ina ciànta ch'a nu l'è regulâre, scicumme ch'a l'è nasciüa daa missa insèmme de ciü ambiènti intu tèmpu, tantu ch'a l'è vegnüa fö(r)a cun 'na furma a "L", vistu ascì de òpe(r)e de slargamèntu vèrsu a Vìa de Medaje d'Ò(r)u, in sciu càntu du Palàssiu di D'Aste-Ardüìn. Intu parlà pupulâre a ciàssa a l'ha piàu u numme de "Ciàssa de L'Aviamèntu", scicumme che chi a gh'é(r)a a sêde de ste scö(r)e^[3]^[4].

Cruxe(r)e

Vìa de Medaje d'Ò(r)u, üna de stràdde fra e ciü impurtanti d'Arbenga Veggia, ch'a travèrsa tantu u quartê de San Giuànni cumme quellu de San Scî recarcandu u càrdu màscimu da sitè rumâna. A cûre defèti a partì daa Pòrte de l'A(r)òscia fin a rivà da quella de Mu(r)ìn, passandu da 'na pàrte a l'âtra du sèntru sitadìn. L'intitulasiùn d'ancöi a se rife(r)ìsce ae quattru Medaje d'ò(r)u guagnèi da sitadìn arbenganesi.
Vìa aa Sènta (Via al Centa in italiàn), carugettu lungu pôcu ciü de 30 mêtri^[5], ch'u se di(r)àmma a partì da l'estremitè ciü a nord du cumplèssu, passandughe a còsta e andandu a finì au de fö(r)a de mü(r)aje, vèrsu dund'u se truvava u "Zögu du balùn" (zôna che ancöi a pòrta u numme de Vìa Mameli)^[6].
Vìa Somis, stradetta ch'a cumènsa d'intu fiàncu meridiunâle da ciàssa, inmetènduse in scia Vìa de Medaje d'Ò(r)u, sgarbandu de rimpettu a l'imbuccu de Vìa Rumma, da che a l'è a cuntinuasiùn, recarcandu u percursu du veggiu decümàn segunda(r)iu. A pòrta u numme du Giovanni Somis, ch'u l'é(r)a stètu sutta-prefèttu da Pruvinsa d'Arbenga fra u 1824 e u 1829^[7].
U Caruggiu du Gumbu, carugettu ch'u pòrta vèrsu a Ciàssa de l'A(r)òscia. Lungu ina qua(r)antêna de mêtri^[8], u pìa in numme da in antigu gumbu ch'u se ghe truvava, duve(r)â de dòppu cumme sâla de müxica, tantu da êsse sêde da banda sitadìna, intitulâ a Giuseppe Verdi^[9].

Architetü(r)e

n°	Numme	Descrisiùn
1-2^{[n. 1]}	Palàssiu D'Aste-Ardüìn	U Palàssiu D'Aste-Ardüìn, dìtu ascì Cà D'Aste-Ardüìn o numma Palàssiu D'Aste, u ne vegne da ina serie d'agregasiùi de cà de l'Etè de Mézzu ch'e se faciâvan in scia vìa, fèta primma du Settesèntu, ch'a l'ha purtàu aa furmasiùn de in palàssiu ünicu desvilüpàu sciü trèi cièi, pöi isèi a quattru. U palàssiu u cuntegne due sca(r)inè; quella prinsipâle, a quattru rampe e fabricâ du Seisèntu, a se desvilüppa d'inte in atriu cuèrtu da votta a lünetta. Au segundu cian se ghe tröva in gran sâla dìta a "stansia di stücchi", ricca de stücchi barocchi, scibèn ch'i seccen in parte ruinèi da l'ègua. Grassie a in restauru, fètu du 1994, se pò turna vegghe ina parte da ricche pitü(r)e ch'e ne decurâvan a faciâ, scibèn che ruinè dau tèmpu e dai intervènti pe' slargà e intrè e dà l'intonacu in sce mü(r)àje^[10].
7-24	San Dumenegu	Cumplèssu de edifissi ch'u l'ingloba i resti de l'insediamèntu di fràtti dumenichèi, u se fàccia in scia ciàssa da punènte, da che a ne cröve tüttu quellu fiancu. Descrìtu du Seisèntu intu Sacro, e vago Giardinello cumme "furtessa invinsibile"^[11] e ancù primma inta sò furma u(r)iginâ(r)ia inte vìxite apustôliche du Mascardi (1585), u se sa che a gêxa a presentava a l'imprinsippiu trê navè e che l'impiantu u l'è stètu revulüsiunàu propiu inta primma parte du seculu XVI. U cunventu cu'u sò ciostru i sun de lungu stèti di punti de riferimèntu pe'a cumünitè ingàuna, tantu che dife(r)ènti e sun stète e dunasiùi fète dae famìe arbenganesi a sta gêxa chi. Antigamènte, inta bibliutêca du cunventu, u l'é(r)a cunservàu adi(r)itü(r)a l'archiviu cumünâle^[12].
11	Tûre de San Dumenegu	A tûre de San Dumenegu a se tröva intu cumplèssu, du che de prubabile a l'è stèta u prìmmu campanìn, erezüu du 1389, nu se sa se pe'a prìmma votta. Au dì d'ancöi a se presènta cu'in prufì du tüttu intunacàu, ch'u spòrze de pôcu rispettu au rèstu, che pe(r)ò u lascia intravegghe parte du basamèntu in grossi blòcchi de prìa de Pûi. Inte l'ünicu fiancu libe(r)u da âtre custrusiùi, quellu ch'u da in scia ciàssa, se ghe dröve ina pòrte au cian terén e in barcùn pe' cian inte quelli de d'âtu. Sti chi i rivan da intervènti ciü mudèrni: ancù du 1927, defèti, e sun mensunèi e bifure ch'e se ghe druvivan, avanti ch'e fussen intunachèi^[13].

Nòtte

Nòtte au tèstu

↑ L'entrâ prinsipâle au Palàssiu a da in sce Vìa de Medaje d'Ò(r)u, dund'a pòrta u sivicu n°70

Nòtte bibliugrafiche

↑ Costa Restagno, 1979, Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi, p. 51
↑ AA.VV., 2001, p. 53
↑ Gastaldi, 1996, p. 78
↑ AA.VV., 2001, pp. 53-54
↑ AA.VV., 2001, p. 32
↑ Gastaldi, 1996, p. 48
↑ AA.VV., 2001, p. 59
↑ AA.VV., 2001, p. 28
↑ Gastaldi, 1996, p. 54
↑ (IT) Casa D'Aste-Arduini - Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 21 novénbre 2024.
↑ (LA, IT) Gio Ambrogio Paneri, Sacro, e vago Giardinello, Vul. I, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2024 (1624 ss), pp. 356-357 (260).
↑ (IT) Cunvèntu de San Dumenegu, descröve Arbenga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu l'11 lùggio 2024.
↑ Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 65-67

Bibliugrafìa

(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga: topografia medioevale, immagini della città, in Collana storico-archeologica della Liguria occidentale, Vul. XXI, Milàn, Istituto Internazionale di Studi Liguri, 1979.
(IT) Josepha Costa Restagno, Albenga, Le città della Liguria, Vul. 4, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-479-8.
(LIJ, IT) Angelo Gastaldi, U Strada"iu, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996.
(IT) Giosetta Bertonasco Rubatti, Le Torri di Albenga, Memoïa Arbenga, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2010.
(IT) AA.VV., Stradario essenziale del centro storico della Città di Albenga, Arbenga, Edizioni dell'Unitre Ingauna, 2001.

Âtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ciàssa de San Dumenegu

Ligammi de fö(r)a

(IT) AA. VV., San Domenico, piazza, in sce Albenga: Immagini e Ricordi.

[10] L'entrâ prinsipâle au Palàssiu a da in sce Vìa de Medaje d'Ò(r)u, dund'a pòrta u sivicu n°70

[1] Costa Restagno, 1979, Il centro cittadino e gli insediamenti religiosi, p. 51

[2] AA.VV., 2001, p. 53

[3] Gastaldi, 1996, p. 78

[4] AA.VV., 2001, pp. 53-54

[5] AA.VV., 2001, p. 32

[6] Gastaldi, 1996, p. 48

[7] AA.VV., 2001, p. 59

[8] AA.VV., 2001, p. 28

[9] Gastaldi, 1996, p. 54

[11] (IT) Casa D'Aste-Arduini - Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it. URL consultòu o 21 novénbre 2024.

[12] (LA, IT) Gio Ambrogio Paneri, Sacro, e vago Giardinello, Vul. I, Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 2024 (1624 ss), pp. 356-357 (260).

[13] (IT) Cunvèntu de San Dumenegu, descröve Arbenga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu l'11 lùggio 2024.

[14] Bertonasco Rubatti, 2010, pp. 65-67

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[n. 1]

[10]

[11]

[12]

[13]