Grànde miâgia cinéize
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
A Grànde miâgia cinéize (cinéize: 萬里長城; pinyin: Wànlǐ Chángchéng) a l'é 'na série de scistêmi de fortificaçión in génere costroîi 'nscî confìn setentrionâli da Cìnn-a pe protézze e consolidâ i teritöi di stâti e di inpêi cinéixi cóntra vàrri grùppi de nòmadi de stéppe. E prìmme, sparpagiæ miâge êan stæte costroîe ciù ò mêno 'nto VII sécolo a.C. da-i antîghi stâti cinéixi, e pöi unîe da Qin Shi Huang (220–206 a.C.), o prìmmo inperatô da Cìnn-a. Ancheu, de miâge di Qin ghe rèsta pöco ò nìnte. Ciù tàrdi, tànte de dinastîe vegnûe dòppo àn costroîo e conservòu mólte pàrti da miâgia, e ciù avoxæ de quæ són stæte costroîe da-a dinastîa Ming (1368–1644).
Tramêzo e âtre raxoìn pe-a costruçión da miâgia, óltre a-a diféiza, gh'êa ànche o contròllo di confìn, ch'o permetéiva d'inpónn-e dàççi 'nscê mèrci trasportæ lóngo a Vîa da sæa, o regolaménto di comèrci e o contròllo d'inmigraçión e emigraçión. In ciù, e caraterìstiche difenscîve da Grànde miâgia êan acresciûe da-a costruçión de tôre de goàrdia, cazèrme pe-e trùppe e staçioìn de goarnixón, da-a capaçitæ de mandâ segnâli adêuviàndo fùmme ò fêugo, e da-a poscibilitæ d'adêuviâ o percórso da miâgia cómme 'n coridô pe-i traspòrti.
E miâge de frontêa, costroîe sótta divèrse dinastîe, àn mólti percórsci. Tùtti insémme, vàn da Liaodong a èst ò-u lâgo Lop a òvest, e da l'atoâle confìn tra Cìnn-a e Rùscia a nòrd fìn ò-u sciùmme Taohe a sùd, lóngo 'n èrco che ciù ò mêno delìmita o bòrdo da stéppa móngola. 'N'aprofondîa anàlixi archiològica, fæta adêuviàndo tecnologîe avansæ, a l'à rivelòu ch'e miâge costroîe da-i Ming mezûan 8850 km, con 6259 km de miâgia vêa e pròpia, 359 km de trincêe e 2232 km de bârêe difenscîve naturâli, cómme colìnn-e e sciùmmi. Segòndo 'n'âtra anàlixi archiològica, tùtti i træti da miâgia, insémme, mezûan 21.196 km. Ancheu, o scistêma difenscîvo da Grànde miâgia o l'é conscideròu tramêzo a-e ciù grénde inpréize d'architetûa 'nta stöia.
Nómmi
[modìfica | modìfica wikitèsto]Inta storiografîa cinéize, se peu trovâ o tèrmine "Lónga miâgia" (長城, chángchéng) inte Memöie de 'n stòrico de Sima Qian, dónde o l'êa adêuviòu pe definî ségge e miâge separæ costroîe tra i vàrri Stâti conbaténti e a nòrd di stâti mæximi, ségge a costruçión unificâ do Prìmmo inperatô. O caràtere cinéize 城, ch'o scignìfica "çitæ" ò "fortéssa", o l'é 'n conpòsto fòno-semàntico do radicâle de "tæra" e de l'eleménto fonêtico 成 (prononçiòu *deŋ segóndo e ricostruçioìn do cinéize antîgo), e in òrìgine o se riferîva a-e miâge che circondâvan e çitæ tradiçionâli cinéixi, e – pe estensción – a-e miâge che circondâvan i stâti. A ògni mòddo, ancheu o l'é mólto ciù spésso adêuviòu co-o scignificâto de "çitæ".
O nómme ciù lóngo, "Miâgia lónga dexemìlla mìggia" (萬里長城, Wànlǐ Chángchéng), o végne da-a descriçión de Sima Qian inte Memöie, ànche se o no l'êa adêuviòu cómme nómme de miâge. O Lìbbro di Song (493 d.C.) o dîxe ch'o generâle Tan Daoji o ciamâva "a lónga miâgia de 10.000 mìggia", ciù vixìn ò-u nómme modèrno, ma pe-o rèsto o nómme o conparìsce de ræo 'nti ténpi pre-modèrni. O mìggio cinèize tradiçionâle (里, lǐ) o l'êa 'n'unitæ de mezûa da distànsa, de spésso iregolâre, adêuviâ cómme mezûa da longhéssa de 'n normâle vilàggio e a variâva a segónda do terén, ma de sòlito a mezuâva ciù ò mêno mêzo chilòmetro (540 m). Da quànde, into 1930, a Cìnn-a a l'à adotòu o scistêma métrico, in lǐ o vâle ezataménte 500 mêtri, e dónca o nómme da miâgia o descriviéiva 'na distànsa de 5000 km, ma st'ûzo de "dexemìlla" (wàn) o l'é figuròu, into mæximo mòddo de quànde se ûza o tèrmine infinitæ, e o scignìfica sôlo "ch'o no se peu contâ/mezuâ".
Stöia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Prìmme miâge
[modìfica | modìfica wikitèsto]A-o ténpo do Perîodo de primavéie e di ötùnni, tra l'VIII e o V sécolo a.C., i cinéixi za conoscéivan e técniche de costruçión di me miâge. Inte quéllo ténpo, e 'nte quéllo sucesîvo di Stâti conbaténti, i stâti de Qin, Wei, Zhao, Qi, Han, Yan e Zhongshan avéivan tùtti costroîo fortificaçioìn pe difénde i seu confìn, fæte de prîa òpû de tæra batûa e bréccia 'nte 'na strutûa de töe de légno, perché êan costroîe pe rexìste a-i atàcchi d'àrmi picìnn-e cómme spæ e lànse.
O rè Zheng de Qin o l'avéiva sconfìtto tùtti i sò aversâi e unificòu a Cìnn-a cómme prìmmo inperatô da dinastîa Qin ("Qin Shi Huang"), into 221 a.C. Voéndo inpónn-e 'n govèrno centrâle pe evitâ o ritórno di scignôri feodâli, o l'avéiva ordinòu a distruçión de seçioìn de miâge che dividéivan o sò inpêo segóndo i confìn di vêgi stâti, e – pe respìnze o pòpolo di Xiongnu da-o nòrd – a costruçión de nêue miâge pe colegâ e fortificaçioìn lóngo o confìn setentrionâle de l'inpêo.
Scicómme e grénde quantitæ de materiâli necesâie pe-a costruçión êan difìçili da trasportâ, i costrutôi amiâvan d'adêuviâ e rizórse locâli: inte zöne de montàgna s'adêuviâvan prîe pigiæ da-e montàgne, e 'nte cianûe s'adêuviâva tæra batûa. No gh'én testimoniànse stòriche ch'ìndican a longhéssa e o percórso ezàtti de miâge Qin, e a ciù pàrte a s'é consumâ co l'eroxón di sécoli, lasciàndo in pê pochìscime seçioìn. No se sâ quànte a miâgia ségge costâ 'nte tèrmini de vìtte umâne, ma se stìmma che çentanæa de migiæa – fòscia adreitûa un milión – de lavoratôi ségian mòrti 'nta costruçión da miâgia Qin. Ciù tàrdi i Han, e Dinastîe do Nòrd e i Sui avèivan tùtti riparòu, recostroîo o alargòu a Grànde Miâgia pe diféndise da-i invazôi do nòrd, méntre e dinastîe Tang e Song no àn fæto grénde cöse 'nte sto cànpo. Ànche dinastîe foestêe (i Wei do Nòrd di Xianbei, i Liao di Kitai, i Jin di Jurchen e i Xia òcindentâli di Tangut) avéivan costroîo miâge difenscîve, ma mólto ciù a nòrd de âtre, inta provìnsa cinéize da Mongòllia intèrna e 'nta Mongòllia vêa e pròpia.
Época Ming
[modìfica | modìfica wikitèsto]O concètto da Grànde miâgia o ritornâva 'nto XIV sécolo, dòppo che i Ming eân stæti sconfìtti da-i òiràti 'nta batàggia de Tumu. Ànche dòppo divèrse batàgge, i Ming no riêscîvan a bàtte-e tribù móngole, e-o conflìtto o se stâva prolongàndo pe tròppo ténpo. Pe tegnî lontànn-e e tribù nòmadi, i Ming costroîvan miâge 'nsciô bòrdo setentrionâle da Cìnn-a, lóngo o confìn meridionâle do dezèrto de Ordos, controlòu da-i móngoli.
A diferénsa de prìmme fortificaçioìn, e costruçioìn di Ming êan ciù rexisténti e elaboræ gràçie-a l'ûzo de moìn e prîe ò-u pòsto da tæra batûa, e se stìmma che ghe segiàn stæte costroîe fìnn-a 25.000 tôri de goàrdia. Pe vîa de contìnoe invaxoìn móngole, i Ming s'én inpegnæ tànto 'nto riparâ e 'nto rinforsâ e miâge, e-e seçioìn ciù rexisténti êan quélle arénte Beijing, capitâle di Ming. Qi Jiguang ascì avéiva riparòu e rinforsòu a miâgia, óltre a avéi rivestîo de moìn e seçioìn costroîe 'n tæra batûa, e costroîo 1.200 tôri de goàrdia dò-u pàsso de Shanhaiguan a Changping pe poéi dâ avertiménti quànde i móngoli s'avixinâvan. Tra i ànni '40 e '60 do XV sécolo, i Ming costroîvan ànche 'na coscì dîta "Miâgia de Liaodong": scìmile a-a Grànde Miâgia, ma ciù elementâre 'nta sò costruçión (scibén che gh'êa quàrche prîa, o l'êa fæto sorviatùtto de tæra, co-in fosòu 'nsce l'un e l'âtro lâto), a circondâva o céntro agrìcolo da provìnsa de Liaodong pe protézilo da eventoâli atàcchi di Oriyanghan jurchen-móngoli da nòrd-òvest, e da-i jurchen Jianzhou da nòrd.
Vèrso-a fìn de l'época Ming, a Grànde Miâgia a respinzéiva e invaxoìn manciù ch'êan iniçiæ atórno ò-u 1600. Ànche dòppo avéi pèrso tùtta Liaodong, l'ezèrcito Ming o tegnîva o pàsso de Shanhai, pezanteménte fortificòu, inpedìndo a-i manciù de conquistâ o cheu da Cìnn-a. Into 1644, dòppo che Pechìn a l'êa chéita 'nte màn di ribèlli de Li Zicheng, i manciù riêscîvan a atraversâ a miâgia; prìmma d'alôa, gh'êa za stò de scoribànde, ma stavòtta vegnîvan pe conquistâ. I rastélli do pàsso de Shanhai êan stæti avèrti dò-u generâle Ming Wu Sangui, ch'o l'avéiva formòu 'n aleànsa co-î manciù, speràndo de poéi uzâli pe scorî i ribèlli da Pechìn: i manciù pigiâvan o contròllo de Pechìn, e ciù tàrdi sconfizéivan ségge a dinastîa Shun formâ da-i ribèlli che e ùrtime fòrse de rexisténsa do Ming, fondàndo a dinastîa ch'aviéiva préizo o seu pòsto, quélla di Qing.
Sòtta i Qing, i confìn do pàize andâvan ò-u de là da Miâgia, e a Mongòllia diventâva pàrte de l'inpêo, dónca no se costroîva ciù nìnte, a pàrte o coscì dîto Stecòu do sâxo, ch'o segoîva 'n percórso scìmile a quéllo da Miâgia de Liaodong di Ming, e ch'a servîva pe inpedî ch'i cinéixi Han migréssen inta Manciùria.
Galerîa d'inmàgine
[modìfica | modìfica wikitèsto]Colegaménti esterni
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Grànde miâgia cinéize
Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 242107420 · LCCN (EN) sh85057016 · GND (DE) 4090402-7 · BNF (FR) cb119610997 (data) · NDL (EN, JA) 00955433 · WorldCat Identities (EN) 242107420 |
---|