Utente:N.Longo/Sandbox/Gramatica do spezin
De gustibus in sce l'incipit, giùsto 'na frâze da mettighe in çìmma ch'a prezénte a pàgina
L'articolo[modìfica | modìfica wikitèsto]
Gh'é tréi tîpi de articoli: indeterminatîvi, determinatîvi e partitîvi. I artìcoli determinatîvi ìndican 'n eleménto specìfico de 'n'acugéita, méntre quélli indeterminatîvi ìndican 'n eleménto genérico. Pe-i artìcoli partitîvi son adeuviæ e fórme di e de.
Articoli determinatîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- maschîle scingolâre: o, lo (elîzo in l' davànti a 'na vocâle)
- feminìn scingolâre: a, la (elîzo in l' davànti a 'na vocâle)
- mascolìn plurâle: i
- feminìn plurâle: e, le (elîzo in l' davànti a 'na vocâle)
L'artìcolo determinatîvo o l'é ascì adeuviòu pi-â formaçión da tèrsa persónn-a scingolâre prezénte di vèrbi, inte fórme o/a e o l'/a l'.
In zenéize i artìcoli s'adéuvian de lóngo prìmma do nómme: Ez. O Zàne, a Cristìnn-a, l'Ànna
Mascolìn | Feminìn | |
---|---|---|
Scingolâre | o, lo, l' | a, la, l' |
Plurâle | i | e, le, l' |
Articoli indeterminativi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- maschîle scingolâre: un (elîzo in 'n davànti a 'na vocâle)
- Feminìn scingolâre: unn-a (elîzo in 'na davànti a 'na vocâle)
Quande no gh'é l'aférexi, l'artìcolo indeterminatîvo o peu êse scrîto ascì in ò inn-a.
Se l'artìcolo o càzze dòppo a prepoxiçión con aloa a prepoxiçión con a subìsce l'elixón da n segoîa da 'na crâxi con l'artìcolo indeterminatîvo; pe quésto se scrîve co-în e co-îna (ez.: co-în amîgo, co-îna coæ; cómme i ezénpi móstran quand'a n dòppo co-i a l'é dentâle [n] alôa a i a l'é lónga, méntre s'a l'é velâre [N] a l'é cùrta.
Mascolìn | Feminìn | |
---|---|---|
Scingolâre | un, 'n, in | unn-a, 'na, ina, inn-a |
Articoli partitîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mascolìn | Feminìn | |
---|---|---|
Scingolâre | do | da |
Plurâle | di | de |
O nomme[modìfica | modìfica wikitèsto]
O sostantîvo in zenéize, cómme in italiàn, o l'é caraterizòu da doî géneri (mascolìn e feminìn) e doî nùmeri (scingolâre e plurâle), méntre o no prezénta, a diferénsa do grêgo antîgo, o nêutro e o doâle. No gh'é di câxi. A ciù pàrte de paròlle zenéixi a l'à o mæximo génere de corispondénti italiann-e, scibén che gh'é dötræ eceçioìn, prezenpio l'artâ (altare in italiàn), sciô (fiore in italiàn) e giàssa (ghiaccio in italiàn), che in zenéize én tutte paròlle feminìnn-e.
Vò-u chì cómme son e prinçipæ dexinénse di nómmi zenéixi:
Nomme scing. mascolìn | Nomme scing. feminìn | Nomme plu. mascolìn | Nomme plu. feminìn |
---|---|---|---|
méistro | méistra | méistri | méistre |
poêta | poêtessa | poêti | poêtesse |
leitâ | leitæa | leitæ | leitæe |
figeu/figgio | figêua/figgia | figgi | figge |
profesô | profesôa | profesoî | profesôe |
cugnòu | cugnâ | cugnæ | cugnæ |
bacàn | bacann-a | bacann-i | bacann-e |
O plurale di nommi: e regole[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dòppo avéi vìsto e dexinénse pe genere e nùmero di nommi, òua se peu védde e regole generâli pò-u plurale di nommi.
Terminaçion do scingolâre | Terminaçion do plurâle | Ezenpio a-o scingolâre | Ezenpio a-o plurâle |
---|---|---|---|
-o (mascolìn in -a) | -i | méistro | méistri |
-a | -e | carêga | carêghe |
-ô | -oî | profesô | profesoî |
-â | -æ | mainâ | mainæ |
-òu | -æ | cugnòu | cugnæ |
-òu | -oei | pescòu | pescoéi |
-ou | -ai / -ei | gànbou | gànbai / gànbei |
-on | -oin | cansón | cansoìn |
-an | -en | càn | chen |
-ze / -zo | -xi | zenéize / mêzo | zenéixi / mêxi |
De ciù a ciù pàrte di nommi che terminàn in -so ò -sso gh'àn o plurâle in -sci
Plurali invariæ[modìfica | modìfica wikitèsto]
- -eu (o figeu → i figeu)
- -in (o scapìn → i scapìn)
- -æ (a veitæ → e veitæ)
- -ê (a mogê → e mogê)
- feminìn in -e (a ciâve → e ciâve)
- -en (o terén → i terén)
- -un (o comùn → i comùn)
L'agetîvo[modìfica | modìfica wikitèsto]
I agetîvi vàn aprêuvo a-e mæxime régole di nómmi pò-u nùmero e pò-u génere.
Agetîvi posescîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Personn-a | mascolìn scing. | feminìn scing. | mascolìn plu | femminìn plu. |
---|---|---|---|---|
1° scing. | mæ | mæ | mæ | mæ |
2° scing. | teu/tò | teu/tò | teu/tò | teu/tò |
3° scing. | seu/sò | seu/sò | seu/sò | seu/sò |
1° plu. | nòstro | nòstra | nòstri | nòstre |
2° plu. | vòstro | vòstra | vòstri | vòstre |
3° plu. | seu/sò | seu/sò | seu/sò | seu/sò |
E prepoxiçioin[modìfica | modìfica wikitèsto]
E prepoxiçioìn pròpie són quélle che gh'àn sénpre e sôlo a fonçión de prepoxiçión. Se divìdan in prepoxiçioìn sénplici e articolæ.
E prepoxiçioin senplici[modìfica | modìfica wikitèsto]
- de
- a
- da
- in
- inte
- con
- in scê
- pe
- tra
- fra
E prepoxiçioin articolæ[modìfica | modìfica wikitèsto]
E prepoxiçioin articolæ son l'éxito de l'incóntro tra e prepoxiçioin senplici e i articoli determinatîvi.
Vò-u lì l'elenco con tùtti i éxiti.
o | a | l' | i | e | |
---|---|---|---|---|---|
de | do | da | de l' | di | de |
a | a-o (ò-u con prozodîa) | a-a | a l' | a-i | a-e (æ con prozodîa) |
da | da-o (dò-u con prozodîa) | da-a | da l' | da-i | da-e (dæ con prozodîa) |
in | ne-o (italianîximo) | ne-a (italianîximo) | ne l' (italianîximo) | ne-i (italianîximo) | ne-e (italianîximo) |
inte | into | inta | inte l' | inti | inte |
con | co-o | co-a (co-â con prozodîa) | con l' | co-i (co-î con prozodîa) | co-e (co-ê con prozodîa) |
in scê | in sciô | in sciâ | in sce l' | in scî | in scê |
pe | pe-o (pò-u con prozodîa) | pe-a (pi-a con prozodîa) | pe l' | pe-i | pe-e |
tra | tra o | tra a | tra l' | tra i | tra e |
fra | fra o | fra a | fra l' | fra i | fra e |
Bezéugna tegnî conto che e prepoxiçioìn articolæ che son derivæ da-a prepoxiçión in, sàiva a dî: ne-o, ne-a, ne l', ne-i, ne-e, son fórme de l'Euttoçento in sciô modéllo de l'italiàn, pe sta motivaçion chì s'atrêuva ciù de spésso e prepoxiçioìn articolæ de inte. In ògni mòddo o l'é poscìbile atreuvâ, inti vêgi topònimi, quéste fórme, ancón vive, cómme ino Cànpo, ino Prión....
Quàrche prepoxiçioìn a l'é sogètta a-i cangiaménti da prozodîa. I cangiaménti so indicæ tra paréntexi.
In zenéize l'é poscìbile 'n ûzo pleonàstico de prepoxiçioìn, sàiva a dî che se peu adêuviâ de prepoxiçioìn in ciù in confrónto a l'italiàn.
- Cómme t'ê bèlla Zêna vìsta de de lasciù
- Són chinòu de d'in létto
- Ghe n'é de bezéugno
A prozodîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Émmo sentîo parlâ inte pàrti prìmma da prozodîa. Ma cös'a l'é?
Co-a paròlla prozodîa se inténde o stùdio de cómme a ven dîta tùtta-a frâze stàndo aténti a-i cangiaménti di soìn con riferiménto a-o tìnbro, a l'intensitæ, a-a duâta, a l'intonaçión e a l'acénto.
E cöse ciù inportànti che sucêde into zenéize de Zêna pe vîa da prozodîa són ste chi.
- Consonànte dógge che vêgnan sénce quànde s'atàcan a 'n'atra paròlla perché inte sto câxo se conpòrtan cómme se fîsan consonànte pretòniche: bèll'òmmo → bèl'òmmo; quéll'öxéllo → quél'öxéllo; vàddo in létto → vàd'in létto.
- O cangio da poziçión de l'acénto: dôe paròlle → doê paròlle.
- A craxi: quànde 'na paròlla ch'a finìsce pe vocâle a l'incóntra 'na paròlla ch'a l'incoménsa pe vocâle (ez.: L'é ciù bèllo-o strónscio chò-u cöo; Dàmme-a valîxe a mi → Dàmma-a valîx'a mi; Quànd'o a védde → Quand'o-â védde; Doî pe un → Doî péu-n)
- I cangiaménti couzæ da-a n velâre: A n velâre (n + consonànte) a l'acurtìsce de lóngo a vocâle finâle da scìlaba precedénte:
- se a scìlaba precedénte a finìsce con un ditóngo chinànte (vocâle + semivocâle) a n velâre a l'elìdde a semivocâle;
- se a scìlaba precedénte a finìsce con 'na vocâle lónga a n velâre a l'acurtìsce. L'é 'n pö quéllo che sucêde inte paròle che finìscian pe æn ò ænn- inte quæ a létia æ a se lêze cùrta. Ezénpi: o l'é negòu into tréuggio → o l'é negòu 'nto tréuggio → o l'é negò'nto tréuggio; lasciæ pasâ, inbaràsso! → Lasciæ pasa'nbaràsso!
- A chéita de létie.
I pronómmi[modìfica | modìfica wikitèsto]
O pronómme o l'é 'na pàrte variàbile do discórso ch'o s'adêuvia in càngio de 'n âtro eleménto da frâze, ch'o l'é de spésso o nómme.
O Bacìccia o torniâ domàn da Montéuzzo e o doviémmo andâ a pigiâlo a-a fermâta do célere
In zenéize o pronómme o l'é adeuviòu ànche quànde gh'é za prezénte o nómme ò o sogètto
O Bàcìccia o l'é èrto
O pronómme o se peu atreuvâ a-o càngio de âtri eleménti da frâze ascì:
– in ➔predicâto verbâle
A l'êa derê a cantâ da 'n pö e l'aviéiva fæto tùtto o giórno
– in ➔agetîvo
Aviéiva dovûo êse ciù bràva e de cóntra a no l'é stæta
– n’intêa ➔propoxiçión
Dond'o l'é tò fræ? O no t'æ dîto nìnte?
Exìstan diferénti categorîe de pronómmi:
Persónn-a | Mascolìn e feminìn |
---|---|
I scingolâre | Mi |
II scingolâre | Ti |
III scingolâre | Lê |
I plurâle | Niâtri / Noî / Noiâtri |
II plurâle | Viâtri / Voî / Voiâtri |
III plurâle | Liâtri / Loiâtri / Lô |
Quànde o pronómme personâle o l'é segoîo da 'n vèrbo, pi-a 2a e a 3a persónn-a scingolâre, a l'éé prezénte 'na repetiçión
Ti t'ê pròprio 'n bezûgo
Ti t'æ pigiòu tùtte e palànche
Lê o l'êa a câza do Feipìn
Lê o s'adêscia tùtte e matìnn-e a sett'ôe
Personn-a | mascolìn scing. | feminìn scing. | mascolìn plu | feminìn plu. |
---|---|---|---|---|
1° scing. | mæ | mæ | mæ | mæ |
2° scing. | teu/tò | teu/tò | teu/tò | teu/tò |
3° scing. | seu/sò | seu/sò | seu/sò | seu/sò |
1° plu. | nòstro | nòstra | nòstri | nòstre |
2° plu. | vòstro | vòstra | vòstri | vòstre |
3° plu. | seu/sò | seu/sò | seu/sò | seu/sò |
Pronómmi demonstratîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scingolâre | Plurâle | |
---|---|---|
Mascolìn | Quésto | Quésti |
Feminìn | Quésta | Quéste |
Scingolâre | Plurâle | |
---|---|---|
Mascolìn | sto | sti |
Feminìn | sta | ste |
Scingolâre | Plurâle | |
---|---|---|
Mascolìn | quéllo | quélli |
Feminìn | quélla | quélle |
Scingolâre | Plurâle | |
---|---|---|
Mascolìn | mæximo | mæximi |
Feminìn | mæxima | mæxime |
Tànte vòtte mæximo o l'é sotantivòu: o mæximo
Pronómmi interogatîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- chi...?
- cöse...?
- quànde...?
- cómme...?
Pronómmi esclamatîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- chi...!
- cöse...!
- quànde...!
- cómme...!
Pronómmi relatîvi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- che
- chi
- che o, ch'o, o quæ
- che a, ch'a, a quæ
- che, i quæ
- che, e quæ
Pronómmi indefinîi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- quarchedùn, quarcùn
- quàrche
- nisciùn/nisciùnn-a
- çèrtidùn, dötréi/dötræ, in pö de
O verbo[modìfica | modìfica wikitèsto]
O vèrbo in zenéize o và coniugòu co-o sò sogètto pe génere e personn-a, ma no de lóngo! Defæti quànde o vèrbo o precéde o sogètto, o vèrbo o và misso a-o scingolâre mascolìn ànche se o sogètto o l’é a-o plurâle ò o l’é feminìn. Prezénpio, pò-u plurale: gh’é di figêu, gh’é de paròlle, chi ghe vegnîva e famìgge, lûxe e stélle in çê. Pò-u feminìn: l’é arivòu l’ôa, me scciupòu ’na coæ de lêze; ànche inta cansón Picon dagghe cianin a ’n çerto pónto o tèsto o dîxe: a stànsia dôve gh’é nasciûo mæ moæ: nasciûo e no nasciûa!
N' âtra régola aregoârda l’utilìzzo do vèrbo avéi in càngio de êse quànde o conpleménto ògetto o l’é raprezentòu da ’na particèlla pronominâle:se tradûe me l’ò acatòu e no me o son acatòu. Into mæximo mòddo se dixe a-o cheu o se l’à pigiâ e no a-o cheu o se l’é pigiâ; se l’an portâ via e no se a son portâ via, ecc.
In zenéize i doî vèrbi ouxiliâi prinçipâli son o vèrbo êse e o vèrbo avéi.
Vèrbo êse[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi son
Ti t'ê Lê o/a l'é Niâtri/Noî/Noiâtri sémmo Viâtri/Voî/Voiâtri séi Liâtri/Loiâtri/Lô son / en |
Mi son stæto / stæta
Ti t'ê stæto / stæta Lê o/a l'é stæto / stæta Niâtri/Noî/Noiâtri sémmo stæti / stæte Viâtri/Voî/Voiâtri séi stæti / stæte Liâtri/Loiâtri/Lô son stæti / stæte | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi êa / êo
Ti t'êi Lê o/a l'êa Niâtri/Noî/Noiâtri éimo / êmo (portoliàn) / éivimo Viâtri/Voî/Voiâtri êi Liâtri/Loiâtri/Lô êan / êo |
Mi êa / êo stæto / stæta
Ti t'êi stæto / stæta Lê o/a l'êa stæto / stæta Niâtri/Noî/Noiâtri éimo / êmo / éivimo stæti / stæte Viâtri/Voî/Voiâtri êi stæti / stæte Liâtri/Loiâtri/Lô êan / êo stæti / stæte | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi saiö / sö
Ti ti saiæ / sæ (portoliàn) Lê o/a saiâ / sâ (portoliàn) Niâtri/Noî/Noiâtri saiêmo / sæmo (portoliàn) Viâtri/Voî/Voiâtri saiéi / sai (portoliàn) Liâtri/Loiâtri/Lô saiàn / san (portoliàn) |
Mi saiö / sö stæto / stæta
Ti ti saiæ / sæ (portoliàn) stæto / stæta Lê o/a saiâ / sâ (portoliàn) stæto / stæta Niâtri/Noî/Noiâtri saiêmo / sæmo (portoliàn) stæti / stæte Viâtri/Voî/Voiâtri saiéi / sai (portoliàn) stæti / stæte Liâtri/Loiâtri/Lô saiàn / san (portoliàn) stæti / stæte | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi ségge / sæ
che ti ti séggi che lê o/a ségge / sæ che niâtri/noî/noiâtri segémmo / séggimo che viâtri/voî/voiâtri segéi / segiæ / séggi che liâtri/loiâtri/lô séggian / séggen |
che mi ségge / sæ stæto / stæta
che ti ti séggi stæto / stæta che lê o/a ségge / sæ stæto / stæta che niâtri/noî/noiâtri segémmo / séggimo stæti / stæte che viâtri/voî/voiâtri segéi / segiæ / séggi stæti / stæte che liâtri/loiâtri/lô séggian / séggen stæti / stæte | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi foîse / fîse
che ti ti foîsci / fîsci che lê o/a foîse / fîse che niâtri/noî/noiâtri foîscimo / fîscimo che viâtri/voî/voiâtri foîsci / fîsci che liâtri/loiâtri/lô foîsan / fîsan |
che mi foîse / fîse stæto / stæta
che ti ti foîsci / fîsci stæto / stæta che lê o/a foîse / fîse stæto / stæta che niâtri/noî/noiâtri foîscimo / fîscimo stæti / stæte che viâtri/voî/voiâtri foîsci / fîsci stæti / stæte che liâtri/loiâtri/lô foîsan / fîsan stæti / stæte | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
Mi saiéiva / saiæ / sàiva / sàja / sæ (portoliàn) / saiéivo
Ti ti saiêsci / sæsci (portoliàn) Lê o/a saiéiva / saiæ / sàiva / sàja / sæ (portoliàn) Niâtri/Noî/Noiâtri saiêscimo / sæscimo (portoliàn) Viâtri/Voî/Voiâtri saiêsci / sæsci (portoliàn) Liâtri/Loiâtri/Lô saiéivan / sàivan / sàjan / sæn (portoliàn) |
Mi saiéiva / saiæ / sàiva / sàja / sæ (portoliàn) / saiéivo stæto / stæta
Ti ti saiêsci / sæsci (portoliàn) stæto / stæta Lê o/a saiéiva / saiæ / sàiva / sàja / sæ (portoliàn) stæto / stæta Niâtri/Noî/Noiâtri saiêscimo / sæscimo (portoliàn) stæti / stæte Viâtri/Voî/Voiâtri saiêsci / sæsci (portoliàn) stæti / stæte Liâtri/Loiâtri/Lô saiéivan / sàivan / sàjan / sæn (portoliàn) stæti / stæte | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
séggi ti
ch'o/a ségge lê segémmo / séggimo niâtri/noî/noiâtri segéi / segiæ / séggi viâtri/voî/voiâtri che séggian / séggen liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: esénte
pasòu m.s. stæto f.s. stæta m.pl. stæti f.pl. stæte | |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: êse | ||
eséndo | m.s. eséndo stæto
f.s. eséndo stæta m.pl. eséndo stæti f.pl. eséndo stæte |
|
N.B.: A-o càngio de stæto / stæta / stæti / stæte, gh'é a poscibilitæ de sentî stòu / stâ / stéi / stæ, ò ancón, fêua de Zêna: stàtto / stàtta / stàtti / stàtte.
Vèrbo avéi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi ò
Ti t'æ Lê o/a l'à Niâtri/Noî/Noiâtri emmo Viâtri/Voî/Voiâtri éi Liâtri/Loiâtri/Lô àn |
Mi ò avûo
Ti t'æ avûo Lê o/a l'à avûo Niâtri/Noî/Noiâtri emmo avûo Viâtri/Voî/Voiâtri éi avûo Liâtri/Loiâtri/Lô àn avûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo
Ti t'avéivi / àivi Lê o/a l'avéiva / àiva / àja Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan |
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo avûo
Ti t'avéivi / àivi avûo Lê o/a l'avéiva / àiva / àja avûo Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo avûo Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi avûo Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan avûo | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi aviö / aiö
Ti ti aviæ / aiæ Lê o/a aviâ / aiâ Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn |
Mi aviö / aiö avûo
Ti ti aviæ / aiæ avûo Lê o/a aviâ / aiâ avûo Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo avûo Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi avûo Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn avûo | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi àgge
che ti t'àggi che lê o/a l'àgge che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen |
che mi àgge avûo
che ti t'àggi avûo che lê o/a l'àgge avûo che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo avûo che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi avûo che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen avûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi avesse / àise / æse
che ti t'avésci / àisci / æsci che lê o/a avesse / àise / æse che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan |
che mi avesse / àise / æse avûo
che ti t'avésci / àisci / æsci avûo che lê o/a avesse / àise / æse avûo che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo avûo che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci avûo che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan avûo | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
mi aviéiva / aviæ / aviéivo
ti t'aviêsci / aiésci / æsci lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian |
mi aviéiva / aviæ / aviéivo avûo
ti t'aviêsci / aiésci / æsci avûo lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ avûo niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo avûo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci avûo liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian avûo | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
àggi ti
ch'o/a l'agge lê agémmo / àggimo niâtri/noî/noiâtri agéi / agiæ / aggi viâtri/voî/voiâtri che aggian / àggen liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: avénte
pasòu m.s. avûo f.s. avûa m.pl. avûi f.pl. avûe | |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: avéi | ||
avéndo | avéndo avûo
|
|
E quàttro coniugaçioìn di vèrbi zenéixi[modìfica | modìfica wikitèsto]
In zenéize gh'é quàttro coniugaçioìn de vèrbi:
- I vérbi con l'infinîo ch'o tèrmina in -â (I coniogaçión)
- I vérbi con l'infinîo ch'o tèrmina in -éi (II coniogaçión)
- I vérbi con l'infinîo ch'o tèrmina in -e (III coniogaçión)
- I vérbi con l'infinîo ch'o tèrmina in -î (IV coniogaçión)
I coniogaçión[modìfica | modìfica wikitèsto]
I vèrbi da prìmma coniogaçión son caraterizæ da-a terminaçión de l'infinîo in -â
Vèrbo Parlâ[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi pàrlo
Ti ti pàrli Lê o/a pàrla Niâtri/Noî/Noiâtri parlémmo Viâtri/Voî/Voiâtri parlæ Liâtri/Loiâtri/Lô pàrlann |
Mi ò parlòu
Ti t'æ parlòu Lê o/a l'à parlòu Niâtri/Noî/Noiâtri emmo parlòu Viâtri/Voî/Voiâtri éi parlòu Liâtri/Loiâtri/Lô àn parlòu | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi parlâva / parlâvo
Ti ti parlâvi Lê o/a parlâva Niâtri/Noî/Noiâtri parlâvimo Viâtri/Voî/Voiâtri parlâvi Liâtri/Loiâtri/Lô parlâvan |
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo parlòu
Ti t'avéivi / àivi parlòu Lê o/a l'avéiva / àiva / àja parlòu Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo parlòu Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi parlòu Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan parlòu | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi parliö
Ti ti parliæ Lê o/a parliâ Niâtri/Noî/Noiâtri parliêmo Viâtri/Voî/Voiâtri parliéi Liâtri/Loiâtri/Lô parliàn |
Mi aviö / aiö parlòu
Ti ti aviæ / aiæ parlòu Lê o/a aviâ / aiâ parlòu Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo parlòu Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi parlòu Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn parlòu | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi pàrle
che ti ti pàrli che lê o/a pàrle che niâtri/noî/noiâtri parlémmo che viâtri/voî/voiâtri parlæ che liâtri/loiâtri/lô pàrlan |
che mi àgge parlòu
che ti t'àggi parlòu che lê o/a l'àgge parlòu che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo parlòu che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi parlòu che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen parlòu | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi parlésse / àise / æse
che ti ti parlésci / parléssi che lê o/a parlésse che niâtri/noî/noiâtri parléscimo che viâtri/voî/voiâtri parlésci / parléssi che liâtri/loiâtri/lô parléssan / pàrlen |
che mi avesse / àise / æse parlòu
che ti t'avésci / àisci / æsci parlòu che lê o/a avesse / àise / æse parlòu che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo parlòu che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci parlòu che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan parlòu | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
mi parliéiva / parliæ / parliéivo
ti ti parliêsci lê o parliéiva / parliæ niâtri/noî/noiâtri parliêscimo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci liâtri/loiâtri/lô parliéivan / parliéscio / parliéscian |
mi aviéiva / aviæ / aviéivo parlòu
ti t'aviêsci / aiésci / æsci parlòu lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ parlòu niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo parlòu viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci parlòu liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian parlòu | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
pàrli ti (parlighe ti)
ch'o/a pàrle lê parlémmo niâtri/noî/noiâtri parlæ viâtri/voî/voiâtri che pàrlan / pàrlo / pàrlen liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: parlànte
| |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: parlâ | ||
parlàndo | avéndo parlòu
|
|
II coniogaçión[modìfica | modìfica wikitèsto]
I vèrbi da segónda coniogaçión son caraterizæ da-a terminaçión de l'infinîo in -éi.
Vèrbo Taxéi[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi tâxo
Ti ti tâxi Lê o/a tâxe Niâtri/Noî/Noiâtri taxémmo Viâtri/Voî/Voiâtri taxéi Liâtri/Loiâtri/Lô tâxan |
Mi ò taxûo
Ti t'æ taxûo Lê o/a l'à taxûo Niâtri/Noî/Noiâtri emmo taxûo Viâtri/Voî/Voiâtri éi taxûo Liâtri/Loiâtri/Lô àn taxûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi taxéiva / taxéivo / taxéia
Ti ti taxéivi / taxéi Lê o/a taxéiva / taxéia Niâtri/Noî/Noiâtri taxéivimo / taxéimo Viâtri/Voî/Voiâtri taxéivi / taxéi Liâtri/Loiâtri/Lô taxéivan / taxéio / taxéian |
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo taxûo
Ti t'avéivi / àivi taxûo Lê o/a l'avéiva / àiva / àja taxûo Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo taxûo Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi taxûo Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan taxûo | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi taxiö
Ti ti taxiæ Lê o/a taxiâ Niâtri/Noî/Noiâtri taxiêmo Viâtri/Voî/Voiâtri taxiéi Liâtri/Loiâtri/Lô taxiàn |
Mi aviö / aiö taxûo
Ti ti aviæ / aiæ taxûo Lê o/a aviâ / aiâ taxûo Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo taxûo Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi taxûo Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn taxûo | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi tâxe
che ti ti tâxi che lê o/a tâxe che niâtri/noî/noiâtri taxémmo che viâtri/voî/voiâtri taxéi / taxæ che liâtri/loiâtri/lô tâxan / tâxen / tâxo |
che mi àgge taxûo
che ti t'àggi taxûo che lê o/a l'àgge taxûo che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo taxûo che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi taxûo che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen taxûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi taxésse
che ti ti taxésci / taxéssi che lê o/a taxésse che niâtri/noî/noiâtri taxéscimo / taxéssimo che viâtri/voî/voiâtri taxésci / taxéssi che liâtri/loiâtri/lô taxéssan / taxésso |
che mi avesse / àise / æse taxûo
che ti t'avésci / àisci / æsci taxûo che lê o/a avesse / àise / æse taxûo che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo taxûo che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci taxûo che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan taxûo | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
mi taxiéiva / taxiæ / taxiéivo
ti ti taxiêsci lê o/a taxiéiva / taxiæ niâtri/noî/noiâtri taxiêscimo viâtri/voî/voiâtri taxiêsci liâtri/loiâtri/lô taxiéivan / taxiéscio / taxiéscian |
mi aviéiva / aviæ / aviéivo taxûo
ti t'aviêsci / aiésci / æsci taxûo lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ taxûo niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo taxûo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci taxûo liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian taxûo | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
tâxi ti
ch'o/a tâxe lê taxémmo niâtri/noî/noiâtri taxéi / taxæ viâtri/voî/voiâtri che tâxan / tâxo / tâxen liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: taxénte
| |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: taxéi | ||
taxéndo | avéndo taxûo
|
|
III coniogaçión[modìfica | modìfica wikitèsto]
I vèrbi da tèrsa coniogaçión son caraterizæ da-a terminaçión de l'infinîo in -e.
Vèrbo Vénde[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi véndo
Ti ti véndi Lê o/a vénde Niâtri/Noî/Noiâtri vendémmo Viâtri/Voî/Voiâtri vendéi Liâtri/Loiâtri/Lô véndan |
Mi ò vendûo
Ti t'æ vendûo Lê o/a l'à vendûo Niâtri/Noî/Noiâtri emmo vendûo Viâtri/Voî/Voiâtri éi vendûo Liâtri/Loiâtri/Lô àn vendûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi vendéiva / vendéivo / vendéia
Ti ti vendéivi / vendéi Lê o/a vendéiva / vendéia Niâtri/Noî/Noiâtri vendéivimo / vendéimo Viâtri/Voî/Voiâtri vendéivi / vendéi Liâtri/Loiâtri/Lô vendéivan / vendéio / vendéian |
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo vendûo
Ti t'avéivi / àivi vendûo Lê o/a l'avéiva / àiva / àja vendûo Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo vendûo Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi vendûo Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan vendûo | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi vendiö
Ti ti vendiæ Lê o/a vendiâ Niâtri/Noî/Noiâtri vendiêmo Viâtri/Voî/Voiâtri vendiéi Liâtri/Loiâtri/Lô vendiàn |
Mi aviö / aiö vendûo
Ti ti aviæ / aiæ vendûo Lê o/a aviâ / aiâ vendûo Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo vendûo Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi vendûo Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn vendûo | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi vénde
che ti ti véndi che lê o/a vénde che niâtri/noî/noiâtri véndémmo che viâtri/voî/voiâtri véndéi / vendæ che liâtri/loiâtri/lô véndan / vénden / véndo |
che mi àgge vendûo
che ti t'àggi vendûo che lê o/a l'àgge vendûo che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo vendûo che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi vendûo che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen vendûo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi vendésse
che ti ti vendésci / vendéssi che lê o/a taxésse che niâtri/noî/noiâtri vendéscimo / vendéssimo che viâtri/voî/voiâtri vendésci / vendéssi che liâtri/loiâtri/lô vendéssan / vendésso |
che mi avesse / àise / æse vendûo
che ti t'avésci / àisci / æsci vendûo che lê o/a avesse / àise / æse vendûo che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo vendûo che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci vendûo che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan vendûo | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
mi vendiéiva / vendiæ / vendiéivo
ti ti vendiêsci lê o/a vendiéiva / vendiæ niâtri/noî/noiâtri vendiêscimo viâtri/voî/voiâtri vendiêsci liâtri/loiâtri/lô vendiéivan / vendiéscio / vendiéscian |
mi aviéiva / aviæ / aviéivo vendûo
ti t'aviêsci / aiésci / æsci vendûo lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ vendûo niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo vendûo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci vendûo liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian vendûo | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
véndi ti
ch'o/a vénde lê vendémmo niâtri/noî/noiâtri vendéi / vendæ viâtri/voî/voiâtri che véndan / véndo / vénden liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: vendénte
| |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: vénde | ||
vendéndo | avéndo vendûo
|
|
IV coniogaçión[modìfica | modìfica wikitèsto]
I vèrbi da quàrta coniogaçión son caraterizæ da-a terminaçión de l'infinîo in -î.
A IV coniogaçión a l'é fòscia a ciù despægia e particolâ se a confrontémmo co-e âtre coniogaçioìn inta sò fórma regolâre. Sto fæto chîe o l'é dovûo a-a prezénça da i inta réixe do vèrbo ch'ariésce a cangiâ e a rénde despæge e terminaçioìn di ténpi verbâli.
Vèrbo Sentî[modìfica | modìfica wikitèsto]
Mòddo indicatîvo | ||||
---|---|---|---|---|
prezénte | pasòu | |||
Mi sénto
Ti ti sénti Lê o/a sénte Niâtri/Noî/Noiâtri sentémmo Viâtri/Voî/Voiâtri sentéi / sentî Liâtri/Loiâtri/Lô séntan / sénto |
Mi ò sentîo
Ti t'æ sentîo Lê o/a l'à sentîo Niâtri/Noî/Noiâtri emmo sentîo Viâtri/Voî/Voiâtri éi sentîo Liâtri/Loiâtri/Lô àn sentîo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
Mi sentîva / sentîvo / sentîa
Ti ti sentîvi / sentîi Lê o/a sentîva / sentîa Niâtri/Noî/Noiâtri sentîvimo / sentîmo Viâtri/Voî/Voiâtri sentîvi / sentîi Liâtri/Loiâtri/Lô sentîvan / sentîvo / sentîan |
Mi avéiva / àiva / aja / avéivo / àivo sentîo
Ti t'avéivi / àivi sentîo Lê o/a l'avéiva / àiva / àja sentîo Niâtri/Noî/Noiâtri avéivimo / áivimu / àimo / avéimo sentîo Viâtri/Voî/Voiâtri avéivi / àivi sentîo Liâtri/Loiâtri/Lô avéivan / àivan / àjan sentîo | |||
futûro | futûro anteriôre | |||
Mi sentiö
Ti ti sentiæ Lê o/a sentiâ Niâtri/Noî/Noiâtri sentiêmo Viâtri/Voî/Voiâtri sentiéi Liâtri/Loiâtri/Lô sentiàn |
Mi aviö / aiö sentîo
Ti ti aviæ / aiæ sentîo Lê o/a aviâ / aiâ sentîo Niâtri/Noî/Noiâtri aviêmo / aiæmo sentîo Viâtri/Voî/Voiâtri aviéi / aiéi sentîo Liâtri/Loiâtri/Lô aviàn / aiàn sentîo | |||
Mòddo conzontîvo | ||||
prezénte | pasòu | |||
che mi sénte
che ti ti sénti che lê o/a sénte che niâtri/noî/noiâtri sentìmmo che viâtri/voî/voiâtri sentî / vendæ che liâtri/loiâtri/lô séntan / sénten / sénto |
che mi àgge sentîo
che ti t'àggi sentîo che lê o/a l'àgge sentîo che niâtri/noî/noiâtri agémmo / àggimo sentîo che viâtri/voî/voiâtri agéi / agiæ / aggi sentîo che liâtri/loiâtri/lô àggian / àggen sentîo | |||
inperfètto | trapasòu | |||
che mi sentìsse
che ti sentìsci / sentìssi che lê o/a sentìsse che niâtri/noî/noiâtri sentìscimo / sentìssimo che viâtri/voî/voiâtri sentìsci / sentìssi che liâtri/loiâtri/lô sentìssan / sentìsso |
che mi avesse / àise / æse sentîo
che ti t'avésci / àisci / æsci sentîo che lê o/a avesse / àise / æse sentîo che niâtri/noî/noiâtri avéscimo / àiscimo / æscimo sentîo che viâtri/voî/voiâtri avésci / àisci / æsci sentîo che liâtri/loiâtri/lô avéssan / àisan / æsan sentîo | |||
Mòddo condiçionâle | ||||
prezénte | pasòu | |||
mi sentiéiva / sentiæ / sentiéivo
ti ti sentiêsci lê o/a sentiéiva / sentiæ niâtri/noî/noiâtri sentiêscimo viâtri/voî/voiâtri sentiêsci liâtri/loiâtri/lô sentiéivan / sentiéscio / sentiéscian |
mi aviéiva / aviæ / aviéivo sentîo
ti t'aviêsci / aiésci / æsci sentîo lê o l'aviéiva / aviæ / aiæ sentîo niâtri/noî/noiâtri aviêscimo / aiéscimo / æscimo sentîo viâtri/voî/voiâtri aviêsci / aiésci / æsci sentîo liâtri/loiâtri/lô aviéivan / aviéscio / aviéscian sentîo | |||
Mòddo inperatîvo | Mòddo partiçìppio | |||
sénti ti
ch'o/a sénte lê sentimmo niâtri/noî/noiâtri sentî / vendæ viâtri/voî/voiâtri che séntan /sénten / sénto liâtri/loiâtri/lô |
prezénte: senténte
| |||
Mòddo geróndio | Mòddo infinîo | |||
prezénte | pasòu | prezénte: sentî | ||
senténdo | avéndo sentîo
|
|
Pasòu remöto[modìfica | modìfica wikitèsto]
In òrìgine gh'êa ascì, comme in italian, o pasòu remòto, o quæ o l'é stæto abandonòu into parlâ into XIX sécolo.
-â | -éi | -e | -î | |
---|---|---|---|---|
mi | -éi | -ésse | -éi | -ii |
ti | -àsci | -ésci | -ésci | -ìsci |
lê | -ò | -é | -é | -ì |
noiâtri | -àscimo | -éscimo | -éscimo | -ìscimo |
voiâtri | -àsci | -ésci | -ésci | -ìsci |
loiâtri | -ón | -én | -én | -ìn |
Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Pe piâxéi, mettìghe chi i tìtoli de òpere stanpæ (se ghe n'é) dond'a l'é ilustrâ a gramàtica do spezìn de mòddo de rimandâ i uténti a di tèsti académichi ascì