Sâta a-o contegnûo

XXV da Campagna Româna

Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

I XXV da Campagna Româna son stæti 'n sodaliçio d'artìsti italién, atîvo into 1904 scinn'a-o 1930, quande o grùppo o l'é stæto desfæto da-o regime fascista.

Filippo Anivitti, Ponte Nomentàn

O grùppo o l'êa formòu da 25 artìsti missi in comùn da-o gùsto de ritrâe da-o vêo a natûa, i quæ àn decîzo de creâ 'n nêuvo sodalìçio artìstico, sensa di manifèsti programàtichi, sensa de regole condiçionatrîce, e sensa de gerarchîe, levòu o "Capoccetta" a vitta (o prescidente) e a 'n "Guitto" (o segretâio). A sò ativitæ sociâle a l'é raprezentâ da-a gîta da doménega in capagna avèrta- armæ de teie e de penélli - ch'a finìsce in axìllo inte 'n'òstàia, dôve o dipìnto ciù bèllo o l'é premiòu co-o rinbórso do viâgio e do disnâ e con 'n òmaggio de 'n færo de cavàllo.

Quande 'n artista o mêue ò o l'abandonn-a o sodaliçio, o l'é rinpiasòu da 'n âtro ch'o dêve avéi o placet de tutti i âtri. Coscì, da-i 25 òriginâi a-a fin s'arîva a 46, (dæto che chi o rinonçia opû o mêue o l'é sostitoîo), ma o nomme o l'é restòu o mæximo.

Giulio Aristide Sartorio, Beu con arâtro

'Na séia, a-i 24 de mazzo do 1904, l'êa asetòu a 'na töa do "Pósso de San Patriçio", 'n'òstàia tìpica in sciâ via Nomentana - in gruppo de artìsti, divèrsci pe etæ, proveniénsa e schêua, ma tutti contrâi a-a pitûa da cavalétto e unîi da-a pasción de ritrâe da-o vêo e figûe e i paizàggi da Canpagna de Romma.[1] Sti chi inàndian o primmo nùcleo de 'n sodaliçio che decìddan de ciamâ I Vassalli della Campagna Romana. 'Na parte de sti artìsti chi a l'apartêgne a l'asociaçión In arte libertas, nasciûa into 1886, pe iniçiatîva do Giovanni Costa sorvenominòu "Nino", pe òponn-ise a l'arte de maniêra. Ma dòppo a mòrte do méistro, In arte libertas a langoìsce. Çèrtidùn àn fæto pàrte da precedénte asociaçión do Costa: a Schêua Etrùsca. Quella seia, a çenn-a inte l'òstàia, gh'é sêi pitoî:

Adalberto Cencetti, Monumento do Luigi Galvani, Bologna

Quella mæxima séia s'en asociæ, pe dirìtto e pe aclamaçión:

Giulio Aristide Sartorio, Canposànto de Ostia Antica, 1904

Da-i 13 a-i 25 artìsti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A-o primitîvo grùppo l'aderìsce inti giorni dòppo âtri artìsti:

  • o pitô Filippo Anivitti, sorvenominòu o "Orso", perché sòbrio inti discórsci,
  • o pitô e acquerelìsta Raniero Aureli, sorvenominòu o "Gallo cedrone", perché fêo da seu divîza da ofiçiâle,
  • o pitô e scultô Romolo Bernardi, sorvenominòu a "Triglia", pi-â barba e i baffi rosci,
  • o pitô Cesare Bertolla,
  • L'artista Duilio Cambellotti, sorvenominòu o "Torello", pò-u caràtere fêo e servægo,
Ettore Ferrari, monumento a Giordano Bruno, a Canpo de scioî
Giulio Aristide Sartorio, Circeo, 1909

O sodalìçio o l'é òua formòu da 25 artìsti. Dòpo de discuscioìn longhe e animæ, Onorato Carlandi o sugerìsce (ò o l'inponn-e) o nomme: i XXV da Canpagna de Romma.

Da-i 25 a-i 46 artìsti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

I artìsti trêuvan l'arénbo colturâle e finançiâio do conte e pitô Napoleone Parisani, sorvenominòu o "Cane levriero", ch'o l'é inparentòu co-i Bonaparte e co-o Giuseppe Primoli, grande coleçionìsta d'òpere d'arte. Napoleone Parisani o s'agrêga a-o sodalìçio. Se n'azónzan di âtri de artìsti, inte tenpi despægi:

Napoleone Parisani, Paesaggio
Giovanni Costa, Donne che portano fascine a o Pòrto d'Anzio

Intra coscì inte 'n perìodo sucesîvo di âtri artìsti. Da-i 25 artìsti òriginâi s'arîva donca a 46, ma o nomme o rèsta pægio.

A-a doménega i pitoî stan a l'âia avèrta, inti spaççi larghi e luminôxi da Canpagna de Romma, a dipìnze e a fâ de fotografîe. Pàrtan da Romma con «cavalétti, onbreloìn e tavolòsse in sciâ spalla – tanto da êse scangiæ in ciù de 'n'òcaxón pe cacioéi, civetâi, pescoéi, cinematografâi aprêuvo a gjâ quarche estèrno de 'n film – pe 'na determinâ localitæ da Canpagna de Romma, a-a riçèrca de motîvi inspiratoî diretaménte da-o vêo e inta seu vêa lûxe».[2]

Quarche vòtta pìgian o tren, òpû o tranvài di Castélli, e dòppo pöche staçioìn son za in avèrta canpàgna. Se no van a sûd, móntan torna in sciô tren longo a còsta, de fianco de l'Aorelia. Âtre mête abitoâle e preferîe son: Settecamini, Bagni di Tivoli, Sette Bagni, Marcigliana, Prima Porta, Appia Antica, Appia Pignatelli, Sacrofano, Isola Sacra e Ponte Mammolo.

Giulio Aristide Sartorio, Canpagna Româna

No peu mancâ a sòsta inte l'òstàia, dôve i artìsti portan i seu dipìnti e i esponn-an in scê miâge da sâla, òpû in sce l'èrba do cortî. L'òpera ciù bèlla a l'é premiâ co-o rinborso do viâgio e do disnâ; s'azonze o prémio scimbòlico de 'n færo da cavallo ch'o passa, de setemànn-a in setemànn-a, da 'n vincitô a l'âtro.

Âtri artìsti che travàgian da sôli çèrnan anche de âtre mête, segondo o seu gusto personâle: da-a còsta do Laçio a-e colinn-e da Tolfa a Terracina, con Anzio e Fiumicino; e Paludi Pontine e-e padù de Maccarese; pàixi inrocæ in scî monti, comme Saracinesco, Anticoli Corrado e Ninfa. I pitoî arîva in scî tratturi d'Abrùsso ascì.

Inte sto grùppo chi de 45, gh'é segge di artìsti ançién e afermæ, che di âtri zoêni ma za avoxæ, ma gh'é anche di pitoî bardàscia, portæ in gita domenicale da-o poæ o da-o fræ ciù grande: sta caraterìstica chi do grùppo a spiêga perché l'abitùdine da pitûa a l'âia avèrta, in canpagna ò in scê rîve do mâ, a l'é duâ coscì a longo, tra i artìsti de àrea romann-a.

Inte canpàgne de Romma, dôve mandrién e pêgoæ prolùngan antîghe fórme de civiltæ, óltre a-e tôri, a-i pónti e a-i cazæ, gh'é a prezénsa di grandiôzi monuménti de l'época româna, cómme tónbe e condûti: son pàrte integrànte do paizàggio, asémme a-e pêgoæ e a-i bùfi. I artìsti vìvan a contàtto co-ina diverscitæ colturâle ch'a l'é raprezentâ ànche inta sonoritæ di moménti de fèsta e ricréan in sciâ téia pàssi de bàllo, pìnfai e tanboêti in detàggio, gèsto di sunî.

E càreghe sociâli di XXV conscìstan into "Capoccetta" a vìtta e into "Guitto", sàiva a dî o segretâio factotum ch'o cónvoca i asociæ, inàndia o viâgio da doménega e fìsa o pòsto a l'òstàia. O Coleman o l'é stæto o prìmmo Capoccetta e o Carlandi o prìmmo Guitto. A-a mòrte do Coleman, o Carlandi o n'à pigiòu o pòsto, lasciàndo a segreterîa a l'Enrico Ortolani. Quànde 'n asociòu abandóna o sodalìçio, òpû o mêue, o sò pòsto o l'è rìnpiasòu da 'n néuvo artìsta, ch'o deve otegnî o placet da tùtti i âtri.

O vêgio sonétto do Cesare Pascarella Er fattaccio o riprodûxe 'n'atmosfêra de quelle canpagnâte române:

Italian Zenéize
Er fattaccio

Erimo venticinque in compagnia
De li soni. Fu un pranzo prelibato.
Dopo pranzo fu fatta un'allegria
Tutti a panza per aria immezzo ar prato
A l'aria aperta, e dopo avè ballato,
Ritornassimo in giù all'avemaria.

Na brùtta facénda[3]

Éimo vintiçìnque in conpagnîa

Di soìn. In disnâ abondànte-e supèrbo.

Dòppo disnâ gh’é stæta ’n’alegrîa

Tùtti pànsa a l’âia framêzo a-o zèrbo

A l’âia avèrta, e dòppo avéi balòu,

Sémmo tornæ che l’êa l’avemarîa.


I XXV da Campagna Româna se son desfæ a-i 12 de novénbre do 1930, pe infiltraçioìn massòniche - pe-e quæ o l'é acuzòu l'Ettore Ferrari, gran Méistro 33 - e con questa scûza: «Da XXV a 33: o pàsso o l'é cùrto.»

Çèrtidùn de sti artìsti chì, cómme o Gioâe Costantiìn, o Vitöio Grassi, o Raniero Aureli, o Maurizio Barricelli e o Camillo Innocenti, àn pigiòu pàrte a-a Secessione romana (Seceçion Româna).

Artìsti che se son inspiræ a-a pittûa da-o vêo di XXV da Canpàgna Româna, dòppo o 1930, quand'o gruppo o s'é desfòu, son stæti, tra i âtri, o Rinaldo Caressa e o Giuseppe Malagodi. Into 2004, in ocaxón da çentanâ da nàscita do grûppo, l'Académia naçionâle de San Lùcca o l'à inandiòu 'na mòstra.

A "frêve tersànn-a"

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Inte ’na famôza fotografîa de l'Oreste Sgambati se védan, asetæ inte l'Omnibus do Caffè Greco, o Cesare Bertolla, o Carlo Ferrari, l'Enrico Coleman, o Cesare Biseo, l'Alessandro Morani, l'Onorato Carlandi, o Vincenzo Cabianca, o Cesare Pascarella e l'Alessandro Coleman. o Sgambati o l'aconpàgna de spésso o grùppo di pitoî, inte sò gîte da doménega inte l'Agro Romano e inta Campagna Româna. O s'é meritòu ascì o nómme de "Cornacchiolo" e, p'êse 'n chirùrgo, quéllo de "Archiatra". O Sgambati o l'é ànche o fotògrafo ch'o va aprêuvo a-o pelandronâ, inte zöne paludóze in gîo a Rómma, do dotô Angelo Celli e do giornalìsta Giovanni Cena. Into 1904 o dotô Angelo Celli o l'à fondòu l'"Asociaçión pe-i stùddi cóntra-a frêve tersànn-a (malaria)", cómme agiùtto a-a distribuçión do chinino de Stato, inte tabacherîe. Dòppo l'é stæto creòu l'énte naçionâle Le Scuole per i contadini de l'Agro Romano e le Paludi Pontine. In librétto do Celli o l'à smòsso l'interèsse da stànpa, sorviatùtto do giornalìsta Giovanni Cena ch'o l’à comensòu a bàtise pe l'alfabetizaçión de l'Agro Pontino e pi-â lòtta a-a frêve tersànn-a. A-o progètto à aderîo o Duilio Cambellotti ch'o l'à dipìnto e miâge de 'na schêua elementâre de canpàgna.

Particolâri de l'estrêma mizêia de canpàgne in gîo a Rómma e i efètti tràgichi da frêve tersànn-a ìntran inte l'òtica de dötréi artìsti, tra i 'XXV da Campagna Româna. In particolâre se són interesæ a têmi sociâli e sanitâi o Giulio Aristide Sartorio, o Cesare Bertolla e o Giuseppe Raggio, aotoî de pitûe che són de vêe denoóçie de gràmma sanitæ e de travàggio sénsa umanitæ. Se dêve a quèsti, e a-âtri artìsti, a difuxón de conoscénse in scî dramàtichi particolâ sociâli e sanitâi, prezénti inte canpàgne.

  1. (IT) Lando Scottoni, Definizione geografica da Campagna româna, in Atti dell'Accademia nazionale dei Lincei, serie 9, vol. 4, fasc. 4, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche, Rendiconti anno 390, 1993.
  2. «cavalletti ombrelloni e tavolozze in spalla – tanto da essere scambiati in più di un'occasione per cacciatori, civettari, pescatori, cinematografari intenti a girare qualche esterno di un film – per una determinata località della Campagna Romana, alla ricerca di motivi ispiratori direttamente dal vero e nella loro vera luce.» cf. Mammucari, 2005.
  3. Traduçion realizâ da-o Rîco Carlini into frevâ do 2020.

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]