Sâta a-o contegnûo

Aidano Schmuckher

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Aidâno Schmuckher (Zêna, a-i 23 d'òtôbre do 1921 - Zêna, a-i 29 de novénbre do 1996) o l'é stæto 'n scritô e giornalìsta italiàn, fra i magioî studiôxi da coltûa, do folclôre e de l'etnografîa lìgure, argoménti a-i quæ o l'à dedicòu 'na produçión leterâia asæ fecónda[1].

Biografîa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O l'é andæto a schêua inte l'Institûto Magistrâle Litòria de Zêna. O l'à comensòu i seu stùddi universcitâi a Venéçia, into Rêgio Institûto d'Economîa e Comèrcio de Venéçia pò-u córso de làorea in Léngoe e letiatûe foestêe co-o fâ ezàmmi scìnn'a-o 1946 (ascì se con l'interuçión de dötréi ànni a caxón da goæra) ànno dond'o l'é pasòu a l'Institûto Universcitâio de Magistêro de Zêna dond'o s'è laoreòu, into 1957, in Pedagogîa. Inte l'ànno 1960 o l'à avûo l'abilitaçión pe mostrâ a léngoa e a letiatûa italiànn-a, a stöia e a giografîa, inte tùtte e schêue. O l'à insegnòu pò-u ciù inte schêue normâli e médie e, dòppo, inte schêue èrte ascì e pàssa a colaborâ con l'UNI.T.E. (Universcitæ da Tèrsa Etæ).

O l'à comensòu cómme giornalìsta inti ànni '50 e, a-o prinçìpio, o s'é òcupòu de crìtica tiatrâle e cinematogràfica co-o colaborâ con vàrie revìste de coltûa cómme Cenobio (Svìsera), Lares (Bâri), Stöia e Mêxìnn-a Popolâre (Rómma), o Cantastöie (R.E.). O l'à curòu e portòu avànti vàrri cineforum pe figeu e gréndi.

Vèrso a fìn di ànni '40 o l'à fondòu a câza editôa "Typis" ch'a l'à publicòu di lìbbri ciufîto inportànti pe ciù de doz'ànni.

Da l'ànno 1957 o l'é stæto scrîto inte l'àlbo di publicìsti.

O l'à travagiòu pe tànti Giornâli: Il Secolo XIX, Il Cittadino, Il Corriere Mercantile, La Gazzetta del Lunedi, e âtri giornâli. Inte l'ànno de schêua 1959/60 o l'à tegnûo 'n córso de trasmiscioìn a l'aràdio co-o fìn d'òfrî a méistri e scolâi di mézzi pe de riçèrche e di stùddi de l'anbiénte. Into 1961 o l'à conseguîo o tìtolo de "Specializaçión in cinematografîa formatîva" a Torìn, inte l'Institûto Nêuve Profescioìn do Ministêro da Pùblica Instruçión. O l'à scrîto o sogètto pe 'na série de cartoìn animæ instrutîvi; "E desdìcce do Pic". Inti ànni quand'o l'à insegnòu inta schêua normâle, o l'à fæto di documentâi instrutîvi co-i seu mæximi scolâi. O l'à colaboròu con revìste e setimanâli pe figeu e-educatoî: Lo Scolaro, Segnalibro, Almanacco della letteratura giovanile (Firénse 57/58), Schedario Vita meravigliosa, Andersen e âtre.

O l'à comensòu co-o studiâ o tiâtro e o cîne lìgure e, a-a fìn di ànni '50, o l'è pasòu a-o studio da stöia de tradiçioìn popolâri de Zêna e da Ligùria e o l'à scrîto tànti lìbbri in sciô folclôre, in sciâ stöia e in scê tradiçioìn do pòsto tocàndo tùtti i cànpi da vìtta: da-a nàscita a-o maiézzo, a mòrte, a vìtta religiôza, a mùxica, o strionézzo, o travàggio e a cuxìnn-a, ecétera, ma o l'é andæto ascì a-o de la di confìn da Ligùria.

O l'à curòu ascì 'n "Diçionâio zenéize pe-i figeu - con diségni, ilustraçioìn e l'azónta de mòddi de dî e provèrbi" - (Tolòssi, ed. 1981).

O l'é stæto diretô do setimanâle "Il Comune di Genova" publicòu da l'aministraçión Cìvica e diretô responsàbile ascì do boletìn d'A Compàgna e inti ànni '70 o l'à travagiòu cómme responsàbile a-e Pùbliche Relaçioìn do Proveditorâto a-i Stùddi de Zêna. Inte l'ànno 1972 o l'à fondòu e dirètto, scìnn'a-o 1992, 'na publicaçión semestrâle dond'o l'arecugéiva e o publicâva i frûti de seu riçèrche stòriche e tòcchi seu e de âtri apascionæ do folclôre lìgure: "Archìvio pe-e tradiçioìn popolâri da Ligùria".

O seu vàrio e aprofondîo travàggio de riçèrca o l'à prodûto 'na grànde òpera conplescîva, inte tréi volùmmi: "Folklore de Liguria" publicòu da-a Càscia de Rispàrmio de Zêna e Inpêia.

O Gêo Pistarìno, Préscide da Facoltæ de Létere de l'Universcitæ de Zêna[2], inta prefaçión a-o "Folklore de Liguria", o l'à scrîto: (…) a seu a l'è 'na vixón globâle ch'a va da-e parlâte a-e frâze da vìtta umâna, i zêughi da figeu, a schêua, l'amô e o maiézzo, a vìtta da sordàtto e l'amô de Pàtria, a veciàia e a mòrte, da-o mâ a-a vìtta religiôza, da-o strionézzo a-a mùxica, da-o bàllo a-e fèste. (…)

Inte l'ànno 1973, o Comùn de Zêna o l'à nominòu l'Aidâno Schmuckher ménbro de l'Asenblêa de l'Énte Outònomo do Tiâtro Stàbile de Zêna.

Inte l'ànno 1978 o l'à fondòu, con dötréi amîxi, l'Académia do Pésto, con tànto de Statûto: "e quæ inteçioìn són quélle de valorizâ, e mêgio fâ conósce, a sànn-a cuxìnn-a da nòstra tæra e i seu ræi ma delicatìscimi vìn". Pe de ciù, a-o Schmuckher, o Gìggi Marzùllo o gh'à dæto o tìtolo de "pestòlogo" inta manifestaçión do "Telethon '91" ch'a s'é tegnûa a Zêna.

Inti ànni '80 o l'é stæto delegòu regionâle da FE.R.P.I. lìgure (Federaçión Relaçioìn Pùbliche Italiànn-a).

O l'à curòu e trasmiscioìn da "Vêgia Zêna" pe Ondaradio 102.

Co-o Edward Neill o l'à publicòu dôe arecugéite de cansoìn popolâri lìguri e trallalêro: "Canti popolari della vecchia Genova (registræ da-o vîvo)" e "I Arrecheuggeiti" arecugéite de tralalêro lìguri, pi-â "A Compàgna" o l'à scrîto co-o Bergoet e o E. Bergonzi 'na cansón zenéize "Tiâtro Carlo Felice" e o l'à parteçipòu a-o 1° Fèstival da cansón lìgure, òrganizòu da l'Aziénda de Sogiórno de Ciâvai, into Lùggio do '64 co-îna cansón "Ventixeu settembrin" di Schmuckher e Mainàrdi.

O l'à riçevûo bén bén de prèmmi e riconosciménti e in particolâre o Prémio Caffaro, pò-u "Teatro e spettacolo a Genova e in Liguria" (1976), o prémio "Rina Govi", Milàn (1986) - (…) pò-u lóngo, inluminòu, inteligénte inpégno into stùdio, diféiza e valorizaçión do patrimònio colturâle lìgure (…) perché a coltûa végia de mil'ànni di Poæ a no vàdde pèrsa (…)" e âtri riconosciménti no mêno inportànti.

Tànta génte de cónto, da-o pónto de vìsta colturâle n'àn parlòu con grànde amiraçión quand'àn fæto e prefaçioìn di seu lìbbri. O Cézare Viazzi, diretô da sêde regionâle da RAI, inta prefaçión a-o "Teatro e Spettacolo a Genova e in Liguria" (III ediçión 1978) o ciàmma: "un di pöchi zeneixìsti".

L'Avocâto Gioâne Salvarezza[3], prescidénte do Tiâtro de Zêna pò-u "Teatro e Spettacolo a Genova e in Liguria" (II ediçión 1976, Prémio Càfaro) "(…) o travàggio, intànto ch'o sàrva 'n mùggio d'anotaçioìn e informaçioìn che, sò-u Schmuckher o no l'avésse fisòu in sciô papê do seu lìbbro, o saiæ andæto pèrso, o l'é ascì notévole pi-a milîa "tràccia" stòrica (…).

L'Avocâto Giànni Dagnino, Prescidénte da Càscia de Rispàrmio de Zêna e Inpêia: "(…) st'ànpia riçèrca do dotô Aidâno Schmuckher, a l'é o frûto do paçiénte travàggio do studiôzo zenéize duòu vint'ànni. (…).

O l'é stæto l'Aidâno Schmuckher a descrovî ascì l'Arecugéita di provèrbi e mòddi de dî, vôxe popolâri e màscime do Martìn Piàggio - da 'n manoscrîto inédito publicòu da l'Institûto Giogràfico Agostiniàn, Zêna 1970 - e inti ànni '70 'n inédito tèsto tiatrâle manoscrîto, de lóngo do Martìn Piàggio, do quæ o l'à curòu a traduçión da-o zenéize a l'italiàn: "E giöxie do Sciô Regìnn-a" cómme testimònia 'na létera do Îvo Chiesa, alôa diretô do Tiâtro Stàbile de Zêna:

«Zêna, a-i 22 de zùgno do 1976

Conpliménti, câo Aidâno, p'avéi trovòu o tèsto tiatrâle do Martìn Piàggio. A cösa a gh'à 'na séria inportànsa into pöco rìcco setô da dramaturgîa zenéize (…). Conpliménti ascì, pò-u teu contìnoo travàggio pe difénde a coltûa ch'a l'esprìmme a nòstra región.

Teu Îvo»

O travàggio do Schmuckher, in sciâ tradiçión popolâre, o no s'é fermòu inti confìn regionâli che, in càngio, són andæti a-o de la pe capî, conósce e fâ conósce relaçioìn e ligàmmi co-ê âtre regioìn italiànn-e: e defæti o gh'àiva contàtti con céntri colturâli e muzêi de âtre regioìn ma de âtri Pàixi ascì cómme a Frànsa e a Spàgna.

Questo seu spaçiâ sénsa atrofizâse, o se peu acapî da-o seu corìcolo za notévole scìnn-a da-i ànni '60, sorviatùtto pe quéllo ch'o rigoàrda o spetàcolo inte l'ànbito da tradiçión popolâre lìgure.

O Lùcco Ponte[4], lê ascì apascionòu scritô lìgure, o l'à scrîto do Schmuckher: "(…) mi no conoscéiva l'òmmo, benscì asæ bén a personalitæ da seu pénna e dónca o seu rapòrto d'amô pi-a nòstra tæra coscì cómme inti sò lìbbri o l'é rilevòu da l'evidénte scrupoluxitæ de seu riçèrche e da-a serietæ dignitôza de seu òpinioìn (pénso a-e seu recenscioìn e a-e publicaçioìn in sce argoménti lìguri) e, no ùrtimo, da-a seu pröza de lóngo bónn-a de coinvòlge e interesâ, sentô infalìbile do spìrito che o sponciâva. (…)"

L'Aidâno Schmuckher o l'é mòrto a-i 29 de novénbre de l'ànno 1996 inta seu câza a Zêna[5].

Prémmi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Prémio Caffaro - 1976
  • Prémio Rotary Club - 1978
  • Prémio Regionâle Lìgure - 1978[6]
  • Prémio Coltûa Lìgure -1978
  • Prémio Rina Govi - Milàn - 1986[7]
  • Prémio Eoroasenblàggio Coltûa - Spolêto -1990
  • Prémio Trent’ànni di Giornalìsmo -1991
  • Prémio Luigi De Martîni – de "A Compagna" - 1993[8]

Òpere

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. ↑ Prefaçión de (IT) Aidano Schmuckher, Folklore di Liguria 1 - Nascita, matrimonio, lavoro, Zêna, Microart's Edizioni, 1989.
  2. ↑ (IT) Circolo Culturale I Marchesi del Monferrato, L'Università di Genova ricorda Geo Pistarino, in Bollettino, n. 46, Lùggio 2012.
  3. ↑ (IT) Il teatro Stabile di Genova in lutto: morto Giovanni Salvarezza, in sce archivio.blitzquotidiano.it, 5 dexénbre 2010. URL consultòu o 25 màrso 2025.
  4. ↑ Luca Ponte - da "Liguria" (ed. Liguria, di Sabatelli) n° 3-4 de màrso-arvî 1997 - L. Ponte o l'é autô de lìbbri d'argoménto zenéize e lìgure fra i quæ: Stöia do Belin, Le Genovesi (con Marilena Mezzatesta) e âtre publicaçioìn.
  5. ↑ (IT) Morto Aidano Schmuckher giornalista e scrittore, in sce La Stampa, 3 dexénbre 1996.
  6. ↑ (IT) O bollettin, n. 4-5, Zêna, A Compagna, lùggio-òtôbre 1978, p. 14.
  7. ↑ (IT) Libro 10 - "Olidin Olidin Olidena" - L'Autore, in sce vegiazena.it. URL consultòu o 14 òtôbre 2023.
  8. ↑ (IT) A Compagna, Vincitori, in sce acompagna.org. URL consultòu o 14 òtôbre 2023.

Colegaménti estèrni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN) 45748065 · ISNI (EN) 0000 0000 2903 0650 · SBN (IT) VEAV018281 · LCCN (EN) n85233145 · BAV (EN, IT) 495/203970 · WorldCat Identities (EN) n85-233145
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Aidano_Schmuckher&oldid=256733"