Aiga a-e còrde

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

Aiga a-e còrde a l'é 'na fraze ch'a l'é stæta sbragiâ da-o capitàn Benéito Bresca mentre ch'o l'êa aprêuvo a tiâ sciù l'òbelìsco ch'òua o se treuva into mezo da ciassa san Pêo a Romma.

Stöia

Into 1586 o pappa Sisto V o voéiva fâ ciù bèlla a ciassa de san Pêo e o l'àiva decîzo de métighe into mezo l'òbelìsco ch'o se trovava a-o derê da Baxìlica òmònima. Sto òbelìsco chi o l'êa stæto portòu a Romma da Eliòpoli, in Egitto, pe voéi de l'inperatô Calìgola e, inti tenpi de pappa Sisto, o l'êa scitoòu a 'n'estremitæ do çirco de Nerón. O travàggio o l'êa stæto afidòu a l'architétto ticinéize Domenico Fontana, o quæ, dæta a grande dificoltæ de l'òpia, o l'àiva dovûo giaminâ asæ pe progetâ a strutûa de pontézzi, àrgani e tagge ch'a fîse bonn-a de tiâ sciù l'òbelìsco. Pe mesciâ sta strutûa chi l'êa stæto ingagiòu 800 òmmi e 140 cavalli e, in mòddo che i ordini fîsan sentîi da tùtti, gh'êa l'òbligo de fâ scilénçio. Se quarchedun, levòu i architétti, o l'avesse dito quarcösa, o saiéiva stæto condanòu a mòrte, tanto che li da-arénte l'êa za pronto o böia co-a forca. Quande l'òbelìsco o vegnîva îsòu, a friçión de tagge a l'àiva ascâdòu tròppo e còrde de càneva ch'êan li li pe pigiâ fêugo faxendo cazze a tæra o preçiôzo monuménto. Un di òmmi aprêuvo a travagiâ, o capitàn sanremàsco Benéito Bresca, mainâ aspèrto, o l'àiva capîo tùtto e, faxéndose coraggio, o l'à sbragiòu in ligure ponentìn "Daghe l'àiga a-e còrde!". L'architétto Fontana pe fortùnn-a o l'à capîo cös'o voéiva dî e o l'à dæto sùbito l'ordine de tiâghe adòsso de l'ægoa.

L'idea do Bresca a l'à fonçionòu e o travàggio o l'é stæto portòu a-a fin sensa di atri problemi. O Bresca o l'é stæto sùbito arestòu comme voéiva a lêze, ma o Sisto, a-o posto de mandâlo a mòrte, o l'à vosciûo premiâ o sò sæximo dandoghe 'na bèlla pensción e o permìsso de îsâ a bandêa do Stâto Pontìfiçio in sciô sò bastiménto. Pe de ciù o Bresca o l'à domandòu e òtegnûo a poscibilitæ de fornî a-a Gêxa de San Pêo e parme pi-â setemànn-a santa, tradiçion ch'a l'é viva a Sanrémmo ancon ancheu.

Ûzo

Inta lengoa italiann-a l'espresción "acqua alla funi" a l'é adêuviâ pe ezaltâ l'inportànsa do coràggio anche quande gh'é a poscibilitæ de consegoénse personali, opû, co-în atro scignificòu, comme sbràggio d'alarme quande a scitoaçión a l'é aprêuvo a pezoâ asæ.

Coioxitæ

Inta lengoa zenéize, "aiga" a l'é a versción antiga do modèrno "ægoa". Into zeneize da çitæ, infæti, o ditongo "ai" o s'é evolûo pròpio in /E:/ (scrîto "æ"). A pòula "fræ" ascì, prezénpio, a l'êa dîta antigamente "frài". Scibén ch'a Zena no a se sente ciù, gh'é ancon di posti in Ligùria donde sta prononçia chi a l'exìste ancón, sorviatùtto inta rivêa de ponénte e inte l'entrotæra.

Bibliografîa

• (IT) Domenico Fontana, Della Trasportatione dell'Obelisco Vaticano et delle Fabriche di Nostro Signore Papa Sisto V, Romma, appresso Domenico Basa, 1590.