Charadriidae

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

I Charadriidae (Vigors 1825) són 'na famìggia de öxelli limicoli de dimenscioìn pìcinn-e e médie, còrpi tòssi, còlli cùrti e robùsti. Vàrian da 'n giaeòu comme o Charadius Collaris (Corriere dal collare), lóngo 14 cìtti e co-in péizo de 26 gràmmi, a 'n marseu comme o Vanellus Miles (Pavoncella Mascherata), lóngo 35 cìtti e 368 gràmmi. An âe lónghe apisûe. Se nùtran de insetti, vermi e ätri invertebroei. Són difûzi inti spàççi avèrti de tùtto o móndo.

De d'âto, o primmo in sciâ mancinn-a, o Pluvialis inta Ornithologiae d'Aldrovandi

Clasificaçión

A famìggia a se divìdde in dôe Sóttafamigge:

• Sóttafamiggia Vanellinae - ciù gròsci (Pavoncelle/marseu) dove gh'é tra i âtri o génere Vanellus.
• Sóttafamiggia Charadriidae - ciù picìn (Corrieri/giaeòu), dove gh'é tra i âtri o génere Charadrius.

I géneri Pluvialis e Vanellus én stæti creæ da J. Brisson inta seu Ornithologie, pubricâ do 1760.,

E spece che s'atreuva inta Ligùria e inte l'Italia e de quæ o Paganini o l'à parlòu into seu Vocabolario én ste chi.

Testonòtto de fiümme Pluvialis apricaria

O Testonòtto de fiümme (Pluvialis apricaria - Linnaeus, 1758; i nommi inta òpia de Linnaeus êan Charadrius apricarius e Charadrius pluvialis; in Italiàn Piviere dorato) o l'é 'n öxello lóngo 29 cìtti, co-ina avertûa alâre de 60 cìtti; testa gròssa, becco drîto e picìn rispétto a-a testa. An becco, masche, gôa, peto e pansa de cô neigro, 'na riga de cô gianco a parte da-o becco, a s'esténde da-a fronte sôvia l'éuggio, a contìnoa derê de l'oêgio, zu lóngo i lati do còllo, a contôrna o pêto, fìn a-i scianchi. A femina a l'à mêno neigro con ciùmme maròn-scûo. O masccio in livrea nuçiâle o l'à e parti superiôri sprusæ de néigro e giâno-öo.

O Testonòtto de fiümme (Pluvialis apricaria)

O nidìfica inte tundre e brughêe de l'Eoröpa Setentrionâle, Àzia Nòrd Òcidentâle. Öxello migratô in Italia o l'é de passo, ma 'na parte a ghe sverna ascì, inte zöne ûmide vixìn a canpi coltivæ, rìve di sciùmmi da Bassa Padann-a e Baçi do Metauro.

A prezénsa a va da Seténbre a-a fìn de Marso-meitæ d'Arvî.

Pluvialis [..] Aldrov[andi Avi. Tom. III. pag 528. maris icon non fatis accurata pag 531.

Pluvier. Bel[lon], Hift.nat- des Oif. pag. 260.[..]

Les Catalans l'appellent DORADA. Les Italiens, PIVIERO.

Marséu Vanellus vanellus

O Marséu (Vanellus vanellus - Linnaeus, 1758. In Italiàn Pavoncella) o l'é 'n öxello de media dimensçión, co-ina lónghéssa de 28-32 cìtti e avertûa alâre de 68-75 cìtti. Masccio e femina én quæxi pægi, cò-u dòrso de cô vèrde scûo metalico ch'o ténde a-o neigro, peto neigro, pansa de cô gianco; o l'à 'n lóngo ciùffo neigro de 10 cìtti in sciâ testa, becco neigro cùrto e drîto, sanpe de cô rósso. A femina a se distìngoe pe avéi rigatûe de gianco in scê peto e gôa e ciùffo ciù cùrto.

Öxello migratô, o nidìfica in Eoröpa Setentrionâle e Centrâle da-i Paixi Basci, a-i Balcani, fìn a-a Turchîa. I marseu se nùtran d'insetti, coleòteri, invertebræ, onbrighi, larve. S'aliméntan in scî proei umodi, canpi no coltivæ ò con con scarsa vegetaçión, de vòtte vàn aprêuvo a-i tratoî che lòuan i canpi. Spêce gregaia, nidìfican in colònie, se ragrùpan in sciammi numerozi pe svernâ verso i paixi do Mediterànio.

In Italia o tréuva o seu habitat inta Cianua Padann-a; o l'é in parte, stançiale e nidifìcante, ma i grendi sciammi de çentanæe d'öxelli són svernànti e-ò de pàsso pe-o Nord Àfrica.

Marséu Spilòrso Pluvialis squatarola

Pluvialis squatarola; da Nozeman e Sepp: Nederlandsche vogelen.

O Marséu Spilòrso (Pluvialis squatarola - Linnaeus, 1758. Squatarola helvetica Linn. ex Briss. In Italiàn Pivieressa) o l'é 'n öxello longo 28-30 cìtti, avertûa alâre 60-65 cìtti. O masccio in livrea nuçiale o l'à e parti superiôri sprusæ de grîxo-argentòu, sótta o l'è tùtto neigro, conprèizo becco, masche e sanpe, e dôe parti én separæ da 'na banda do cô gianco, a femina in livrea nuçiale a l'asomégia a-o masccio, ma a l'à o neigro scresiòu de gianco. In invèrno no se distìngoan, e parti sôvia són de cô brùn-çenie, sôtta de cô gianchinàstro, o pêto apitetòu de maroncìn.

Oxello migratô o nidîfica inte tundre de ârêe artiche d'Eoröpa, Àzia e Nòrd-América, o svérna a Sud in zöne ciù tenperæ. Inta tundra o se nùtre de insetti, larve, vermi; in migraçión o sòsta in zöne umide còstée, laghi interni. o sverna in còste basse, spiâge con fòrti marêe, tra flùsso e reflùsso do mâ, o l'à tànta spiâgia pe nutrìse: vermi de mâ, gritte e molùschi picìn.

In Italia o l'arìva tra Seténbre-Novénbre, Delta Po, Âto Adriàtico, Lagùnn-e de Grado, Marano, Salìnn-a de Comacchio, Salìnn-a Margàita de Savöia, ma sciammi minoî in tùtte e zöne umide còstée. O pàrte tra Màrso-Màzzo.

Testonòtto da l'éuggio gròsso (Charadrius morinellus)

O testonòtto da l'éuggio gròsso (Charadrius morinellus)

O Testonòtto da l'éuggio gròsso (Charadrius morinellus - Linnaeus, 1758; in Italian Piviere tortolino) o l'é 'n Limicolo in pö particolâ; o l'é montagnìn pe l'habitat e o l'à dimorfìsmo sesoâle invertîo inte dimenscioìn e tonalitæ de ciùmme.

Öxello lóngo 20-22 cìtti, co-ina avertûa alâre de 57-64 cìtti, in livrea nuçiale o l'à o dòrso de cô verdexìn, tésta grîxo scûo, becco neigro, e lónghe çegge de cô gianco s'incóntran a "V" in sciô còpusso; ina fascia de cô gianco a sepàra a gôa e parte superiôre do peto ch'én de cô grîxo da a parte de sótta de cô castàgno-aranción, pansa de cô neigro, sanpe lónghe de cô giânénte. A femina a l'é legermente ciù grande e co-e ciùmme ciù brilanti. A deponn-e 3 êuve, a làscia l'inconbénsa a-o masccio de coâle e alevâ i picìn, a s'acobìa con atri scìnn-a fâ trè niæ.

O nidìfica a quöte érte, 2000-2700 metri, âtocién montagnôzi da tundra artica da Penizoa Fìnno-Scandìnava e Siberia.

Öxello migratô, o svérna in Nòrd-Àfrica. In Italia o l'é de pàsso, fìn d'Agósto meitæ de Seténbre; into lóngo viagio o fa brêvi sòste in scê crénn-e erbôze de Àrpi e de l'Apenìn Lìgure ascì pe ripozâse e nutrîse de insetti, coleòteri e catainétte ancón abondanti in sto periodo de l'anno.

Fêua da stagión riprodutiva o l'é de cô brùn in sciô grîxo.

O l'é a réizego de scentâ comme spêce protètta.

Giaeòu do testón (Charadrius hiaticula)

O giaeòu do testón (Charadrius hiaticula)

O Giaeòu do testón (Charadrius hiaticula - Linnaeus, 1758; in italian "Corriere Grosso") o l'é in öxello de dimenscioìn ridûte, co-ina longhessa de 18-20 cìtti e avertûa alâre 40-45 cìtti, e còrpo tòsso.

O masccio in livrea nuçiâle o l'à dòrso e testa de cô grîxo-maroncìn, frónte e çegge de cô gianco, 'na mascherìnn-a de cô neigro in scî éuggi, 'n bavæn neigro o sepàra a gôa e a parte de sótta tùtta de cô giànco àrbo, becco cùrto aranción co-a punta de cô neigro; sanpe aranción. A femina a l'à colôri ciù smòrti.

In italia o l'é de dópio passo, o sverna in Nord Àfrica. O nidìfica in Nord Eoröpa e Siberia lóngo e còste marìnn-e e e spónde di laghi e sciùmmi da tùndra. O nîo, 'na fosétta in scê spiage de sabia, sasci ò fangôze. E 4 êuve sccioìscian 23-25 giórni. I picin en aotònomi in 22-24 giórni. In predatô inti dintórni do nîo o végne portòu distante co-o trùcco de l'âa rótta, pratica asæ difûza tra i "limicoli".

O côre into bagnasciûga in çerchia de insetti, larve e vermi.

Giaeòu de l'euggio d'öu (Charadrius dubius)

O giaeòu de l'euggio d'öu (Charadrius dubius)

O Giaeòu de l'euggio d'öu (Charadrius dubius - Scopoli, 1786; in Italian "Corriere Piccolo") o l'é in öxello de corporatûa menûa, lóngo 15 cìtti, avertûa alâre 34 cìtti.

O masccio o l'à a livrea scìmile a quella do ciù grosso C. hiaticula, o se ne distìngoe pe avéi o colæn neigro, riòndo e ciù stréito, no a bavæn, 'n'anello giano in gîo a l'éuggio, becco neigro levòu 'na macetta de cô giano òpâco inta parte de sótta (mascélla), sanpe de cô grîxo-rêuza. A femina a l'à e parti de neigro, de cô mêno inténso.

A despêto da livrea, pe a seu dimensción, ridûta acociòu e inmòbile in sciô terén, o l'é mimético; pe nutrîse o côre in tæra ò ægoa pöco profónda, o s'arésta de bòtto pe pitâ insetti, larve e vermi.

O nidìfica in Eoröpa, fêua e arêe ciù Setentrionâli, e Nord Àfrica. O svérna a Sud do Sahara da o Sénegal, a-o Niger, Lago Ciad, a-o Sudan, e-a Somàlia. In Italia o l'é de passo, e nidificante quarche dêxénn-a de cobie in Sardegna e in Sicilia.

O predilìgge spaççi avèrti con scarsa e bassa vegetaçión, zöne ûmide, fangôze, giæê con larghe spónde de sasci, prie e sabia, lagùnn-e còstêe, salinn-e. Fan o nîo in tæra tra prie, sabia, e sasci. 3-4 êuve, de vòtte pe alevâ i polìn i genitoì végnan agiutæ da in zoêno nasciûo l'anno primma.

Giaeòu da testa róssa (Charadrius alexandrinus)

O Giaeòu da testa róssa (Charadrius alexandrinus - Linnaeus, 1758; In Italiàn "Fratino") o l'é 'n öxello lóngo 16 cìtti, co-ina avertûa alâre de 42 cìtti, còrpo tòsso e sanpe lónghe.

O masccio in livrea nuçiale o l'à o dòrso de cô grîxo-brùn ciæo, frónte e çeggia de cô giànco; sôvia a frónte a l'à 'na maccia de néigro, testa e copùsso de cô aranción chi tîa a-o rósso; a mascherìnn-a 'na sotî riga de cô néigro che da o becco a gh'atravèrsa l'éuggio e a contìnoa fìn a l'oêgio; sótta o l'é tùtto giànco, o colæn néigro, a diferénsa di âtri doî Giaeòu, o l'é avèrto davànti, o l'à sôlo dôe bande de néigro a-i lâti do pêto; a femina in livrea riprodutîva sôvia a l'é tùtta de cô grîxo-brùn de varie tonalitæ, tùtti doî àn becco néigro,sanpe scûe.

O fâ o nîo in scê spiage de sabia ò sasci, inte unn-a de fosétte preperæ da-o masccio. A femina a depónn-e træ êuve, pe difénde o nîo da 'n predatô, o fìnze l'âa rótta.

In invèrno 'na parte a-o passa in Italia, fòscia i ciù svèrnan in Nord Àfrica. In Italia o nidìfica lóngo e spiage de l'Adriàtico e Centro e Basso Tirén, da Sicilia e Sardegna.

O se nùtre in sciô bagnasciûga de insetti, larve e vermi.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons
• Wikispecies

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Charadriidae
• Wikispecies a contêgne informaçioìn in sce Charadriidae

Contròllo de outoritæ	GND (DE) 4177391-3