Prîa de Issel

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Prîa de Issel, dîta anche Prîa de Coppèlle, a l'é 'n magheu scitoòu in scê Giutte, sôvia l'Ægoasànta, inta localitæ Bric Caramello. A l'é stæta descovèrta into 1908 da-o studiôzo e riçercatô Arturo Issel, da-o quæ a pìggia defæti o nómme.

A diferénsa de scîti archiològichi scìmili, che pe êse preservæ da àtti de vandalìsmo són acescìbili sôlo a-i studiôxi e a-i pöchi che ne conóscian a posiçión, quésta prîa a l'é bén segnalâ e a se trêuva lóngo 'n sentê marcòu. A l'apâ cómme 'na ciàppa de talcoscìsto a-o livéllo do terén, in sciâ fàccia da quæ son conservæ divèrse incixoìn: coppèlle, motîvi filifórmi e crôxifórmi, circonferénse e âtre figûe.

Quésta prîa, scìmile a âtri ezenplâri che çertidùn àn identificòu cómme antîghe artâ pe-i sacrifìççi, a se trêuva inta boscàggia vixìn a-o Riàn Veleno, ch'o scôre pöco sótta, e a l'é rivòlta evidenteménte vèrso Pónta Martìn. A-o mæximo scîto l'apartegnîva òriginaiaménte ‘n'âtra prîa, pèrsa inti travàggi de scâvo pe-a costruçión de ‘n condûto de l’êuio a-a meitæ di ànni Setànta. Pe de ciù, inta pròscima localitæ de Cascìnn-a Giandotto a l'êa prezénte 'n'âtra prîa scìmile, incîza con coppèlle e lisciatöi, ma a l'é stæta dezentegâ e inversâ inte 'n riàn co-i travàggi de sistemaçión da stràdda Ægoasànta-Pàsso do Turchìn, inti ànni Sciusciànta.

E incixoìn

E coppèlle costitoìscian seguaménte a tràccia predominànte e caraterizànte do scîto: se tràtta de cavitæ emisfériche, scìmili defæti a cóppe picìnn-e, ricavæ da l'òmmo in sciâ superfìçie de ciàppe e squæxi seguaménte coinvòlte in çeimònie ancestrâli ligæ a-a natûa. Quésto tîpo de tràccia in Itàlia a se riscóntra sôviatùtto in Piemónte, Ligùria, Vàl d'Aòsta, inta Lunigiànn-a e inta Valcamònica, ma ànche in Sardégna. A ògni mòddo, e fórme de àrte conosciûe in ingléize cómme "cup and ring marks" raprezéntan un patrimònio condivîzo da tànte cultûe preistòriche, no sôlo in Eoröpa. Tæ motîvi són stæti realizæ in generâle da-o Mezolìtico scìn a l'Etæ do Færo, ma o seu vêo scignificâto ancón òua o rèsta ignöto. I studiôxi àn avansòu dêxénn-e de ipòtexi in sciâ natûa de coppèlle, ma in quésto câxo e ciù probàbili pàn êse træ:

E coppèlle servîvan a arechéugge l'ægoa ciuvànn-a cómme scìnbolo de fertilitæ (defæti scìn a-o sécolo pasòu l'é documentâ l'uzànsa de dònne de bagnâse o scöso con l'umô de coppèlle pe favorî a gravidànsa) ò o sàngoe de vìtime in sacrifìçio (segóndo a pràtica atestâ into Santoâio de Panóias in Portogàllo). Fòscia âtri lìquidi poéivan êse uzæ, cómme læte, infuxoìn de èrbe, gràscia de béstie pe açénde lumêe;
E coppèlle són o ségno lasciòu da scâvi circoscrîti pe ricavâ 'n minerâle conscideròu miâcôzo pe-o lêugo sâcro da dôve o provégne. Infæti l'asportaçión de canpioìn da 'n lêugo sâcro cómme relìquia a l'é 'na pràtica difûza in numerôze cultûe de ògni ténpo;
Segóndo l'ipòtexi archeoastronòmica, e coppèlle raprezentiéivan grùppi de stélle e schêmi astronòmichi (cómme testimònia a costelaçiòn de Persêo incîza into scîto do Rocceré, in Piemónte).

Coppèlle pìnn-e d'ægoa a Kilmichael Glassary, in Scòsia
Coppèlle in sciô cromlech de la Praz, in Svìsera

E coppèlle da Prîa de Issel apàn de divèrse dimenscioìn e-e seu conpoxiçioìn corispóndan a schêmi de vòtte òservæ in âtri scîti, de vòtte indecifràbili ò a l'aparénsa cazoâli. In sciâ Prîa de Issel se peu òservâ ànche a prezénsa de polissoir, sàiva a dî sórchi alonghîi uzæ into Neolìtico pe lustrâ e àsce de prîa, che són frequénti ànche inti scîti do mónte Béigoa.

Detàggio de incixoìn in sciâ Prîa de Issel
Sciàmmo de coppèlle picìnn-e e çìnque coppèlle ciù grénde in sciâ Prîa de Issel. Se nòtte o rescìdoo de materiâle plàstico de cô grîxo-giâno derivòu da ‘n incàoto scistéma uzòu pe ezegoî ‘n càlco, ch'o l'à asccianòu de micro-copelle
Polissoir da Vallee De L'Avocat, in Frànsa

A dataçión de incixoìn in sce quésta prîa a l'é pöcoasæ inçèrta, sôviatùtto aprêuvo a-a mancànsa de 'n ciù ànpio contèsto archiològico, ma fòscia e coppèlle se peuan ascrîve a l'Etæ do Brónzo, tra o 3000 e o 1000 a.C, e l'é ciæo che quarchedùnn-a de quéste a ségge stæta scavâ za con instruménti de metàllo. Âtre incixoìn pàn remontâ a l'Etæ de Mêzo, cómme probabilménte into câxo da circonferénsa a conpàsso, ma inta Prîa de Issel no gh'é a prezénsa de crôxe crestiànn-e, che pe cóntra abóndan prezénpio inti scîti do mónte Béigoa.

Circonferénsa a conpàsso, un sciàmmo de micro-coppèlle e 'n'incixón ciù profónda clasificâ cómme pedifórme ò tetraédrica
Evidençiaçión de l'incixón
'N'incixón sagittifórme in sciâ Prîa de Issel

Bibliografîa

(IT) Rocce incise - nel geoparco del Beigua (PDF), in sce parcobeigua.it. URL consultòu o 22 agòsto 2024.
(IT) Riccardo Baldi, Coppelle considerazioni - Coppelle eseguite a scopo taumaturgico, 2016.
(IT) Coppelle e incisioni rupestri, in sce rifugiobalma.it. URL consultòu o 22 agòsto 2024.
(IT) Coppelle considerazioni - Coppelle eseguite a scopo taumaturgico, in sce academia.edu. URL consultòu o 22 agòsto 2024.

Âtri progètti

Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Prîa de Issel