Albium Ingaunum
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese sitadìn |
Albium Ingaunum o Album Ingaunum a l'è stèta ina sitè da pupulasiùn ligü(r)e di Ingauni, ch'a ne faxeva da capitâle, daa pusisiùn ancù da identificà cun precixùn. Cunquistâ dai rumèi du 181 primma de Cristu, a l'è da velli fundâ turna intu seculu de doppu, pe' vegnì inte stu moddu lì u növu municipium de Albingaunum.
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]A pusisiùn da capitâle di Ingauni a nu l'è ancù cunusciüa cun segü(r)essa, e pe'u mumèntu e ghe sun numma che de ipòtesi[1]; dae funte stò(r)iche, specialmènte dau Strabùn, se recava numma che a sitè a se truvava a ina distansa de 370 stàddi da Sabata (Vadu), che a sò votta a l'è dìta a 265 stàddi da Genua (Zena)[2].
Fra e teurie mudèrne, a ciü ricu(r)ènte a l'è quella che a sitè a se truvasse in scia culìna du Munte, de d'âtu a Vaìn. Dai scâvi fèti lì s'è pe(r)ò descuèrtu numma che pôchi tuchetti de seramica du IV-III seculu primma de Cristu, e pe' sta raxùn lì nu s'è pusciüu cunfermà a pusisiùn in sciu Munte, scibèn ch'a rèsta quella ciü prubabile[3][4]. U pusisiunamèntu in sciu Munte, survaelevàu e fassile da difènde, u se(r)ea defèti quellu tipicu di castelèi ligü(r)i e, pe' de ciü, u l'ave(r)ea avüu da vixìn u sò pòrtu o, armenu, in aprôdu segü(r)u. De âtre puscibilitè i veghe(r)ean a pusisiùn de l'oppidum arbenganese in curispundènsa da sitè mudèrna, pe'a parte de pôcu survaelevâ au sò sèntru o ancù inti quartèi ciü a setentriùn, daa ciànta dife(r)ènte dau rèstu d'Arbenga Veggia[4].
A ògni moddu, a pusisiùn da capitâle di Ingauni a nu l'è stèta u frütu du câxu, truvanduse int'in scìtu ch'u gh'axeva ciü funsiùi e vantaggi strategichi. Favu(r)ìa daa presènsa da ciâna ciü estesa da Ligü(r)ia, a pusisiùn de Albium Ingaunum a ne vegnìva ascì dau fètu de truvâse aa bucca de ciü valè duve(r)èi cumme culegamèntu cun l'entrutèra e, de là du spartiègua, cu'a Cianü(r)a Padâna, che de prubabile e l'é(r)an traversèi zà de quelli tèmpi da impurtanti vìe de tranxitu. Da pöi, a l'estremitè da Ciâna au redossu du Munte se ghe duveva truvà in gurfu, duve(r)àu cumme pòrtu au segü(r)u dai vènti duminanti, e, de ciü, a capitâle cuscì missa a se truvava au sèntru d'in te(r)ito(r)iu pe'u ciü ünita(r)iu[4].
Sto(r)ia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Nu gh'è de testimunianse in sce l'u(r)igine de Albium Ingaunum, cu'a sò fundasiùn ch'a duve(r)ea remuntà grossu moddu au periudu cumpresu fra u VI e u IV seculu primma de Cristu, quande e pupulasiùi ingaune e l'é(r)an rivèi a desvilüpà in'impurtante ma(r)ìna[5].
E primme mensiùi du tupònimu, de dund'u nu vegne u numme da sitè duve(r)àu fina au dì d'ancöi, e se trövan inti scrìti du Titu Liviu, du I seculu primma de Cristu. U tupònimu u se cumpune d'ina specificasiùn etnica, ch'a l'è in cè(r)u rife(r)imèntu aa pupulasiùn di Ingauni, e daa furma Albium, ligâ aa raixe Alb- ch'a se tröva ascì inte pa(r)egge sitè e paisi d'u(r)igine pre-rumâna o de primma rumanisasiùn, cumme Albium Intemelium (Vintimìa), Alba Docilia (Arbisöa) e Alba Pompeia (Arba)[6]. L'interpretasiùn ciü cumüne du tupònimu a l'è dunca quella ch'a ghe da u sènsu de "sitè [capitâle] di Ingauni"[7].
Cu'u tèmpu Albium Ingaunum a l'è dunca rivâ a ina sèrta impurtansa, fina a dutâse de mü(r)aje cumme regurdàu dau Plütarcu[3], a vegne dunca cunquistâ du 181 primma de Cristu da l'armâ rumâna sutt'au cumandu du cunsu(r)e Lucius Aemilius Paullus, finèndu distrüta o in ruìna. Inti ànni 90-80 primma de Cristu a gh'è stèta a fundasiùn du castrum de Albingaunum, traciandu ascì e mü(r)aje sitadìne, u tüttu in pìna curispundènsa cun l'Arbenga du dì d'ancöi. A ògni moddu, intu periudu fra a cunquista e a rifundasiùn u ghe duveva zà êsse in primmu sèntru, frütu d'in acampamèntu tempuraneu o, fòscia, d'in paise zà dutàu de forum, cumme pruàu in parte da di scâvi inte l'area urbâna, ch'i l'han descuèrtu de testimunianse du II seculu primma de Cristu[4].
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (IT) Josepha Costa Restagno, Albenga: topografia medioevale, immagini della città, in Collana storico-archeologica della Liguria occidentale, Vul. XXI, Milàn, Istituto Internazionale di Studi Liguri, 1979, p. 12.
- ↑ (EN) Strabùn, Geōgraphiká, 4:6:1.
- ↑ 3,0 3,1 Lamboglia, 1992, Cenni storici, p. 13
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Costa Restagno, 1993, Lo sviluppo urbano, p. 13
- ↑ Lamboglia, 1992, Cenni storici, p. 11
- ↑ (IT) Furio Ciciliot, Remota loca. Toponimi della Liguria (862-1100), Progetto Toponomastica Storica, Vul. 45, Sauna, Società Savonese di Storia Patria - Marco Sabatelli Editore, 2024, ISBN 978-88-85866-58-4.
- ↑ (IT) La storia di Albenga, in sce scoprialbenga.it. URL consultòu o 26 dexénbre 2024.
Bibliugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]- (IT) Nino Lamboglia, Albenga romana e medioevale, Itinerari Liguri, Vul. 1, 7ª ed., A Burdighe(r)a - Arbenga, Istituto Internazionale di Studi Liguri - Tipolitografia F.lli Stalla, 1992.
- (IT) Josepha Costa Restagno, Albenga, Le città della Liguria, Vul. 4, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-479-8.