Arma Veirana
AR
|
Sta pagina lì a l'è scrìccia in arbenganese, inta varietài d'Èrli |
_01.jpg)
L'Arma Veirana (cunusciüa fina cumme Arma da Còsta de Cîxöa) a l'è ina gròtta natürâle ch'a se tröva inte l'âta Vâ du Neva, ai cunfin fra a cumüna d'Èrli e a frasiun de Cîxöa (inte chê de Garesce, Piemunte).
Carateristiche
[modìfica | modìfica wikitèsto]Cavità de urigine tetônica, a se dröve a 451 mêtri slm, inte 'na falêxia rìcca de vegetasiun ch'a se tröva in scia spunda de drìcia du turénte. Desvilüpâ cun ina particulâre furma a capànna triangulâre, a l'ha na prufunditài de quarànta mêtri, cun 'na larghéssa màscima de ünze.[1]
U numme Arma u derìva daa paròlla pre-latìna, ch'a vö dì gròtta e ch'a survavîve ancù aù inta parlâ du pòstu, méntre Veirana u derîva da l'antiga famìja ch'a l'axêa a prupietài du terén sciüa quâle a se tröva.[2]
Stòria
[modìfica | modìfica wikitèsto]_02.jpg)
Frequentâ fin dau Paleuliticu dae trebü de cacciaùi-recampaûi ch'i s'eran stabilìi inta Ligüria de chéi témpi (tòstu fra i dêxe e i trénta mìlla àgni fa) a presénta ascì ina série de testimuniânse de bivacchi e sepurtüe de l'òmmu de Neanderthal, furtünûsaménte scampàe ae invaxîve risérche du seculu XIX.[3]
Fundamentâle, inti prìmmi àgni du duimìla e primme cumpagnîe de scâu fàccie da 'n insemme de apasciunài da zôna (Renato Bonfanti e Andrea Lamberti e a mujé, Maria Tagliafico), asemme a l'espertu de Giuseppe Vicino, in témpu cunservatû au Muséu Archeulogicu du Finâ, che l'ha segnalàu ascì a presensa de l'àrma.
I primmi indissi mustrâan a presensa de sti acampaménti, datài in mòddu paralêlu cu-a presensa in Europa di Neanderthal, fra i 250 000 e i 40 000 agni fa e presenti intu strâtu ciü bàssu de chéi indagài, ciü de precisu, dandu amentu ae datasiùn au carbôniu-14, pâ che a ciü parte da frequentasiun a se sécce verificâ d'in gìru ai 43-44.000 àgni da ancöi.
Fra quantu scuèrtu cu-e riserche andàe avanti fra u 2015 e u 2018 dae üniverscitài de Zena, (cun chèlle de Bulògna e de Ferâra, asémme ad âtri atenêi internasiunâli) se evidénsian e testimuniânse de 'n'ativitài de maxéllu de bestie cumme sèrvi, chinghiâli, rinuserunti e fòrscia ascì de rénne, di quâli i rèstan i segni ascì ch'i l'han facci cöxe. Da e indagini, ducca, u s'è sciurtìu ascì a rilevà in grossu nümeru de framenti de òsse e de vàrrie côse fàcce in préa lucâle (cûtéi, pùnte, rasccétte).
A particularitài du scîtu l'è dâ püre da 'na scuèrta ciü resénte, faccia du 2017 e résa pübbrica du 2021: u ritruvaméntu, inte 'na picìna sòtta prufunda 20 cìtti e làrga 50, de 'n còrpu d'ina matétta, mòrta 50 dì de dòppu aa sò nàscita.[4]
Aa picìna u l'è stàu dau u numme de "Néve" e, e anâlixi purtàe avànti dae üniverscitài cuinvòrte, l'han perméssu de cunsciderâ a dàtta da sepurtüa fra u Pleistucén survàn e l'Ulucén antìgu, côsa ch'a pòrta a êsse a sepurtüa de 'na matétta ciü véja de tüttu u cuntinénte eurupeu. U scìtu, paréggiu pe' qualitài a chê de Upper Sun River, in Berìnxa, l'è ün di pôchi a mustrà cumme i òmmi paleulitici de l'épuca mustràssen atensiùn tantu ai zûveni quantu ai vèji, sensa distinsiùn fra i massci e e fémine.
A determinasiun du sèssu du schéletru u l'è avegnüu recüperàndu e analizandu arcüni framenti di abòssi da dentaüra, de vèrtebre e fina de òsse lunghe. Cun sta côsa lì, s'è sciurtiu püre a capì che u nütrimentu da màre de Neve, cumpostu de càrne animàle e âtri prudòtti da tèra.
Da in làttu se dêve esclüdde, invêce, u cunsümmu de pésci o musculi, anche se gh'è da dì ch'a cundisiun fisiulogica precâria l'axêa facciu scì ch'a crescita di denti a se fermasse 47 e 28 dì primma da nàscita.
Asémme a lê, inta tumba u l'è stàu truvàu u curêdu fàcciu de nuvantatréi esemplàri de "Columbella rustica", da imaginâ cumme cüxìi a furmà u vestìu d'in gìru au quâle a l'era avòlta a picìna. Cun sti li i gh'éran ascì quattru pendìn sgarbàu ricavài dae vàrve du Glycimeris s.p. e fin 'n artìju de cravâ, truvàu int'ina sòtta lì da vixin.[5]
Ativitài
[modìfica | modìfica wikitèsto]D'in ànnu in ànnu a lucâle proloco a l'imbastisce ina vìxita guidâ a l'arma, cu-u sustegnu du prufesû de l'Üniverscitài de Zena Fabio Negrino. L'eventu u se ciamma PaleoValNeva e u permétte fina de descruì méju u teritòriu da Vâ du Néva, pasandu da chélla ch'a l'è a Via da Sâ, ch'a culêga u paìse cun chê de Cîxöa.[6]
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (IT, LIJ) Silvio Riolfo Marengo, Silvia Malco Badano e Roberto Badano, Castelvecchio di Rocca Barbena. Vita e storia di un borgo millenario nell'alta val Neva, Arbenga, Bacchetta Editore, 2022.
- ↑ (IT) Fabio Negrino, Una grotta racconta: ricerche archeologiche all’Arma Veirana, in Val Neva, in Pigmenti di Cultura, n. 9, Savuna, Associazione culturale no profit Renzo Aiolfi, 2018. URL consultòu o 10 màzzo 2021.
- ↑ (IT) Arma Veirana, in scitu archeulogicu de impurtansa internasiunalâle a Erli, in sce armaveirana.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Descuèrta in Èrli a ciü antìga sepultüa de 'na matetta in Europa, in sce lastampa.it. URL consultòu o 15 dexénbre 2021.
- ↑ (EN) AA.VV., An infant burial from Arma Veirana in northwestern Italy provides insights into funerary practices and female personhood in early Mesolithic Europe, in Scientific Reports, vol. 11, n. 23735, 2021.
- ↑ (IT) In Èrli e vixite guidàe aa grotta de l'Arma Veirana: Paleo Val Neva 2022, in sce ivg.it. URL consultòu o 22 zenâ 2023.
Âtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Arma Veirana
Liàmmi au de föra
[modìfica | modìfica wikitèsto]- (IT, EN) Scìtu üfisiâle de l'Arma Veirana, in sce armaveirana.it. URL consultòu o 22 zenâ 2023.