Èrli

De quésta pàgina a gh'è ascì 'na versción in Savonéize, véddi chi

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese, inta varietài lucàle

Erli
comun

Panu(r)àmma de Èrli

Localizaçión

Italia

Liguria

Aministraçión

Sergio Bruno (lista sivica "Per Erli") da-o 27-5-2019

Dæta de instituçión

1861

Teritöio

Coordinæ:

44°08′14.18″N 8°06′14.75″E / 44.137272°N 8.104097°ECoordinæ: 44°08′14.18″N 8°06′14.75″E / 44.137272°N 8.104097°E

287 m s.l.m.

16,73 km²

226^[2] (31-5-2020)

13,51 ab./km²

Bàsci^[1], Berriöi, Gàzzu (prinsipàli)

Comûni confinanti

Castregiancu, Castreveiju, Garesce (CN), Naxin, Sücca(r)è

Âtre informaçioìn

17030

Còdice ISTAT

009028

Cod. cadastrâ

D424

Targa

SV

Cl. sismica

zöna 3 (sismicitæ bàssa)^[3]

Cl. climatica

zöna D, 1 983 GG^[4]

Nomme abitanti

erlexi

Sànto patrón

Santa Cateìna de Lisciandria

Giórno festîvo

25 nuvèmbre

Cartògrafîa

Erli

Pusisiùn d'Èrli inta màppa da Pruvinsa de Savùna

Scîto instituçionâle

Modifica dati su Wikidata · Manuale

Èrli a l'è 'na cumüna de 242 abitanti in ta Pruvinsa de Savùna, in te l'enteutèra d'Arbenga, in ta regiun Ligü(r)ija.

Geugrafìa

U paìse de Èrli
Vìsta da lucalitài de Pözzu
U burgu da lucalitài Còsta
Gazzu, vista de Burgu Sant'Anna

Erli u se tröva intu punénte savunese, in te l'ata valà du Neva e dunca u fa parte du basìn idrugraficu du s-ciümme Sènta.

U g'ha ben ben de frasiui e lucalitài minù(r)i, se pònan dunca vegghe: A Ca(r)penéa, A Còsta, A Tûre (a burgà de mézzu fra I Bàsci e A Ciàssa), Berriöi (a l'è l'ürtima frasiùn c'a se incuntra rivandu da Arbenga, a pìa u numme daa parentèlla di Berriö), Buzü(r)àscu (u se tröva lungu a a vìa da sà), I Bàsci (l'antigu burgu medievàle, resentemente restruttüàu, u l'è traversàu daa vìa da sâ, chi u l'è famuzu u punte in sciu Neva, u pîa u numme daa parentèlla di Basci), Gàzzu (divìxu fra Gazzu de Sutta, vixin aa stràdda nasiunàle, e Gàzzu Sant'Ànna o de Surva, cun u burgu stò(r)icu custruìu aturnu a a capeletta de Sant'Anna e Santa Ritta).

Ghe sun ascì I Sêri, I Caffa(r)i (cun u numme de(r)ivàu daa famìa Caffa), I Négri, L'Isu(r)a, U Pözzu (a lucalitài ciü antìga du paìse, edificà in sce in pözzu natü(r)ale pòcu sutta aa véija paruchiàle de San Martin) e U Praéttu (a l'è a frasiùn ciü àta in sciu livéllu du mâ, ai cunfìn cun u cumün de Garesce, inta frasiùn de Urtiéu e de Castreveiju cun a Cascìna d'Aiju), ciü a burgà da Ciàssa (curispundente aa lucalitài du sentru de Èrli, ciamà ascì Panissai(r)a).

Stòija

A meridiana vixina a a géxa

E prime testimunianse attestàe d'in insediaméntu in ta zona sun ricunducibili a i Rumai cumme u ne testimònia a "Necropoli d'Erli" c'a se tröva in ta lucalitài de Cascina d'Aiju^[5] (ancöi in tu cumün de Castrevéiju).

Inti ürtimi tempi sun stàe truvàe di rèsti de insediamenti ancua ciù veiji, rizalènti au Paleuliticu, inta cuscì diccia gròtta Arma Veirana.^[6] Doppu a fin de l'Impéu Rumàn a zona a l'è stà invasa da üna pupulasiun barbara, i Eruli, chi l'han dàu u nùmme au paìse.^[5]

Dai diferénti stüddi in sce prìmme numinasiùi lucàli; pé ezempiu i cugnummi ciü difüxi in tu burgu (Neigri, Càffa, Fàlcu, Berriö, e àtri), i rizultàn quaxi cumpletaménte uriginà(r)i de l'àta etài de mezzu, quande u l'è stàu sùtta au cuntròllu du Cuntadu de Arbenga.

Insé(r)iu da-a metài du X seculu inta marca Arduinica, u l'è passàu ai marchexi de Clavesana fra u XII e u XIV seculu.^[7]

Pé vìa matrimuniale u pàssa a partì da u 1326 primma, e pòi ufisiàlmènte in tu 1335 ai marchexi du Carretto, cun l'aquisisiùn du feudu cumprendénte a valà du Neva fra Erli e Castrevéiju. Da u 1397 u pàssa a fà parte du Marchezàu de Sücca(r)ê, sèmpre sutta a a stéssa pruprietài. Cun a fìn du marchezàu, fra u 1623 e u 1624 u feudu du paìse u vegne cattàu da i Savoia che u pòrtan sutta au sò ducàu, fin au 1672 ^[8] quande, doppu in asédiu du(r)aüu e truppe da Repübbrica de Zena e rivàn in ta Valà du Neva, inglubandu cuscì quést'ürtima in ti territori pusedüi.

Impurtànte ascì ricurdà (tra i vàri evénti) che in tu 1746 gh'è stàu in assediu di austru-piemuntexi, ligàu a a guèra de sucesciùn austriaca, chi i sercavan de sulevà a pupulasiun du burgu cuntru a duminasiùn zenese. Quaxi sinquant'anni doppu, in tu nuvémbre de l'ànnu 1795^[8], pü u teritòiu de Erli u vegne interessàu da i fàtti de guèra fra a Fransa e u Regnu de Sardegna (a l'epuca alléau cun l'Austria), dü(r)ante a Battaija de Löa.

Cun a duminasiùn fransese u teritòiu de Èrli u éntra a fà pàrte da u 2 de dixémbre du 1797 in tu "Dipartimentu du Letimbru", cun capitàle Savùna a l'intèrnu da a Repübbrica Ligü(r)e, e da l'ànnu sucescìvu u và a fà parte du III Cantun (cun séde a Sücca(r)ê). Zà inglubàu diretaménte in te u Primmu Impéu Fransese da u 1815 u pàssa sutta a pruvinsa d'Arbenga du Regnu de Sardegna, e da u 1861 và a fà parte de l'Italia ünìa.

Abitanti

Cunfin

U cunfina cun Castregiancu e Naxin a ovest, Castreveiju a est, Garesce (Pruvinsa de Cuni) a nord e cun Sücca(r)ê a sud-est.

Evulusiùn demugràfica

Abitanti censìi^[9]

Minu(r)ànse fu(r)èste

Dàndu améntu a l'ISTAT, a u 31 de dixembre du 2014, a Erli i ghe sun 31 rexidenti fu(r)èsti.

Posti de interesse

A géxa de Santa Cate(r)ìna
Pònte in sciü Néva ai Basci
A ciàssa da géxa de Santa Cate(r)ìna
L'ingressu da céve de San Martìn de Tours au Pözzu
A géxa de San Martìn au Pözzu da Nord
A capeletta de Sant'Anna e Santa Rita intu burgu de Sant'Anna (Gazzu d'Èrli)
Capeletta de Sant'Anna e Santa Rita, dettaiju du campanì

Architetüe religiùse

• Gexa paruchiàle de Santa Cata(r)ìna.

• Céve de San Martin de Tours au Pözzu. A se tröva inta zòna de l'antìgu semité(r)iu, afrescà da Segurano Cigna, pitù lucàle atìvu fra a Ligü(r)ija e u Piemùnte. Restau(r)à inti ürtimi tempi a l'è u(r)iginàia du XI seculu. L'è frequentà pé vìa di senté chi i pörtan versu Praéttu e Còsta.

• Antìga géxa de San Zanne pé a vìa da sà, in lucalitài Busü(r)àscu;

• Capella da Madonna da Guardia au Praéttu, edificà perchè ina donna in tu 1948 (cuscì se cunta in gì(r)u) a l'axeva truvau lì vixin ina medaijétta da Madonna, e de cunseguènsa a génte du postu a s'è impegnà pe custruila;

• Gexa de San Benardu ai Basci.

• Géxetta de Sant'Anna a Gazzu, inta burgà de Gazzu-Sant'Anna.

Scìti archeulogici

U pònte rumàn in sce u riàn Culla(r)éa, vixin a a gròtta

Impurtante u scìtu archeulogicu de Arma Veirana (intu dialettu lucale a pa(r)òlla Arma a và a indicà in spe(r)ùn de ròccia, cun i relativi anfràtti inta sutta a sta lì) c'u se tröva vixin a a lucalità erlese de Busü(r)ascu, inta vìa da sà, ai cunfin cun Ci(r)ìxöa de Garesce, chi i sun stài truvài rèsti de òmmi de Neanderthal.^[10]

Ecunumìa

L'ecunumìa du paìse se bàsa in sce a cultivasiun agricula (prinsipalmente de u(r)ìve) e furestale. In ti ürtimi anni u l'è cresciüu ascì u turismu.

Cultüa

Dialettu Erlese

O mæximo argoménto in detàggio: Dialétto arbenganéize.

A Erli u se pàrla in dialettu ligure de stànpu arbenganese, c'u u fà parte du grùppu Ligure sentru-ucidentàle.

Zöghi

Tipicu de quéstu paìse u l'è u zögu du cürlettu, passatèmpu custituìu da in spagu grüppàu in gìu ai gàrbi d'in puméllu, faxèndulu già; tì(r)andu e strinzèndu cun e bràssa u fì, questu u divènta ciü 'lasticu. Scòppu du zögu u l'è fà vibrà e scigü(r)à u fì, sénsa s-ciancàlu.

Cuxina

E prinsipàli specialitài enugastrunomiche e sùn ligàe a a cuxina giànca, cumme a pulènta cun u sciügu de pòrri, assèmme a a trìppa e au cuniju a a ligü(r)e^[11], pé i dusci se pònan truvà ascì i baxin d'Èrli, scimili a quelli arbenganexi.

Feste e fé(r)e

• Festa de Santa Cata(r)ìna, in utùbre, a l'è a festa patrunàle du paìse.

• Fé(r)a da Santiscima trinitài, a l'è generalménte l'ürtima duménega de mazzu ò a primma de zügnu.

• Sagra du cuniju e da pulènta gianca, urganisà da a pro loco lucàle, a se tegne intu campu spurtìvu.

• Sagra da trippa, urganisà intu campu spurtìvu lucàle.

• Rinfrescu sutta e castagne, a se tegne u 29 de aùstu, in ta frasiun de Praettu, pé a Madonna da Guardia.

• Festa de San Martin, se tegne in nuvembre au Pözzu, cun a méssa inta céve de San Martìn, vixitàbile pé l'ucaxiùn.

Aministrasiùn

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega
16 setèmbre 1986	9 zügnu 1990	Andrea Repetto	Demucrassìa Cristiana	scìndicu
9 zügnu 1990	15 setèmbre 1992	Candido Carretto	lista sivica	scìndicu
29 utubre 1992	24 abrì 1995	Angelo Salvatico	lista sivica	scìndicu
24 arvì 1995	14 zugnu 1999	Luciano Berriolo	lista sivica	scìndicu
14 zugnu 1999	14 zugnu 2004	Angelo Salvatico	Indipendènte	scìndicu
14 zugnu 2004	8 zugnu 2009	Candido Carretto	lista sivica	scìndicu
8 zugnu 2009	26 mazzu 2014	Candido Carretto	lista sivica	scìndicu
26 mazzu 2014	27 mazzu 2019	Candido Carretto	Per Erli (lista sivica)	scìndicu
27 mazzu 2019	in càrega	Sergio Bruno	Per Erli (lista sivica)	scìndicu

Vie de Cumünicasiun

U paìse u l'è culegàu cun Garesce e Arbenga pé a Stràdda Nasiunale 582 da Còlla de San Benardu. E varie frasiùi e sun culegàe pé de stradde minù(r)i.

Notte

↑ Provincia di Savona, tra il verde e il blu. Insieme facile, in sce insiemefacile.provincia.savona.it. URL consultòu l'11 agosto 2015.
↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente au 31 mazzu 2020.
↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
↑ Legge 26 agosto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di graddi/giórno di Comùn pe Region e Provinsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
↑ ^5,0 ^5,1 (IT) U cumun d'Erli, scheda pruvinsa de Savuna, in sce provincia.savona.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
↑ (IT) Arma Veirana, in scitu archeulogicu de impurtansa internassiunale a Erli, in sce armaveirana.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.
↑ (IT) Fùnte da u scistémma informatìvu unificàu pé e survaintendénse artistiche, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 30 arvî 2021.
↑ ^8,0 ^8,1 Enzo Bernardini, Borghi nel verde. Viaggio nell'entroterra della Riviera Ligure delle Palme, San Mauro (TO), Tipografia Stige, 2003.
↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultàu u 28-12-2012.
↑ Arma Veirana, Pigmenti di Cultura, in sce academia.edu. URL consultòu o 10 màzzo 2021.
↑ (IT) Erli, a pulènta giànca che a nu a l'è pulènta, in sce ivg.it. URL consultòu o 30 arvî 2021.

Àtri prugètti

Wikimedia Commons a contêgne di inmàgine ò di âtri files in sce Èrli

Contròllo de outoritæ	VIAF (EN) 247900269 · WorldCat Identities (EN) 247900269

[Bassi-1] Provincia di Savona, tra il verde e il blu. Insieme facile, in sce insiemefacile.provincia.savona.it. URL consultòu l'11 agosto 2015.

[template_divisione_amministrativa-abitanti-2] Dato Istat - Pupulasiùn rexidente au 31 mazzu 2020.

[divamm-sismica-3] Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.

[template_divisione_amministrativa-gradi_giorno-4] Legge 26 agosto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di graddi/giórno di Comùn pe Region e Provinsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.

[:0-5] 5,0 ^5,1 (IT) U cumun d'Erli, scheda pruvinsa de Savuna, in sce provincia.savona.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.

[6] (IT) Arma Veirana, in scitu archeulogicu de impurtansa internassiunale a Erli, in sce armaveirana.it. URL consultòu l'11 zùgno 2021.

[Siusa-7] (IT) Fùnte da u scistémma informatìvu unificàu pé e survaintendénse artistiche, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 30 arvî 2021.

[Borghi_nel_verde-8] 8,0 ^8,1 Enzo Bernardini, Borghi nel verde. Viaggio nell'entroterra della Riviera Ligure delle Palme, San Mauro (TO), Tipografia Stige, 2003.

[9] Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL consultàu u 28-12-2012.

[10] Arma Veirana, Pigmenti di Cultura, in sce academia.edu. URL consultòu o 10 màzzo 2021.

[11] (IT) Erli, a pulènta giànca che a nu a l'è pulènta, in sce ivg.it. URL consultòu o 30 arvî 2021.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Èrli

Ìndice

Geugrafìa

Stòija