Sâta a-o contegnûo

Cirixöa

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°09′12.91″N 8°03′51.11″E
Da Wikipedia
AR
Sta pagina lì a l'è scrìccia in arbenganese, inta varietài d'Èrli
Ci(r)ixöa
frasiùn geugrafica
Ci(r)ixöa – Veduta
Ci(r)ixöa – Veduta
Ci(r)ixöa, panu(r)amma da burgâ da Géxa
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Piemunte
Provìnsa Cuni
Comùn Garesce
Teritöio
Coordinæ:44°09′12.91″N 8°03′51.11″E
Altitùdine522 m s.l.m.
Abitanti50 (2007)
Âtre informaçioìn
CAP12075
Prefìsso0174
Fûzo oràrioUTC+1
Sànto patrónSan Pé(r)u
Giórno festîvo29 zügnu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión:
Ci(r)ixöa
Ci(r)ixöa
Ci(r)ixöa – Mappa
Ci(r)ixöa – Mappa
A pusisiùn de Ci(r)ixöa inta mappa fra u Bàssu Piemunte e a Ligü(r)ia

Ci(r)ixöa (de suvente prununsiâ cumme Ciixöa o Cîxöa,[1] scriccia ascì cumme Ciȓixeua[2] o Ci-ijeua[3], Cerjöra in garescìn, Zirisciōēra o Ciriscēūra in urmeàscu[4], Cerisola in italiàn) a l'è 'na frasiùn de 50 abitanti (dàtti agiurnài au 2007) du cumün de Garesce, in Piemunte.

A frasiùn a g'ha au riundu i munti de Àrpi ligü(r)i, truvanduse ai péi da Colla de San Benàrdu (957m), au "de sà" da divixun fra l'ambiénte padàn e chê ligü(r)e; vixìn ascì u Briccu du S-ciàvu, e au scistemma du munte Galê (1708m) che u segna propiu u cunfìn cu'u cumün de Naxìn.

U paìse u l'è traversàu dau s-ciümme Néva, ch'u ghe nasce pôcu surva, in scia pùnta du mùnte "Ciàn de Sciù(r)e" (948m) e dau sò bacìn, che u recampa diferenti fùnti, cumme u riàn de Vôte (u(r)iginàu da a fùnte Battaija e da a Cerasa), chéllu da Rundu(r)ai(r)a e da Vèrsa, i primmi a caciâse inte Néva assèmme a a giai(r)a da Cula(r)ea, che a se ghe zunta asemme au riàn de Gazzu inta lucalitài d'Èrli ch'a porta u stéssu nùmme.[5]

A cunfìna cun l'âtra lucalitài garescina au de sà di munti, E Vôte, a nord (ch'a se tröva de rimpettu, razunzibile da l'àtru làttu da stradda nasiunâle), a levante a cunfìna cu'a frasiùn de Gazzu d'Èrli, mentre versu meridiùn i se trövan i Berriöi e Busu(r)àscu, ch'i fan de lungu parte de Erli.

A prucesciùn de San Pê a Ci(r)ixöa intu 1906

U(r)igine du nùmme

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ci(r)ixöa a pie(r)éa u nùmme daa presénsa de ci(r)éxe, che ina vòta e raprezentàvan a ciü parte de curtivasiùi du postu.[6]

Fra u paleuliticu e i Rumài

[modìfica | modìfica wikitèsto]

E primme testimunianse lasciàe da l'òmmu inta vaâ du Neva e remunte(r)ean a l'épuca paleulitica, cumme a ne testimonia l'Arma Veirana (ciamâ ascì Arma da Còsta de Ci(r)ixöa), ai cunfin cun Èrli, dunde i sun stài ritruvài resti de òmmi de 44 milla àgni fa. Pé vegghe pe(r)ò in primmu insediamentu dae parte dund'u se tröva u paise u besögna spîta di seculi, fin a rivà a l'etài di Rumài.

Sutta de sti lì infatti a vixìna sitài de Arbenga e u nucleu prinsipale de Garesce i cumensan ad avé maniman ciü impurtansa: fàcciu ch'u porta aa custrusiùn de ina stradda lùngu a vaâ du Neva, ancöi cunusciüa cumme "A via da sà", ch'an se fa ben cunusce, cun ina impurtante sé(r)ie de pònti rumài a schéna d'àse.

Da l'Etài de mézzu au Növesentu

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ci(r)ixöa a vegne pe(r)ò numma mensciunâ de doppu, inte l'etài de mézzu, cumme ün di sentri periferichi du terito(r)iu de Garesce, a l'épuca au de sutta di dumini de l'abasìa de San Pé(r)u da Vaâ du Va(r)atella, ancöi intu cumün de Tui(r)àn. Zà da prìmma u ligàmme cu'a gêxa u l'é(r)a forte, scicumme che u pàppa Lisciandru III, du 1165, u l'axêa cuncedüu i terito(r)i da vaâ du Me(r)ula (Andö(r)a) e chélli du cuscì dicciu castéllu de Ci(r)ixöa ai muneghi de l'Ìsu(r)a Gainài(r)a pé l'agiüttu risevüu.

Inte epuche ch'e vegnen de doppu u se pò vegghe cumme u duminiu lucâle u l'é(r)a passàu de màn daa sfe(r)a ligü(r)e a chélla piemuntese cu'a custitusiùn du marchesàu de Séva: difatti Garesce e i abitànti de sò frasiùi i vegnìvan aministrài da di pudestài, infeudài e incaregài dai marchexi.

Du 1216 u l'è l'acòrdiu fra u libé(r)u cumün de Arbenga e i aministratùi de Cixàn, Sücca(r)è e Garesce pe'u cumerciu fra a Ciâna e a vaâ du Tàna(r)u, ch'a veghêa ascì l'impegnu de manutensiùn da vìa de cumunicasiùn, pòi rinuvàu intu 1288 e intu 1350.[7]

Carche annu dòppu, intu 1390 i vegnen numinài i aministratùi de stu burgu lì, vinti in tutâle, inte in mòddu du tüttu scìmile a quantu u l'avegnîa pé àtri nüclei abitài de l'épuca (fra sti chi ascì Mürséccu e a Pu(r)enca) e burgàe garescìne ciü veije.[8] U l'è numma cu'u marchése de Séva Zorzu II (dicciu u Nànu) che u paìse u va a pijà ciü urganisasiùn, rafursandu e sò difése.

U se segnalla ascì u passàggiu pe'u burgu du cùnte Catalan de Castreveiju, àtra lucalitài strêtaménte culegâ cun Ci(r)ixöa, ch'u scappa dau castê intu 1672 a causa di zenexi ch'i se ghe regi(r)an cuntru, scicumme che u feudu u l'é(r)a stàu catàu dai Savoia.

Fin au 1804 a frasiùn a l'é(r)a parte da diocexi de Arbenga, poi a pàssa cu'a diocexi de Munduì, au stessu mòddu de quantu avegnüu cun Cravaüna, Àutu e Naxìn. Cu'a campàgna in Italia de Napuleùn Bunaparte l'intrega vaâ du Néva a ven interesâ da l'ucupasiùn fransese, cun l'atàccu du gene(r)âle François Roguet au Sàn Benàrdu, culegàu ai fàtti da battaija de Löa du 1795.

A frasiùn a vegne cuscì anéssa cu'u terito(r)iu cumünâle de Garesce a l'Impéu Fransese, ma cu'a Restaurasiùn di àgni 1814-1815 a tùrna sutta au Regnu de Sardegna, poi Regnu d'Italia e, dau 1946, Repübbrica Italiâna.

Dü(r)ante a fìn du XIX seculu e i primmi àgni du XX seculu a vegghe i primmi segni de l'emigrasiùn versu e Americhe, cun in relatìvu spupulamentu de burgàe, au stessu moddu de quantu avegnüu inti paixi da vixìn.

A frasiùn a cunta ina sinquanténa de rexidenti, spartìi fra e tré burgàe: A Ruà (a l'è a primma parte du burgu ch'a se incuntra partendu da Arbenga), A Crùxe (chélla de mézzu) e A Gêxa (u nücleu du burgu, custruìu d'in gì(r)u a a gêxa dedicà a San Pé(r)u). A ste burgàe lì u ghe va zuntu chellu in scia stradda nasiunâle: E Baracche (ascì diccia A Baracca), ancöi disabitàu, ai cunfìn cu'a frasiùn de Vôte. Àtri gruppi de cà ciü picenìn i sùn San Bastian (aturnu a capeletta dedicâ au santu, a Roà), U Cantun (burgâ da Gêxa) e àtre cascìne, cumme chélla du Tajé, A Petia e Tubertu.[9]

Evulusiùn demugrafica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dandu amentu ae funti stò(r)iche u primmu censiméntu cumpiüu inta frasiùn u remunte(r)ea au 1555, quande i gh'é(r)an 54 abitànti, cun bén 122 fabbricài. Da lì âtre stìmme da cumüna de Garesce e rintràccian intu 1951 319 abitànti, vegnüi 250 intu 1961, pe' fenì déxe àgni dòppu cun 212 persùne. Cu'u 1981 i abitànti i cà(r)an ancù, 'rivàndu a 115. E stìmme ciü resenti (2007) e cùntan 50 abitànti, nüme(r)u ch'u munta cumunque in estài, cu'e segunde ca'.

Abitanti censìi[n. 1]

Persùne ligàe cun Ci(r)ixöa

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Enrico Nasi

Ina de persune culegàe cun sta frasiùn lì u l'è Enrico Nasi (1921-2001), nasciüu a Sèra Pampa(r)àu (dicciu ascì Pamparà), prève da parocchia de San Pé(r)u fra u 1948 e u 1963, ben riurdàu dai paisài pe'u sö bùn cö e pé e sòe inissiatìve pe'u burgu, poi trafe(r)ìu au Santuà(r)iu de Vicufòrte a Munduì.[27]

Domenico Carrara
Cartellu turisticu in italiàn dedicàu au Funtanìn du Gattìn

Domenico Carrara (dicciu ascì U Gattin), nasciüu intu 1881, mòrtu intu 1951, u l'é(r)a ün di persunaggi sto(r)ichi de Ci(r)ixöa, ch'u traspurtàva legnàmme, fén e carbùn versu i mercài de Arbenga, A(r)àsce e Ineija. A véllu a dêve u numme a Cascìna du Gattin, ch'a se tröva inta stradda de Urtié, inta zòna du Cunniu, méntre ca(r)andu intu paìse se ghe tröva ascì in funtanìn dau numme pa(r)eggiu.

Posti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religiuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Cumme gêxe a Ci(r)ixöa a gh'è ina parocchia indipendénte, posta sùtta l'aministrasiùn da diocexi de Munduvì dau 1804. Cu'a növa riurganisasiùn da diocexi, vusciüa intu 2019 dau véscu Egidio Miragoli, a fenisce inte l'Uniun pasturâle da vaâ du Tàna(r)u.[28]

  • Gêxa da parocchia de San Pé(r)u e San Paulu, a l'è stâ custruìa intu 1675, cu'a primma préa pusâ u 7 de màzzu de chéll'ànnu, a l'é(r)a poi stâ cunsacrâ ai apostuli dui àgni doppu.
  • Gêxa de Santa Ma(r)ia Maddalena, a l'é(r)a üna de gêxe ciü veije da vaâ, aù i se ponan vegghe sulu pochi resti. Prubabilménte a strutüa a l'é(r)a de stìle tardu goticu e pé i afreschi u l'é(r)a stàu ciamàu u méstru lucâle Segurano Cigna, zà atìvu a Garesce e Èrli (u l'axéa afrescàu a céve de San Martin de Pözzu). E decurasiùi da gêxa, fra cui trézze tòcchi de afreschi i sun stài restau(r)ài intu 1974, grassie a l'opé(r)a du prufesù Aramengo. Ancöi sti lì i sun vixitàbili in te ina apòxita sesciùn espuxitìva intu palàssu cumünâle de Garesce.[29]
  • Gêxa de San Benedettu, a l'é(r)a in tempi antighi a gêxa ciü impurtante du paìse, tantu ch'a l'axéa cuvèrtu a pusisiùn de paruchiâle fra u 1594 e u 1645. Difatti primma de chélli periudi Ci(r)ixöa a l'é(r)a dipendènte da a Castreveiju, sulu cu'u véscu d'Arbenga Luca Fieschi sta lì a vegne réza autonoma, vista a forte crescita e l'impurtansa de l'abitàu inte 'sti periudi.
  • Capeletta da Nativitài da Vergine Ma(r)ia, a se tröva intu burgu du paìse.
  • Capeletta da Nativitài de San Zanne Batìsta, a se tröva intu paìse.
  • Capeletta de l'Invensciùn de Sànta Crùxe, a da u nùmme a a burgâ da Crùxe.
  • Capeletta de San 'Bastiàn, ch'a se tröva intu burgu du paìse.

Architetüe sivìli

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • U pùnte da Ciànca, restau(r)au intu 2004 u l'è in pònte rumàn che u travèrsa ün di afluènti du Néva, lùngu a a "Vìa da Sâ", che a culéga a burgâ da Gêxa cun Èrli, cun ina vé(r)a e propia réa de sentê, cu'a quale poi u se pö razunze u colle de Sàn Benàrdu, passàndu pe'u Ciàn de sciùe e pe'e cascìne ancöi abandunàe di Lisotti e di Nanìn.[7][30]

L'ecunumìa du paìse se bàsa in scia curtivasiun agricula (prinsipalmente de castagne e ciànte da frütu) e furestale. Poche e sun e ativitài cumerciâli, ma u l'è difüzu u turismu stagiunâle d'estài.

U dialéttu de Ci(r)ixöa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

I abitanti du paìse i parlan in dialettu de stampu ingàunu, dunca diferente rispettu a chéllu garescìn, scimile a a parlâ d'Èrli, anche se cun de carateristiche diferenti.

A pulénta giànca

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tipica da vaâ a l'è a pulenta giànca, scimile a chélla de Èrli, anche se cu'a pulénta saracena, cumme a Garesce. Inta variànte lucâle a vegne accumpagnê cu'u "sciügu giàncu", cumpostu da pòrri, fùnzi, nùxi e da a pànna.[31]

Dau 1975 a l'è atìva a Pro loco de Ci(r)ixöa, che da l'ànnu 2000 a s'è affiliâ a l'ACLI, divenedune sòccia. St'asuciasiùn chi a gestìsce i eventi e e feste lucâli, grassie ascì a a séde a l'avèrtu inta burga da Gêxa, in culaburasiùn cùn a parocchia de San Péu e a diocexi.[31][32] A parocchia a gestisce ascì u prugettu di "Oriundi de Ci(r)ixöa", ch'u u vö metì l'atensiùn di abitànti in sce a stòija du burgu, vuxèndu ascì rinfursâ i legàmmi cun chi dau paìse u l'è emigràu inti àgni.[5]

Feste e fé(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]

E feste intu paìse e sun prinsipalmènte ligàe a e asuciasiùi lucâli e aa parocchia. A festa patrunâle a l'è au 29 de zügnu, cu'a méssa de San Péu e u relatìvu rinfrescu inta zòna lì vixìn, stessa còsa che a sucedde pe'a festa da Madonna da Neve, ben sentìa da a pupulasiùn lucale. L'11 de lüiju a se celebra ascì a festa Priöa, ma nu mancan pòi i festezzaménti pé Mèzz-aùstu (cu'i zöghi pé i fiöi) e, in estai, i incontri de e moto e ascì e scampagnàe pé i senté, spessu in culaburasiùn cui Arpìn de Garesce e cu'a pro loco de Èrli.[31][33]

Vie de cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ci(r)ixöa a l'è culegâ cun Garesce (a nord, passandu pé E Vòte) e Èrli (cu'e sòe frasiùi de Gàzzu e Berriöi a sud-est) grassie aa Stradda nasiunâle 582 da Còlla de San Benàrdu.

Nòtte au testu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. Pe'u 2001 e u 2011 se pija in cunscide(r)asiùn l'insemme di abitanti da Cruxe, da Gexa, da Ruà e de Baracche, in mancansa du tutâle pe'a frasiùn.
    1871: pupulasiùn presente[10].
    1881: pupulasiùn rexidente; chélla presente a l'é(r)a de 458 persune[11].
    1901: pupulasiùn rexidente; chélla presente a l'é(r)a de 399 persune[12].
    1911: pupulasiùn rexidente; chélla presente a l'é(r)a de 444 persune[13].
    1921: pupulasiùn rexidente; chélla presente a l'é(r)a de 413 persune[14].
    1931: pupulasiùn rexidente; chélla presente a l'é(r)a de 337 persune[15].
    1936: pupulasiùn rexidente[16].
    1951: pupulasiùn rexidente[17].
    1961: pupulasiùn rexidente[18].
    1971: pupulasiùn rexidente[19].
    1981: pupulasiùn rexidente[20].
    1991: pupulasiùn rexidente[21].
    2001: pupulasiùn rexidente[22].
    2011: pupulasiùn rexidente[23][24][25][26].

Nòtte bibliugrafiche

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  1. In Èrli e aa Cascìna d'Àiju
  2. segundu a grafìa du Vincenzo Bolia
  3. (LIJIT) Angelo Gastaldi, Nummi de sittè, paisi e lucalitè, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 119.
  4. (LIJIT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
  5. 5,0 5,1 (IT) Asuciasiùn "Oriundi de Ci(r)ixöa", in sce web.tiscali.it. URL consultòu o 22 zùgno 2021.
  6. (IT) Viaggio nel Monferrato: Sulle Orme della Cavalcata Aleramica (de Liliana Angeleri), in sce books.google.co.uk. URL consultòu o 27 zùgno 2021.
  7. 7,0 7,1 (IT) Còse vegghe a Ci(r)ixöa, U pùnte da Ciànca, in sce unionemontanaaltavaltanaro.it. URL consultòu o 26 zùgno 2021.
  8. (IT) A tupunumastica stòica du cumün de Garesce, in sce storiapatriasavona.it. URL consultòu o 27 zùgno 2021.
  9. (IT) Ci(r)ixöa de Garesce, e burgàe, in sce cerisoladigaressio.it. URL consultòu o 27 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle l'11 seténbre 2017).
  10. (IT) Ministero di agricoltura, industria e commercio: ufficio centrale di statistica, Popolazione presente ed assente per comuni, centri e frazioni di comune: censimento 31 dicembre 1871 (PDF), Vul. I, Rumma, Stamperia Reale, 1874, p. 144.
  11. (IT) Ministero di agricoltura, industria e commercio: ufficio centrale di statistica, Censimento della popolazione del regno d'Italia al 31 dicembre 1881 (PDF), Vul. I, Pt. I, Rumma, Tipografia Bodoniana, 1883, p. 139.
  12. (IT) Ministero di agricoltura, industria e commercio: direzione generale della statistica, Censimento della popolazione del regno d'Italia al 10 febbraio 1901 (PDF), Vul. I, Rumma, Tipografia Nazionale di G. Bertero e C., 1902, p. 144.
  13. (IT) Ministero di agricoltura, industria e commercio: direzione generale della statistica e del lavoro, Censimento della popolazione del regno d'Italia al 10 giugno 1911 (PDF), Vul. I, Rumma, Tipografia Nazionale di G. Bertero e C., 1914, p. 209.
  14. (IT) Presidenza del consiglio dei ministri: istituto centrale di statistica, Censimento della popolazione del regno d'Italia al 1° dicembre 1921 (PDF), Vul. V, Rumma, Tipografia Nazionale di G. Bertero e C., 1926, p. 52, to(r)a 1.
  15. (IT) Istituto centrale di statistica del regno d'Italia, VII censimento generale della popolazione: 21 aprile 1931-IX (PDF), Vul. II, Pt. I, Rumma, Tipografia Operaia Romana, 1933, pp. 80-81.
  16. (IT) Istituto centrale di statistica del regno d'Italia, VIII censimento generale della popolazione: 21 aprile 1936-XIV (PDF), Vul. II, Fasc. IV, Rumma, Tipografia Ippolito Failli, 1937, p. 10, to(r)a II.
  17. (IT) Istituto centrale di statistica, IX censimento generale della popolazione: 4 novembre 1951 (PDF), Vul. I, Fasc. 3, Rumma, Soc. Abete, 1956, p. 16, to(r)a II.
  18. (IT) Istituto centrale di statistica, 10° censimento generale della popolazione: 15 ottobre 1961 (PDF), Vul. III, Fasc. 4, Rumma, 1964, p. 16, to(r)a II.
  19. (IT) Istituto centrale di statistica, 11° censimento generale della popolazione: 24 ottobre 1971 (PDF), Vul. III, Fasc. 1, Rumma, 1974, p. 104, to(r)a II.
  20. (IT) Istituto centrale di statistica, 12° censimento generale della popolazione: 25 ottobre 1981 (PDF), Vul. III, Fasc. 1, Rumma, 1986, p. 128, to(r)a II.
  21. (IT) Istituto nazionale di statistica, 13° censimento generale della popolazione e delle abitazioni: 20 ottobre 1991 (PDF), Fasc. Cuneo, Rumma, Istituto poligrafico e zecca dello stato, Agustu 1993, p. 398, to(r)a 6.3.
  22. (IT) Istituto nazionale di statistica, 14° censimento generale della popolazione e delle abitazioni: 21 ottobre 2001 (PDF), Fasc. Cuneo, Rumma, System Graphic S.r.l., Dixembre 2005, p. 187, to(r)a 3.3.
  23. (IT) La Frazione di Frazione Cerisola - Baracche, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 23 zenâ 2025.
  24. (IT) La Frazione di Frazione Cerisola Villa Chiesa, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 23 zenâ 2025.
  25. (IT) La Frazione di Frazione Cerisola Villa Croce, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 23 zenâ 2025.
  26. (IT) La Frazione di Frazione Cerisola Villa Roà, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 23 zenâ 2025.
  27. (IT) Ci(r)ixöa a nu se scòrda de Don Nasi, in sce cerisoladigaressio.it. URL consultòu o 27 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 12 seténbre 2017).
  28. (IT) Diocexi de Munduvì, e nàscien e Uniùi pastru(r)àli, in sce unionemonregalese.it. URL consultòu o 26 zùgno 2021.
  29. (IT) A géxa de Santa Ma(r)ija Maddalena a Ci(r)ixöa, in sce sanbernardodelleforche.it. URL consultòu o 26 zùgno 2021.
  30. (IT) I arpìn de Garesce i restauran u pònte da Ciànca, in sce digilander.libero.it. URL consultòu o 26 zùgno 2021.
  31. 31,0 31,1 31,2 (IT) A Ci(r)ixöa i se festezzan i déxe ànni du sirculu ACLI, in sce ilsecoloxix.it. URL consultòu o 26 zùgno 2021.
  32. (IT) Vinte ànni de l'Acli a Ci(r)ixöa, in sce farebene.info. URL consultòu o 27 zùgno 2021.
  33. (IT) Ci(r)ixöa de Garesce, i evénti 2010, in sce cerisoladigaressio.it. URL consultòu o 27 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 12 seténbre 2017).

Àtri prugétti

[modìfica | modìfica wikitèsto]