Cixan
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
Cixàn cumün | ||
---|---|---|
Panuàmma du Burgu de Cixàn vistu daa Stradda Delaûtra | ||
Localizaçión | ||
Stâto | Itàlia | |
Región | Liguria | |
Provìnsa | Savuna | |
Aministraçión | ||
Scìndico | Massimo Niero (lista sivica "Futuro e tradizione") da-o 26-5-2014 (3º mandòu da-o 10-6-2024) | |
Dæta de instituçión | 1861 | |
Teritöio | ||
Coordinæ: | 44°05′14.36″N 8°08′42.07″E | |
Altitùdine | 52 m s.l.m. | |
Superfìcce | 12,27 km² | |
Abitanti | 2 106[2] (30-6-2019) | |
Denscitæ | 171,64 ab./km² | |
Fraçioìn | Sènèxi, Cunscènte, Martinettu, Cian Boschi | |
Comùn confinanti | Arbenga, Arnascu, Barestìn, U Sejâ, Süccaellu | |
Âtre informaçioìn | ||
CAP | 17035 | |
Prefìsso | 0182 | |
Fûzo oràrio | UTC+1 | |
Còdice ISTAT | 009025 | |
Cod. cadastrâ | C729 | |
Targa | SV | |
Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[3] | |
Cl. climàtica | zöna C, 1 310 GG[4] | |
Nomme abitanti | cixanexi[1] | |
Sànto patrón | Santa Maìa Madaléna | |
Giórno festîvo | 22 lüju | |
Cartògrafîa | ||
Pusisiùn du cumün de Cixan inta pruvinsa de Savuna | ||
Scîto instituçionâle | ||
Cixan (scrìtu ascì Cijan[5], Cisan in urmeàscu[6], Cisano Sul Neva in italian) u l'è un cumün da Ligüia, inta pruvinsa de Savuna cun 'na pupulasiùn de 2 106 abitanti (au 2019).
Geugrafìa
Cixan u se tröva inta bassa valà du Neva, urientàu a ovest rispettu aa ciàna de Arbenga, tantu che u sò teritôiu u se cunfurma cumme culinàre, delimitàu dau Pissu Ce(r)ésa a nord e da a Còlla de Cixàn a sud.
Particulàre a l'è a pusisiùn de Cunscènte, cun u burgu au de là du Néva, bagnàu ascì dau Pennavaire. Quést'ürtimu s-ciümme u se càccia intu Néva in lucalitài Martinettu, doppu avê percursu tostu 20 chilommetri, a partì da a Còlla de Cravaüna. A frasiùn de Sènexi a se tröva poi in t'ina valà minure, cun 'na pusisiùn lateràle rispettu a quella du burgu de Cixan, l'è pé questu ciü legà a Bastìa (frasiun d'Arbenga) e Arnascu. U paìse, cun e frasiùi u tucca i 12,27 km².
Frasiùi
E quattru frasiùi de Cixan sun (in urdine de grandessa):
• Cunscènte
• Sènexi
• Ciàn Boschi
• Martinettu
Cunfìn
U cumün u cunfina au nord Süccaellu, a nord-est cun Barestìn, a est cun U Sejâ, a sud est cun Arbenga, e a ovest cun Arnàscu.
Stoia
E primme testimuniànse du burgu e risaliévan au periudu bizantin e lungubardu, quande a zòna a vegnìva ciamâ fundus Caesiani, ascì se inte 'na pusisiùn diferente rispettu a quélla d'ancöi. U paìse udiernu u vegne mensciunàu sulu doppu, intu 1258, pé via de 'n àttu nutarìle.
Da nutà, peò che a furtificasiùn du sentru a l'è avegnüa sulu dòppu, intu 1274, grassie a l'òpea de restruttüasiùn attuâ daa cumüna de Arbenga, ch'a l'axeva acquistàu l'abitàu daa famìa di marchexi Clavesàna (ancù primma u l'éa inti pusedimènti de Bunifassiu du Vàstu).[7]
I travài de restauru i düan cuscì quâxi quatorze ànni, fin au 1288, andandu a inglubà ascì i teren de l'abassia de Lerìn, i stéssi fràtti chi i g'axevan a prupietài da Gainâa.[8]
A strategìa arbenganese a nu l'éa pé nìnte abrettiu, difatti du stessu periudu e vegnan ascì creàe e "ville növe " de Pûi (frasiùn de Utuê) e de Villanöva, cun 'n scòppu de difesa dae incursciùi esterne.
Aturnu au Trexentu i vegnen rinfursàe e müaje de difesa, grassie ascì a l'òpea du prève Serafin Mignàn. Intantu, zà da u XIII seculu cun l'inseiméntu de Arbenga inta sféa de influensa Zenese ascì Cixàn u passa sutta u duminiu repübbricàn.
Düante quésta duminasiùn, suviatüttu intu XVIII seculu, u teritôiu cumünàle u vegnìva aministràu da dui cunsuli e sei retùi, chi i vegnìvan selessiunài in bàze au censu e ligài au quartê arbenganese de Turlà.[9]
Inte quésti periudi peò a stabilitài du burgu a vegne a ménu, pe via de ciü invaxiùi esterne, daprimma intu 1672 cu-a rivôta cuntru i Savoia, ch'i tentavan de anette a valà du Néva au sò ducàu (intu stessu ànnu a gh'éa stâ l'inundasiùn du Néva, ch'a l'axéva cuncursu au parsiale derucamèntu de müaje de sìnta), e pòi intu 1746 cun l'asediu de truppe austru-piemuntexi, ligàu a a guèra de sucesiùn austriaca.
Cun a caütta da Repübbrica de Zena, duvüa a l'arivu de e truppe de Napuleun Bunaparte, ch'i ucupé(r)an a zòna zà a partì da a battaja de Löa, u vegne custituìu pé a primma 'otta u cumün indipendente da Arbenga.
'Stu chi u l'éa stàu suttumessu ducca a partì dau 1797 aa Repübbrica Ligüe, dau 1805 anessa a l'Impéu Fransese.
Düante a duminasiùn fransese a frasiùn de Cunscènte a se dividde da Cixàn, piàndu u numme de Castrelibbéu (Castel Libero), divixùn poi arginà agregandu a lucalitài a Süccaellu intu 1802.[10] Intu stéssu annu u cumün u pàssa dau cantùn de Arbenga (Giurisdisiùn da Senta) a a Giurisdisiùn di Uîvi, cun capitàle Inéja.
A partì dau 1814, ànnu da Restaurasiùn du Cungressu de Vienna, u cumün u éntra a fà pàrte du Regnu de Sardegna, cg'u pìa u numme de Regnu d'Italia cun l'unificasiùn e, doppu a Segunda Guèra Mundià, da Repübbrica Italiàna.
E ürtime mudifiche a livellu terituriàle i l'avegnen du 1929, inglubàndu u cumün indipendente de Senexi e scurpuàndu da Süccaellu a frasiùn de Cunscènte, a 127 ànni da a pruclamasiun de Castrelibbéu. A frasiùn de Martinettu a resta divìsa cun u stéssu cumün cunfinante. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.
Abitànti
Evulusiùn demugrafica
Abitanti censìi[11]
A questi dàtti u l'è puscibile azunze àtri dàtti stoici, presedenti a l'Italia ünia, difatti u se sà che intu 1635 i abitànti du burgu i l'éan 400, mentre intu 1786 i rexidenti i l'éan muntài a 502, cumme cunfermàu dai censimenti da Repübbrica Ligüe.[8]
Minuànse Furèste
Dandu améntu ai datti de l'Istat au 31 dixembre du 2017, i sitadìn furesti rexidenti in Cixan i sùn 230.[12]
Cugnòmmi ciü difuzi
I déxe cugnòmmi ciü difuzi intu cumün i sun: Vignola, Ferraris, Boccone, Montina, Rossi, Rubado, Salvatico, Siccardi, Andreis e Basso.[13]
Pòsti de interesse
-
A porta cun a tùre du relöju intu burgu
-
A gêxa de Santa Maìa Madalêna intu burgu
-
U campanìn da gêxa de Santa Maìa Maddalena
-
E müaje de sìnta intu burgu de Cixàn
-
In gumbu de prìa
Architetüe religuse
• Gêxa da parocchia de Santa Maìa Maddalena, intu burgu. A sò elevasiùn a parocchia a se(r)eva avegnüa intu 1582, andàndu a sustituì a gêxa de San Calocciu (o Calogeu). Prubabiblmente ina gêxa dedicà aa sànta a l'existeva zà in epuca medievale, mentre a strutüa udierna a se(r)eva cuntempuranea au XVII seculu.
• Uatôiu de San Bertumê intu burgu, de antìga custrusiùn, prubabilmente intu mediuevu u rapresentava u centru religiusu du burgu.
• Géxa de San Calocciu, in stile rumanicu, a se tröva inte vixinanse du semitéiu lucâle, segundu a tradisiun custruia dai fratti benedetìn chi i vegnìvan daa Gainâa intu XI seculu. Se pensa che inissialmente a l'axeva a funsiun de uspeâ e ricovéu.
Frasiùi
Sènexi e Cunscente i custituiscen dui parocchie distinte, chi dunca se pò vegghe:
• Gêxa de San Nicòla, a l'è a paruchiale de Senexi, da l'aspettu impunente, ma a l'internu mudesta, cun u campanìn ch'u domina u paesaggiu du paìse.
• Gêxa de San Lisciandru, dedicà au pàppa Lisciandru I, a se tröva intu burgu de Cunscènte, a l'éa stâ fâ edificà intu 1600, e a l'è stâ da quellu mumentu ligà au castéllu de Cunscente. Chi a l'éa cunservâ ina téla rafigüante Santa Cataìna de Lisciandria, du pitù Guiddu Réni, au espusta au Museu Diucesàn a Arbenga.
Architeüe sivìli
• Tùre sìvica du relöju, custruìa a partì da 'n veju campanìn goticu inglubàu inte müaje de sinta, u se tröva de rimpettu aa gêxa paruchiàle.
• Palassu Gollo, a l'è a veja sede du cumün, se tröva inta ciàssa du paise (ciassa Gollo), au mumentu u l'è duveàu cumme sala de espusisiùn pé mustre, rapresentasiùi teatrali, ma ascì pé eventi, l'è stàu fra l'àtru restauràu de resente (fra u 2007 e u 2013).[14]
• Stadiu de Cunscente: duveàu pe e partìe de balùn de e squaddre arbenganexi, ma ascì pé a növa squaddra lucale.[15]
Castélli
A Cunscènte u se tröva in castellu medievale, ch'u suvrasta a parte ciü antiga du burgu, ciamâ "U Gumbu". U l'éa stàu edificàu daa famìa arbenganese di Costa, a partì dau XVI seculu, in sce a bàze de 'na custrusiùn presedente, duvüa aa famìa di Clavesana, chi i aministravan a zòna grassie a a famìa di Cepollini, zà infeudài a Àutu. A mutivasiùn da creasiùn du növu castellu a l'è ligâ aa strategia de difesa medievâle, in moddu da avê ciü avamposti inte tütta a valà, da azunze a quélli de Süccaellu e Castreveju. Da strutüa uiginàia e nu réstan tante tracce, l'è peò següamente ricunducibile a 'sta chì a tùre pe "Parazù", a parte ciü antiga de l'udiernu castéllu.
Inta lucalitài se ponen cumunque ancù vegghe e tràcce de müaje peimetrâli, dìte caserme. Questa custrusiun a và a respejà l'impurtansa da famìa Costa, survatüttu cun Utaviu Costa, c'ha rìva a cumisciunà 'n dipintu a Caravaggiu, rafigüante San Giuanni Batìsta e 'na 'otta cunservàu inte l'uatòiu.[16]
Ecunumìa
Stuicamènte l'ecunumia du paìse a l'è caraterisà da 'n impurtante prudusiùn agricula e uìvicula (u l'è pé questu che u nucleu de Cunscènte u l'è ciamàu "U Gumbu") ma zà intu mediuevu u l'éa atìvu u scàngiu cun i paìsi de l'Âta Ligüia, Garesce survatüttu, ligàu da sempre a a zòna ingàuna, ch'u furniva, in scàngiu de l'öiu, castagne e seeàli. Ancù aù l'agricultüa a l'è trainante, ma a ascì u turismu u l'è in crescita, cun cumünitài de scalatùi chi i vegnen a frequentà e vàlli du bacìn du Néva (ascì ducca quélla du Pennavaire) pé fà sport a l'àia avèrta ma ascì pé vixità 'sti paìsi.
Cultüa
Dialettu cixanese
U dialettu parlàu in Cixan u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u se semeja pé cadensa a quéllu de Süccaellu.
Cüxina
Diferenti e sun e pietanse da tradisiùn ligüe che se pònan tastà intu burgu, fra tütte u cunìu, u zemin de cêxi, o ascì e seppie in zemin, chi prepaàe dau 1500.[17]
Istrusiùn
Cixan u g'ha in propiu scistemma de scöe,[18] da l'àsilu ae elementàri, che e servan gran parte da valà (assemme a quelle de Süccaellu), i istitüti “Anna Maria Bottero” (a matèrna) e “Guido Comanedi” (elementàri), custruìe du 2003 e sun stàe dau 2013 acurpae asemme a quelle de Leca e Süccaellu inte l'istitüu cumprenscìvu du Sejâ.[19] Dau 2017 questu u l'è cunfluiu inte quellu arbenganese (IC Arbenga Dùi).[20]
Feste e fée
E prinsipàli feste e sàgre intu paise e sun urganisàe da a Pro Loco, fra quéste e se vegghen:[21]
• Festa de Santa Maìa Maddalena, a l'è a festa patrunàle du paìse, a se tegne tütti i ànni ai 29 de lüju, aa selebrasiùn religùsa a se zunze a sàgra cun i piàtti tipici da tradisiùn ligüe.
•Festa de San Giuvanni, a l'è a festa patrunàle de Cunscènte, a se tegne aturnu ai 22 de zügnu, inta ciàssa du burgu. A 'cumpagnà a festa religiusa a gh'è a prucesciùn di cristi da lucale cunfraternita, u "falò" (tipica selebrasiùn scimile au Cunfögu zenese o priese) e a sagra cun a cüxina lucàle.
• Mezz'austu in Cixan: a se tegne inta setemàna de feragustu, intu sentru stoicu de Cixàn, cun müxica dau vìvu, ròba da mangià, mercatìn, zöghi péi fiöi e mustre intu palassu Gollo, a se tegne dau 1988.
• Sagra de Castagne e du vìn nuvellu, a nuvembre, cun e rustìe, a müxica e a cursa péi caüggi du burgu.
• Castagnâ de Sènexi: a se tegne tütti i ànni intu sentru da frasiùn e a l'è caraterisà dae rustìe, prepàae in sciü muméntu, ma ascì da àtri piatti lucàli, cumme i tajaìn (o taggiaìn, quelli che in zenese se ciammàn picàgge), i gnòcchi e raviöi.[22]
• Prucesciùn de San Nicolò, se tegne a Sènexi intu mese de dixembre, cun a partecipasiùn de cunfraternite du pòstu.
• Sagra du scüròttu: a se tegne intu periudu de carlevâ, cun u falò in vista de Pasqua e cun a prepaasiùn de questu dùse tradisiunàle (italianisabile in "bugie").[23]
Aministrasiùn
Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
---|---|---|---|---|---|
25 zugnu 1985 | 30 mazzu 1990 | Sandro Mariano | Demucrasia Cristiana | scìndegu | |
30 mazzu 1990 | 25 lüiu 1992 | Sandro Mariano | Demucrasia Cristiana | scìndegu | |
16 setèmbre 1992 | 18 frevà 1994 | Marco Lengueglia | Demucrasia Cristiana | scìndegu | |
18 frevà 1994 | 24 arvì 1995 | Gianfranco Filadelli | Demucrasia Cristiana | scìndegu | |
24 arvì 1995 | 6 lüiu 1996 | Marco Gerini | lista sivica | scìndegu | |
30 agustu 1996 | 18 nuvèmbre 1996 | Cumisàiu straurdinàiu | |||
18 nuvèmbre 1996 | 14 mazzu 2001 | Paolo Torrengo | lista sivica | scìndegu | |
14 mazzu 2001 | 30 mazzu 2006 | Paolo Torrengo | lista sivica | scìndegu | |
30 mazzu 2006 | 16 mazzu 2011 | Maria Eugenia Cassisi | lista sivica de sentru-destra | scìndegu | |
16 mazzu 2011 | 30 arvì 2013 | Maria Eugenia Cassisi | Insieme per il paese (lista sivica de sentru-destra) |
scìndegu | |
30 arvì 2013 | 26 mazzu 2014 | Raffaella Viscogliosi | Cumisàiu straurdinàiu | ||
26 mazzu 2014 | 27 mazzu 2019 | Massimo Niero | Futuro e tradizione (lista sivica) |
scìndegu | |
27 mazzu 2019 | 10 zügnu 2024 | Massimo Niero | Futuro e tradizione (lista sivica) |
scìndegu | |
10 zügnu 2024 | in càrega | Massimo Niero | Futuro e tradizione (lista sivica) |
scìndegu |
Vie de Cumünicasiùn
Cixàn u l'è fasilmente razunzibile da Arbenga e da Garesce cun a Stradda Statale 582 da Còlla de San Benardu. U paise se tröva ascì vixìn a u cazèllu autustradale de Arbenga (intu teritòiu de Leca), ma ascì a a l'Aurelia Bis (SS1 Bis, intu trattu c'u culega Arbenga a Aàsce). In àtru culegamentu viàriu a l'è a SP3, pé e frasiùi arbenganexi de Salea e Campugexa. U l'è poi culegà cun a valà du Pennavaire grassie a a SP14. A frasiùn de Sènexi e quélla de Cunscènte sun culegàe grassie a a "stradda da Utra". Sènexi l'è ascì fasilmente razunzibile da Bastìa, anche se a stràdda a presenta de prublematiche.[24]
Nòtte
- ↑ scarsamènte duveàu
- ↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 zugnu 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, Nummi de sittè, paisi e lucalitè, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 119.
- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
- ↑ (IT) U teritòiu e a stòia de Cixàn, in sce comune.cisanosulneva.sv.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ 8,0 8,1 (IT) A stòia de Cixàn 'cuntà da Pierluigi Casalino, in sce sanremonews.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A stòia de Cixàn, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) E frasiùi de Cixàn, Cunscènte, in sce comune.cisanosulneva.sv.it.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023
- ↑ Dato Istat al 31/12/2017, in sce demo.istat.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) U cumüne de Cixàn in nümméi, in sce comune.cisanosulneva.sv.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) U burgu de Cixan, in sce liguriaheritage.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) U Cixan u l'è pruntu a nàsce tùrna, in sce svsport.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ https://web.archive.org/web/20210610165207/https://www.rivieraligure.it/IT/cisano-sul-neva.k3c1124.htm
- ↑ (IT) I piatti da tradisiùn de Cixàn 'cuntai dau Risturànte Bar Sport, in sce savonanews.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) I servìssi, e scöe, in sce comune.cisanosulneva.sv.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Istitüu Cumprenscìvu du Seià, in sce icceriale.weebly.com. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Scöe Comanedi, Cixan IC Arbenga II, in sce cercalatuascuola.istruzione.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A Pro Loco de Cìxan, pagina ufisiàle, in sce m.facebook.com. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) A castagnà de Sènexi, in sce trucioli.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Cixan, a sàgra du scuròttu, in sce borghidiriviera.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
- ↑ (IT) Viàggiu fra i pendulài dimenticài fra Bastìa e Sènexi, in sce savonanews.it. URL consultòu o 10 zùgno 2021.
Àtri prugètti
- Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Cixan
Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 246988354 · WorldCat Identities (EN) 246988354 |
---|