Sann-a
SV
|
Questa pagina a l'è scrita in savuneize |
| Sann-a | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Immaggine:Savona-Stemma.png | |||
| Stato: |  Italia
| ||
| Region: |  Liguria
| ||
| Provinsa: | stemma Provinsa de Sann-a | ||
| Coordinæ: |
| ||
| Superfiçie: | 65 km² | ||
| Abitanti: |
| ||
| Denscitæ: | 950 ab./km² | ||
| Fraçioin: | Lavagnöa, Lêze, Zinöa, Santuäiu, çimmavalle, Masc-ciu, Muntemou | ||
| Comun confinanti: | A Moenn-a d'Arbisseua , D'äto d'Arbisseua, Artâ, Cairi, Cuggiæn, Voœ | ||
| CAP: | 17100 | ||
| Pref. tel: | 019 | ||
| Codiçe ISTAT: | 009056 | ||
| Codiçe cadastro: | I480 | ||
| Nomme abitanti: | savoneixi | ||
| Santo patron: | N.S. da Miseicordia | ||
| Giorno festïo: | 18 marzo | ||
| Scito instituçionâ | |||
  | |||
Sànn-a cumüne de 61.766 abitanti, cappulögu d'a pruvinça omónima.
Puntu de riferiméntu pe chi vö andâ vers'â Rivéa de Pärme, oppüre inte l'intrutèra.
Ö cappulögu Savuneize ö funxunn-a in ciü da "çentru metrupulitàn" pe' i culegaménti in curiéra o stradda ferrô in direçiùn dö vexin cunfin françeize e a Cósta Azurra.
Ìndice
- 1 Geografia
- 2 Breviscima Stóia de Sann-a
- 3 Evulusiùn demugràfica
- 4 Löghi de'nteresse
- 5 Mönumenti
- 6 Architetüe religiuse
- 7 Castélli, tûri, furtilissi e âtre strûtüe
- 8 Palassi e ville
- 9 Còlta
- 10 Manifestaçioin
- 11 Fèste, fée e sâgre
- 12 Persunalité lighè a Sann-a
- 13 Religiùn
- 14 Ecònumia
- 15 Sport
- 16 Futbàll (Balùn / Ballon)
- 17 Ballaneuo
- 18 Ciclismö
- 19 Amministrasiùn
- 20 Cuiuxitae
- 21 Onoreficènçe
- 22 Galleria fotugrafica
- 23 Vuxi currelæ
- 24 Cullegamenti a föa e Comunicaçioin
Geografia[modìfica | modìfica wikitèsto]
A çittæ a se tröa in-scia Rivéa Ligüre de Punènte, äa cunfluènxa di sciümmi Lavanestra e Letimbru (numme artificiò daetö int'o Seisentu aö Lavagnöa).
E spiaxe de Sann-a han ottegnüo a Bandéa Blö d'Európa int'o 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 e 2007 . Anche ö portö türistegö dö Cü de Bö (a Végia Dàrsena; fòscia da ö Françeize Quai de bois, da ö vegiu Mö de Casce dö X secolo) ö l'a otegnüo o ricönuscimento int'i mæximi anni.
Breviscima Stóia de Sann-a[modìfica | modìfica wikitèsto]
Antigö çentrö di Ligüri Sabasî, a çittae a l'è stæta alleä de Cartagine int'a segunda guêra punica, cuntra Rumma (za alleä de Zena). Doppu differénti avegniménti alterni, Rumma a suttumette a-a fin Sann-a a l'inçirca int'u 180 p.d.C. e a-a denominn-a Savo, Oppidum Alpinum. Cun l'inprinçipio de migrasiùin de popöli Germanici, Sann-a a l'intra in decadensa e a vegne distrûta dö tüttö int'ö 641 da ö re lungubärdu Rotari.
Sann-a a se retìa sciü sutta äi Franchi de Cärlumagnu, divégne cuntéa, e a riprende a mercantezä in-scio mä. Doppu aspre lotte cu-i piräti saraceni, ch'i obligàn a l'imbastì diverse töri de avìstamento, a se custituisce Liberu Cumüne int'o 1191 (Hoc habet ex Coelis, q. sit Saona fidelis ö seiâ ö mottu mediêväle do Libero Cumüne).
Int'o XI secolo Sann-a, a l'inprinçipiu alleä cu a Repubbrica de Zena, a l'intraprende düe lotte ma anche forti intréççi cun lé, specialmente cö famiggia di Campufregusu, che cun di sö espunenti (Giänu I de Campufregusu ma, in pàrticoläre, Tumäsu de Campufregusu) a çerca d'inciantäghe inn-a scigniurìa persunä.
E lotte cun Zena i finiàn tragicamente pé Sann-a int'u 1528, cun a definitiva cunquista de Andrea Dóia. Stu fæto ö provòca 'na quantitæ de mórti e a demuliçoin de l'antighiscima acropöli cun a Catedräle de Santa Maria de Castellu (Santa Maria Assunta o, ascì, Santa Maria Maggiû) e in nümerö de custrussiuìn civili e religiuse, fin'anch'äa ciü grande pôrte de töri de famigge nobili.
Ö disastru ecònomico ö vegne però dal'interamento dùö pòrto (ch'u se stimma o fuisse, int'u primmo Trexento, int'i primmi 5 du Mâ Mediterraneo pe capacitæ de pescaggio de grosse nävi da carego).
Aö pòsto do 21% circa dö tesc-üu urban d'a çitae, demulìu leteralmente pria insce pria e reimpiegö pe'nterä ö bacin purtuäle, a séià custruìa l'impunente Furtessa du Prìamar, insc'ei rüderi de l'antïgö Oppidum romàn.
Da stö mumentö in avanti Sann-a a segue ö destin dä Repubbrica de Zena.
Stòicamente a l'a viscüu uùö sôùö mumento de mascimo splendòre ecònomico intr'a ä fin dö XIII e a meitè dö XIV seculo, ma anch'ö a l'è ricurdä da qarched'un anche cumme "a çittae di Pappi". Ünn-a de famiggie ciü blasunnæ d'a çittæe, i Della Rovere, a n'a avüu ben duì: Françesco della Rovere, ch'u seià Pappa Sisto IV, e sö neu Giulian della Rovere, pappa cun u numme de Giulio II. Prufitandu d'a parentella cun i Della Rovere, anche i Riario l'aviàn impurtanti puziçiuìn de putére, cumme Giömu Riario, ch'u divégnià Segnù de Imula e de Furlì.
Sisto IV ö l'è stætu Pappa da Cappella Sistinn-a (inn-a segunda Cappélla Sistinn-a a l'è propriu a Sann-a, cumme mausuleu di vëgi dö pappa), Giulio II ö "mecenate" de Michel'Angiu e de Raffaello. Sutta Giulio II i cuminçan o sö servixu e Guärdie Svissere, ch'ancùn inch'ö i portan in-sce a divisa o blâsùn da ruvia savuneize.
Int'o Setteçentu a çittae a recuminça quarche ativité mainä. Cun i növi cummerci a sciuìsce turna l'ärte, e Sann-a a se abelissce de palassî scignurili, ville e gexie.
Int'o 1809 a çittae a riçeive Pappa Pio VII, prixonné de Napuleun Buonapärte, da ö quäle l'antîga Fossavaria a l'è battezzä Via Pia.
Cun Rumma e Avignùn, Sann-a - cappulögu dö dipartimento françeize n°108 u de Muntenötte - a l'è staeta a 3a unica ätra sede üficiäle da storia da Gexia.
Int'o 1815 u Cungressu de Vienna u stabiliâ, cuntra u vurèi d'u Guvernu legittimu (sensa ûn ezercitu pe poreise fä varei), e cuntra u vurèi du Populu, l'annesciùn d'a cürtiscima Repübbrica Ligüre (zügnu-dixembre 1814) ai territóri du Reamme de Sardegna, cu-u quäle a intrià in t'o növu Rêgnu d'Itallia da o 1861. Vitóiu Emanuele II u l'aiva definìu pochi anni primma u populu "Canaglia Genovese", dunque u n'u gh'aea quellu ch'u se ciamieiva ûn raportu de amù fra o Re növu e a sö Gente.
Sutta l'amministrasiùn Napuleonica du prêfettu Gilbert Chabrol de Volvic, a çitae a vedde ûnn-a lenta ma següa repreisa, ch'a l'avià cumme nôdu vitäle a vegnüa da ferruvia e pœ, in t'u 1861, l'avertüa du stabilimèntu de ferrée Tardy & Benech, semensa da revuluçiùn indüstriäle savuneize.
A stòia da siderürgia int'a fidelissima a finìa sölamente 130 anni ciü tärdi.
In t'a segunda guèra mundiäle a sitae a l'a subìu pesantiscimi bumbardamenti aérei ufficialmente pe a presénsa de indüstrie belliche e dö pòrto, ch'i l'an pruvucou grävi danni, specie ai antighi quartê da zona pòrtuäle. Intensiscimu ö l'è stætu ö bumbardamento navâ do 14 zugnu 1940 quande Sann-a, inütilmente difeiza da e batterie in-scia còsta e da ûn trénu armou appustou a Arbisöa Süperiure, a l'è stæta bersaggio de ciü de çinquesentu córpi d'artiglierìa sparæ dä a marinn-a françeize.
Int'o dopuguëra e scìnno äi anni setanta a çittæe a sè svilüppä cumme çentru industriâ e marittimö. A l'è in trasfurmasiùn aspirandö a êse polö d'attraçiun türistega dai anni növanta, doppu vint'anni de stagnaçiun duvüi äa prufönda crisi indüstriâ cun a fin de diversi stabilimenti.
Int'o periudo tra ö trenta arvì 1974 e mazzu dö 1975 Sann-a a l'è stæta vittima de "Bömbe de Sann-a" cioè de attentöti terruristici che faxeivan pàrte de ûn prögetto Naçionale.
Äa giurnä de inchö Sann-a a l'è a porta prinçipäle de inträta ai löghi turistici de l'intrutæra e da Rivéa de e Pärme, e cittæ türistica a l'é mêxima. Sann-a a l'è anche in impörtante aprôdu pe cruxaeae du Mâ Mediterraneo.
Evulusiùn demugràfica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Abitanti censiti
Löghi de'nteresse[modìfica | modìfica wikitèsto]
Sann-a, Arbénga, Arasce, Nöi, Spotorno, Ôze, U funzo dìa Ciann-a, O Finà, A Moenn-a d'Arbisseua, D'äto d'Arbisseua, Väze,
Mönumenti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Tütti i giurni da e ue 18:00, chi se tröva in Ciassa Goffredo Mameli u se ferma p'aricurdäse d'i cadüti dei tütte e guère ai 21 rintucchi d'a campann-a, un per lettera de l'alfabeto itallian, premiò dai sitadìn cumme munumentu a-a Paxe.
Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Cappélla Sistinn-a de Sann-a
ünica ätra existente utre a-a selebre Cappélla Sistinn-a de Rumma, vusciüa da u Pappa Savuneize Sisto IV della Rovere cumme munümentu de sepultüa di sö vêgi. Restòurò ch'u nu l'è tanti anni.
- Cattedräle de l'Assunta
A l'è staeta custruìa pé via de demulisiuìn zeneixi de l'antìga Catedräle insc'ou Colle d'u Prìamar. A cunserva au sö internu divèrse ópere de riguardu (timpanu d'u purtäle, funte batéximäle, cruxe de märmu, pürpitu, tütti de l'antìga Catedräle d'u Prìamar).
- Taccòu a-a gexia u gh'è u müseu d'u Tesóru, dunde u se pö amiä di quaddri de na çerta impurtansa (Mêstru de Hoogstraeten, Tuccio D'Andria, Luca Cangiaxo, Ludovico Brea, Giovanni Mazone) e interesanti ogetti d'ärte säcra (cianæe, pasturäli, reliquai ecc..). Tra i ciü belli d'Italia e, a dîta d'i mascimi cunuscitûri italièn de arte scultorea lignea, cunsciderandu u sö periudu de realizasiùn tra i ciü rari e belli d'Európa, u se pö amiä u magnificu côru ligneu, anche lé de l'antìga Catedräle insc'ou Collea e òua deré a l'âtä maggiù.
- Santuàriu de Nóstra Scignùa d'a Misericórdia, o Santuàriu de Sann-a, tiò sciü doppu l'Apparisiùn au Beätu Antógnu Bótta. Taccòu a-a gexia u gh'è in müseu ch'u chögge ogetti d'ärte säcra e ex voto.
- L'âtóiu de Nóstra Scignùa d'u Castellu, proclamòu munuméntu nasiunäle, u óspita u monümentäle politticu pittüö da Vincenzo Foppa e Ludovico Brea int'u 1490. Interesànti anche due impunenti càsce prucesciunäli.
- Gexia de San Dalmasiu a Lavagnöa, a cuntégne in politticu pregévule de Bernabê da Módena.
- L'âtóiu d'u Cristu Resortu: u l'è puscìbile amiä dréntu in pregévule côru ligneu d'u quattrusentu de schöa tedésca, e inn-a càscia prucesciunäle d'Anton Maria Maragliàn.
- Gexia de Sant'Andria: d'u Settesentu, a cunserva dréntu inn-a bella Madonna cu-u figgiö de Defendente Ferrari.
- A Certusa de Loreto: custruìa da Steva Embruno in t'u 1480 e, pói, ingrandìa. A l'è staeta foscia tiä sciü insc'ou precedente Castellu de Loreto
- A gêxia d'a Madonna du Munte.
- E gexie de Lêze.
Castélli, tûri, furtilissi e âtre strûtüe[modìfica | modìfica wikitèsto]
- A Turetta (Tûre di Pilóti o de Leon Pancaldo) Puzisiunô in Ciassa Leon Pancaldo, custruìa in t'u XIV seculu a l'incruxiu strategicu du portiu, a lìè divegnüa l'embléma da sitae.
- A Tûre du Brandäle (a Campanassa) cun e vexinn-e tûre Corsi e Riario (Guarnero) e u Palassiù de l'Anziania, cun pärte d'u cumplèssu de San Pê u Vêgiu, che pe brêve mumentu a l'è staeta Catedräle pruvisóia.
- A Furtessa d'u Prìamar: (parolla de etimulugia ben dibattüa) custruìa insc'ou Colle du Prìamar dai Zeneixi da u 1542 doppu a cunquista definitiva d'a sitae in t'u 1528. A inglóba ascì a Loggia d'u Castéllu de Santa Maria o Castéllu Növu, d'u 1417.
- U Castellu d'u Sperùn: d'u castéllu mediêvöle u rèsta qarche tóccu de miagge insc'ou Muntexellu, deré a u teätru Gabriellu Ciabréa ( Gabriello Chiabrera ).
- U Castellu de San Zorzu : tersu castéllu mediêvöle d'a sitae, u l'è supravisciüu scinn-a'u XVII seculu, quande un scciöppu d'a Santabarboa u l'a destrütu cumpletamente faxendu ascì 850 mórti. Quéllu che u ne restäva de e fundamenta u l'è staetu demulìu a l'inprinsipiù d'u 2007.
- U Punte Filippo Maria Visconti: u se tröva a u cunfìn d'i cumüni de Sann-a, Vuè e Cüggèn , u l'è staetu custruìu in t'u 1434 foscia in se bäsi rumäne. Doppu a recentìscima, cumpléta demulisiùn d'a pärte a punente d'a strûtüa (rampa d'inträta e poggiù de l'arcä), u munüméntu u l'è staetu snatürö cun inn-a segunda arcä de ciüméntu (!), in te l'annu 2000.
- U punte de San Giacomo : insc'ou cólle cu-u maeximu numme, u l'è staetu faetu custruì da Pappa Sistu IV in t'u 1482 pe ünì u Muntexellu au colle d'u Mangiaguadagno (inchö Colle de San Giacomo).
Palassi e ville[modìfica | modìfica wikitèsto]
- U Palassiu Della Rovere: ópera de l'architettu Giulian da Sangallo. U l'è faetu custruì da u cardinäle Giulian della Rovere, che pói u saiâ Pappa Giulio II (in occaxùn d'a sö elesiùn au puntefegä, i saiàn misse in te diverse miagge d'a sitae de lapidi e ärme ruveresche, e ciantae èrbi de rûvie pe-e stradde mêstre); l'inprinsipiu d'i trâvaggi l'è daetu u 4 frêvä 1495 sutt'a-a suvrintendensa de Urban Vegerio, sö prûcüatù; in t'u 1496 i vêgnan cattae de ca' a l'ingìu pe ingrandî u Palassiu, che peró u restià incumpiüu (se ghe fae câxu, miae e culonne de l'intrâta: i l'aviévan duvüu êse pärte de in cuntestu, cumplêtu de ärma ruveresca, ea.)
U prugettu u l'è du fiurentìn Giuliano da Sangallo, magister petrarum et picator, giüttò da Mattê De Bixono, magister picator sive picha pietra. In t'u 1500 a u da Sangallo e a sö néu Bernardo i Ansièn d'a sitae i acórdan a sitadinansa savuneize in benemerensa d'u prugèttu. U sélebre architettu (1445-1516) u custruìsce ascì, pe' Loenzo o Magnifico, e ville fiurentinn-e de Poggio Imperiale e de Poggio a Caiano. Sempre d'o Sangallo i sun diversi trâvaggi a Rumma e a Perüggia. Fra i ätri, a l'è staeta aluggiò in te stu palassiu a Reginn-a de Spagna Germana de Foix, muggié de Ferdinando II d'Aragona (che u l'e staetu ospite in t'u Castéllu Növu ), da u 26 zugnu 1507 (in occaxiun d'u vertixe eurupéu - Cunvegnu de Sann-a ).
- U Palassiu d'e Balle, o Palassiu Delle Piane, in stile Liberty.
- U Palassiu d'i Pavùi, in Via Paleocapa.
Còlta[modìfica | modìfica wikitèsto]
Müséi[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Müséu çivicu Storicu Archeologicu de Sann-a.
- Müséu du Tesoru da Catedräle de Nöstra Scigniùa d'a Misericórdia.
- A quaddrerìa du Semenäiu Vescuvile: a óspita inn-a sentanä de pittüe p'ou ciü de schöa Ligüre. Tra i artisti ciü 'mpurtanti se nótan: Giuacchin Axou, Giovanni Battista Carlun, Giovanni Beneitou Castigiun dîtu Il Grechetto, Antoniu Travi, Carlu Gioxeppe Ratti, Paolu Giömu Bruscu. Ciütóstu interessante inn-a crûxe de legnu du quattruçentu de schöa catalann-a.
- A Pinacuteca çivica.
Manifestaçioin[modìfica | modìfica wikitèsto]
- A Prucessciùn du Venerdì Santu: a se tégne u Venerdì Santu d'i anni päri. A l'è unn-a de ciü impurtanti d'Europa pe' via de sö Casce d'u Maragliàn
- A Sfiläta storica d'u Liberu Cumüne, u 10 de arvì
- A Pôsa in mä d'i lümìn: in t'a seiann-a d'u 14 agustu. U mä u l'è illüminö da miggiae de lümìn galegianti insce l'aegua.
- I föghi d'aestae: föghi artificiäli a tempu de müxica.
- U Primmu Mazzu: tradisiunäle curteu de mêsi e lavuratûri purtuäli pe-e vie du centru sittadìn.
- U Cunfögu: u 19 dixembre: oua in Ciassa Sistu IV, u se tegne l'antighiscimu cerimuniäle de sende u seppu e tiäne föa previxuìn pe l'annu a vegnì. U cunfögu l'è abellìu da in curteu storicu.
- In t'e vixinanse: U Carnevalöa, a Löa
Fèste, fée e sâgre[modìfica | modìfica wikitèsto]
- U 18 märsu a l'è a Madónna d'a Misericordia, Matrunn-a de Sann-a
se séndan gran pire in t'u Letimbro in t'a nötte d'a vigilia. Pe a sitae i se sendan i lümin e e lüminäie. A festa a riva a u mascimu con a Prucessciùn au Santuarriu de Sann-a.
- A Festa de Santa Ritta u 22 de mazzu. A l'è in t'u quartê cu-u meximu numme in mercô cui banchetti tradisiunäli pe a vendita de röse.
- A Festa de Santa Luçia u 13 de dixembre. Gran mercô in t'a a sitae (via Paleocapa).
Persunalité lighè a Sann-a[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Gio Agostino Abate, Crunista
- Francesco Accornero, Piuniere da a indüstria
- Attilio Acquarone, Müsicista e cumpusitû
- Ambrogio Aonzo, Mêgu e filantrupu
- Valerio Baçigalô, purté zugou d'a Nasiunäle de Futbàll
- Antonio Baglietto, Patrióta
- Anton Giulio Barrili, Garibaldìn, scrîtû, puéta e giurnalista
- Tomaso Belloro, Storicu e eruditu
- Angelo Bevilacqua ("Gin"), Eróe d'a Resistença
- Isidoro Bonini, Inzegnê
- fra Giovanni Bono, Piuniere d'a stampa e agustiniàn
- Paolo Boselli, Prescidente do Conseggio de i Menestri, menistro.
- Antonio Botta, Biou Veggente da a Madónna de Misericórdia
- Francesco Bourninquez, Pionie da a industria
- Cesare Crugni, Scultô cappuscôa da Scultomaieutica
- Vittore Branca, letterô, filologo, accademico de i Lincei
- Libero Briganti, Eróe d'a Resistença
- Antonio Brilla, Scultô
- Paolo Gerolamo Brusco, Pittô
- Domenico Buscaglia, Pittô
- Cristoforo Colombo, Navegatô e Esploratô
- Giovanni Caboto, Navegatô e Esploratô
- Giano I di Campofregoso, doge de Zena
- Giano II di Campofregoso, Scignöo de Sann-a e doge de Zena
- Tomaso di Campofregoso, Scignöo de Sann-a e ciù votte doge de Zena
- Canepa (f.lli), Piunieri da a industria da fruta candïa
- Carissimo & Crotti Inzegnei, inventoi do scistemma funivïaio de i carbon
- Gio Batta Cassinis, Zuista e ommo politico
- Giuseppe Cava, (Beppin da Ca') Poeta
- Gilbert Chabrol de Volvic, Prefetto dappeu da a Senna
- Gabriello Chiabrera, letterô
- Luigi Corsi, Senatô do Regno e scindaco
- Renata Cuneo, Scultrice
- Michele da Cuneo, o Michele da Cunio, Navegatô
- Del Carretto, Marcheixi de Sann-a
- Francesco Della Rovere, Papa Sisto IV
- Giuliano Della Rovere, Papa Giulio II
- Bonifacio Del Vasto, Marcheise
- Emanuele Dellepiane, Industriâ da a acconsa
- Lazzaro De Maestri, Pittô
- Ansado De Mai, Ammiraggio
- Andria Antonio Doberti o De Oberti, Müxicista
- Carlo Donat Cattin, politico
- Daniele Fabiano, Pittô, architetto
- Fabio Fazio, conduttô da a televixon
- Mario Fazio, giornalista e studioso
- Pietro Formica, Biou
- Antonio Forzano, patrióta e Müsicista
- Giuseppe Frascheri, Pittô
- Giovanni Battista Frumento, Scultô
- Pietro Gara, Storico
- Tomaso Garassino e Vincenzo Garassino, Intarsiatoï
- Pippo Garibaldi, Politico, filantrupu soçialista, avvocou
- Pier Gerolamo Gentilricci, letterô, poeta, storico e filosofo
- Vincenzo Gioberti, Abate, deputô
- Pietro Giuria, patrióta, letterô, poeta
- Domenico Giuria, Numismatico
- Orazio Grassi, Sciensô gesuita antagonista de Galileo e artista
- Grondona, (f.lli), Piunieri da a indüstria edile
- Ernesto Guala, Scombattente
- Enrico Guercio, Marcheise e consigliere imperiâ
- Bartolomeo Guidobono, Pittô
- Incisa, famiggia patriçia
- Gio Policarpo Lamberti, Erudito, filantrupu e benefattô
- Gerolamo Lavagna, Miscionäio
- Virgilio Felice Levratto, Zugou çentrattaccu d'a Nasiunäle de Futbàll
- Lottero (fam.) Mercanti e navegatoï
- Martinengo (fam.) Patrioti e letterati
- Arturo Martini, Scultô
- Bernardo Mattiauda, Zuista e letterô
- Giuseppe Mazzini, patrióta, fu prexonê a Sann-a
- Migliardi & Vené, Piunieri da a indüstria meccanica
- Alfonso Maria Mistrangelo, cardinâ zà arcivescovo de Firense e letterô scolopio
- Agostino Monti, Cronista e storico
- Domenico Nano, scrïtô e poeta
- Rinaldo Negri, Piuniere da a indüstria elettrica
- Giuseppe Nervi, Zuista e letterô
- Filippo Noberaso, Storico
- Beato Ottaviano, religioso
- Pietro Paleocapa, Inzegnê e menistro
- Leon Pancaldo, Navegatô
- Christian Panucci, zugou de balon
- Sandro Pertini, VII Prescidente da Repubbrica
- Giuseppe Pizzardo, cardinâ
- Vittorio Poggi e Poggio Poggi, Storici e letterati
- Leopoldo Ponzone, letterô
- Paolo Pozzobonello, Astronomo, discepolo de Galileo Galilei
- Luigi Sambolino, Piuniere da a indüstria tipografica
- Giovanni Agostino Ratti, e Carlo Giuseppe Ratti, Pittoï
- Pippo Rebagliati, patrióta, scindacalista, scombattente
- Urbano Rella, Capitan de Galea, eróe da a battaggia de Lepanto
- Riario, famiggia patriçia dappeu ramificâ a Pesaro
- Gio Stefano Robatto, Pittô
- Mario Rossello, Pittô
- Giancarlo Ruffino, Senatô
- Carlo Rosselli e Nello Rosselli, Politici do Regno e scrïtoï
- Sacco, Famiggia de magistrati e mercanti
- Ambrogio Salineri e Giulio Salineri, Archeologi e letterati
- San Nazario, predicò e se ritirò a Sann-a
- Sansoni, casatta patriçia
- Santa Maria Giuseppa Rossello, Fondatrice da a Congregaçione de e moneghe de Nostra Scignòa da a Mesericordia
- Giuseppe Saredo, Zuista e Senatô
- Guglielmo savonese, Magistrato Capitan do Popolo
- Camillo Sbarbaro, Poeta
- Pietro Sbarbaro, Öotô, giornalista, polemista
- Pietro Scotti, Economista e Senatô do Regno
- Ignazio Scotto, Intarsiatô
- Giovanni Servettaz, Inzegnê, Piuniere da a indüstria metallurgica
- Silvestre & Allemand, Piunieri da fruta candïa
- Benedetto Maria Solari, Teologo
- Sormano, Fam. de architetti e scultoï
- Cesare Tallone, Pittô
- Giuseppe Tardy e Stefano Benech, Piunieri da a indüstria metallurgica Tardy & Benech
- Massimo Tammaro, capo formaçion de e Frecce Azzurre
- Tomaso Torteroli, Storico
- Lorenzo Traversagni, Umanista, scrïtô
- Filippo Turati, letterô soçialista e deputô
- Franco Varaldo, Senatô
- Vegerio, famiggia patriçia
- Giovanni Vincenzo Verzellino, Cronista e storico
- Giuseppe Viglienzoni e Angelo Viglienzoni, Industriaï do veddro
- Angelo Visca, Anatomista
- Benedetto Walter, Petroliè
- Francesco Zunini, Mêgu, patrióta, filantrupu e politico
- Franco Zunino, politico
Religiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Sann-a a l'è a sede vescuvile d'a Diocesi de Sann-a/Nöi. U Santuariu de Sann-a u rivéste da seculi in-a impurtansa particuläre, cun i pelegrinaggi d'ogni pärte de l'Itallia. A Madónna de Sann-a a l'è staeta incurunä da Pio VII - prexuné de Napuleun Buonaparte a Sann-a - int'o 1815. Sann-a a l'è stæta cun Pio VII sede ufficiäle dö Papätu, cumme Rumma e Avignùn , scibén pe' in periudu sci cürtu.
Ecònumia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ö pòrto de Sann-a ö l'è estremamente impurtante int'e l'ecunumìa dö cappulögu. Difæti, pe' impurtansa, traffegö de mercansìe e cumme aprôdu de crûxæë, l'è ö segundö dä Liguria doppu Zena. Tütto ö cumprensóiu purtuäle, trâvaggiandu in sinergia, ö ófre impurtanti sbucchi au mä pë e indüstrie do Hinterland piemuntèise e lumbärdu. Sann-a a l'è inn-a çittæe attiviscima int'o settöre crûxeristigo, cun a sö modèrna ed efiçiente staçiùn marittima de reçente costruìa, in Project Financing co a cömpagnia de navegasiùn Costa, dunde fan atualménte scâ diverse ätre cumpagnìe. A Staçiùn Marittima a l'è stæta prugettà da l'architettö catalàn Ricardo Bofill. A strûtüa a riseìve tütti i anni çirca 800.000 türisti. A quésti se dêvan zunze i passeggeri (quaexi 2.000.000 int'a sûla aestae - annä 2006) ch'i se imbärcan da ö Terminäle Traghètti de Pórtiu Vuè. Int'i anni settanta, primma da grande crisi industriäle da chimica e de l'açò, Sann-a a l'è rivä a êse a 7a çittae d'Italia pe' redditö pro-capite
Rilevante ö l'è ascì u setture tersiàriu e ö turìximu cun destìn lucäle.
Sport[modìfica | modìfica wikitèsto]
Futbàll (Balùn / Ballon)[modìfica | modìfica wikitèsto]
A ciü seguìa squaddra locäle a l'è quélla dö Sann-a (Savona Calcio). Intra i ciü grandi campiuìn Savuneixi i van ricurdae Valerio Bacigalupo (naçionäle) e Felice Levratto (vegnüu famöso pe a putensa dö sö tìu, che suvénte ö sgarbäva e rèi (ch'i nu l'éan ancùn de nylon). Ö sport de Sann-a ö vanta inn-a Coppa Italia cun ö Vuè (1922). Ö Sann-a ö l'è rivò, primma dö Girun Ünico, aö quärto pósto in Serie A. Ai giörni nóstri ö Sann-a ö zöga inta Primma Divixion.
Ballaneuo[modìfica | modìfica wikitèsto]
Sann-a a vanta inn-a squaddra de balla-nöu (Ballaneuo) da anni int'a serie A1: a Rari Nantes Savona. Int'a sö stóia a l'a vintö: 3 Scudetti (1991 - 1992 - 2005); 2 Cöppe LEN (2005 - 2011, l'equivalente d'a "Cöppa UEFA" du futbàll); 3 Cöppe Italia (1990 - 1991 - 1993)
Ciclismö[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ö 6 zügnu 1991 a 11a tappa dö Gìu d'Italia 1991 a l'è rivô a Sann-a cun a vitöia de Max Sciandri.
Eddy Merckx ö l'è legö aä Ligüria pe' l'avégniméntu foscia ciü misteriusu da sö carriéra: int'o 1969 , cun indóssö a maggia rösa dö Gìö d'Itallia, ö l'è trûvö puxitivu a l'antidóping doppu a tappa de Sann-a e ö vêgne squalificö. Ö abandunn-a a gära cianzendu sensa riêscì a dä spiegaçoin. I culpevulisti i trôvan a spiegaçoin de inn-a superiuritè cuscì fórte insce i ätri. I inucentisti i sustégnan l'idéa dö cumplóttö anche pérchè i curridùi, in te stu periòdö dä stóia dö ciclismö, i accettävan ancùn buttiggétte da beive da ö pübblicö, ch'i purèivan dunque cuntêgne quarsciasci côssa.
Amministrasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
Scindico: Federico Berruti (Centro-Sinistra) dal 30/05/2006
Çentralìn del comune: 019 83101
Email del comune: informa@comune.savona.it
Cuiuxitae[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Sann-a a l'è cunusciüa e a l'è famûsa anche cumme çitae du chinottu, cun inna speciale variêtae lucäle. A-a fin du XIX seculu a l'ea u magiùre sentru d'espurtasiùn mundiàle inerènte stu tipu de agrümme.
- In t'o Trexento Sann-a a l'a avüu in mumento ch'a l'aeiva inn-a populasiùn stimä a ~ u 150% de quella de Rumma.
Onoreficènçe[modìfica | modìfica wikitèsto]
A Çittæ de Sann-a a l'è stæta decorâ cun a Medaggia d'Oö aö Valöre Militâ , ö 19 settembre 1974, cun a seguènte mutivaçoin:
|
« E genti de Sann-a, fidéli a u spirritu che u n'anemò e imprèise e l'impegnu patriotticu in t'a primma rescôssa risurgimentäle, a l'a reagìu a l’ocüpasiùn de forse armae tedésche, opunendu a-a preputènte suprafasiùn nazifascista inn-a lotta tantu curagiusa quantu ostinò. Squaddre de vuluntàri armae i sun staete organizae, alimentae e ascistìe da-a populasiùn lucäle in t'a sitae e insc-ê i bricchi de l'intrutêra e, pe ciü de 19 meixi, i l'an imbastìu in'intensa attivitae de minaccia e luguramentu a u presidiu nemigu d'a regiùn. I nu sun varsciüi a frenä sci generusu slanciu ni a precariêtae di mêsi, ni a prepunderansa de forse aversäie, ni a barbarie a-a quäle queste i ispirävan a sö própria ópéra de represciùn cun arèsti de massa, depurtasiùi, turtüe füxilasiùi, massäcri de 'nuxenti e distrusiùi. U gran cuntribütu de sangue ofertu da i vuluntari e dai sitadìn vittime d'e rapresaglie, i sacrifisî e-e suferense suppurtae sun testimunianse de n'assulüa ostinasiùn a nu subì a vergögna d'a tirannìa, de dedisiùn a-a Patria, de tenäcia in t'a fideltae ai ciü äti ideäli de libertae e de giüstisia. » |
| (8 settembre 1943 - aprile 1945) |
( 8 settembre 1943 - arvî 1945 )
Galleria fotugrafica[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'embléma dë i della Rovere
A cà de Domenico Colombo, puè de Cristoforo
Sann-a da a Madonna dö Mönte
