Sâta a-o contegnûo

Ferovîa Zêna-Vintimìggia

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
O percórso da ferovîa Zêna-Vintimìggia

A ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é 'na lìnia feroviària ch'a côre lóngo tùtta a còsta do ponénte lìgure, da-o capolêugo lìgure scìnn-a-o confìn co-a Frànsa.

A l'é unn-a de ciù inportànti lìnie ferovîarie italiànn-e e a l'atravèrsa tréi capolêughi de provìnsa: Zêna, Sànn-a e Inpéria. Vintimìggia a gh'à a fonçión de staçión de confìn, dónde finìscian e córse ségge i trêni italién che quélli françéixi.

L'orârio di trêni a-o 1° de seténbre 1872

L'idêa da costruçión de 'na lìnia feroviària lóngo a còsta lìgure a remónta a-o 1857, co-in prìmmo progètto pe-a coscì dîta "Ferovîa de Rivêe Lìguri". Quésta lìnia, a quæ realizaçión a l'é incomensâ into màrso do mæximo ànno, a dovéiva partî da-o sciùmme Varo (a ponénte de Nìssa), che a l'época o segnâva o confìn tra o régno de Sardégna e a repùbrica françéize, e arivâ scìnn-a-o sciùmme Mâgra, âtro confìn do stâto sabòudo, ö sæ quéllo co-o ducâto de Mòdena. 'Sta lìnia chi a l'êa pàrte, insémme a âtre ferovîe, do progètto da realizaçión de 'n vàsto scistêma feroviàrio vosciûo da Cavour pe modernizâ o pàize. Inte quélli ànni a l'êa za atîva 'na cùrta træta a ponénte de Zêna tra e dôe staçioìn de Sàn Pê d'Ænn-a e d'Ôtri, avèrta a-i 8 d'arvî 1856 e ch'a partîva da-a Torìn-Zêna. Inti ànni da creaçión do Régno d'Itàlia gh'é stæta 'n'aceleraçión da costruçión da lìnia, gràçie a l'emanaçión da lézze do 27 òtôbre 1860, inta quæ a l'êa decîza a realizaçión de quélla ch'a saiâ ciamâ a "ferovîa lìgure" tra e dôe çitæ de Vintimìggia e de Màssa, óltre che a êse colegâ a âtre lìnie za existénti.

A costruçión e l'ezercìçio de quésta ferovîa són stæti dónca afidæ a-e Strade Ferrate Livornesi, creæ pöco prìmma, ma che za into 1865 són stæte unîe a-e Strade Ferrate Romane (SFR), co-a costruçión che into méntre (a-i 25 de màzzo 1868) a l'êa arivâ, da Ôtri, scìnn-a Sànn-a. A ògni mòddo e SFR, che se trovâvan in fòrti dificoltæ econòmiche, a-i 23 de novénbre 1868 àn cedûo a lìnia a-a Società per le Ferrovie dell'Alta Italia, a quæ a controlâva za o rèsto da ræ ferovîaria de l'Itàlia setentrionâle.

A-i 25 de zenâ 1872 a realizaçión da lìnia a l'é stæta a-a fìn conpletâ, con l'avertûa da staçión de Vintimìggia e, ciù ò mêno doî méixi ciù tàrdi (a-i 18 de màrso), do cùrto træto internaçionâle de 7 km pe-o colegaménto co-a Frànsa.

Træta Inaoguraçión[1]
Brìgnoe-Sàn Pê d'Ænn-a 18 dexénbre 1853[2]
Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri 17 zenâ 1856
Ôtri-Sànn-a 25 màzzo 1868
Sànn-a-Vintimìggia 25 zenâ 1872

Inta realizaçión de l'òpia i progetìsti no faiàn però tànta atençión a quélle ch'êan e ezigénse di teritöi atraversæ, dæto che a raxón prinçipâ de costruçión da lìnia a l'êa a sò primâia inportànsa pe-i interèssi militâri e difensîvi do stâto sàrdo prìmma, e do régno d'Itàlia pöi. O progètto da ferovîa, pensòu segóndo e ezigénse de l'época (inta quæ a ciù pàrte di traspòrti, ségge de mèrçe che de pasagê, o l'avegnîva pe mâ), o l'à portòu a 'n percórso costroîo praticaménte a-o livéllo do mâ e ch'o l'andâva aprêuvo a lìnia da còsta. Pe de ciù a ferovîa a l'afiancâva, dónde poscìbile, a Stràdda Ourélia, unéndo coscì ciù de quarànta comùn che scìnn-a quéllo moménto êan colegæ sôlo vîa tæra, se no sôlo pasàndo pe-o mâ.

A variànte do percórso da lìnia tra Andöra e Sàn Loénso.

Costroîa squæxi do tùtto a binâio ùnico pe-e dificoltæ técniche da sò realizaçión e pe contegnî i cósti, a ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é rizultâ da sùbito inadegoâ a-e ezigénse de colegaménto a-e quæ a l'êa sotopòsta. A despêto de nêuve e inpelénti necescitæ, emèrse za inti prìmmi ànni do Nêuveçénto, i travàggi pe-o radópio da lìnia són continoæ lentaménte e a tòcchi spantegæ tànto che, ancón a-a giornâ d'ancheu, gh'é di péssi a binâio ùnico (in particolâ quéllo tra Andöra e Arbénga, e quéllo tra Lêua e Finâ). Inti ànni do regìmme o l'é stæto realizòu o radópio da træta Arbénga-Lêua, avèrta into 1936, edificæ i nêuvi fabricâti viâgiatoî, e realizæ de retìfiche into tòcco tra Sàn Loénso e Spiarêti, con dôe nêuve galerîe (a San Stêva e quélla tra Sanrémmo e Spiarêti) costroîe pe-a predispoziçión da lìnia a-o dóggio binâio. A ògni mòddo quésti ùrtimi travàggi diventiàn pe-a ciù pàrte inùtili dæto l'abandón de 'sta træta chi into 2001.

A scitoaçión a l'inìçio do 1968 a l'êa ancón particolarménte crìtica, co-i sôli tréi tòcchi Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri (11 km), Lêua-Arbénga (8 km) e da Spiarêti a-o confìn co-a Frànsa (20 km) che êan a dóggio binâio. A prìmma træta a êse potençiâ a l'é stæta quélla conpréiza tra e staçioìn de Zêna Vêxima e de Vâze, avèrta a-i 23 de òtôbre scìnn-a-a staçión de Coghêuo e do tùtto 'na setemànn-a dòppo. L'ùrtimo tòcco, ö sæ quéllo tra e staçioìn de Zêna Vêxima e de Zêna Ôtri o l'é stæto inouguròu pöco dòppo, a-i 29 de lùggio 1969[3][4]. A nêuva sêde feroviària, spostâ ciù a mónte rispètto a quélla de prìmma, a l'à permìsso a-i pàixi riveàschi de Rensén, Coghêuo e Vâze de liberâse da-a congestión caxonâ da l'infrastrutûa, dæto che prìmma a pasâva pròprio a-o sò céntro. A Rensén, coscì cómme a Vâze, a l'é stæta costroîa 'na nêuva staçión, méntre a vêgia lìnia a l'é stæta in pàrte riutilizâ e in pàrte abandonâ. In particolâ inta zöna de Vêxima, dòppo di ànni de abandón, o spàçio disponìbile o l'é stæta sfrutòu pe alargâ a sêde stradâle de l'Ourélia méntre inte çitæ a ferovîa a l'é stæta sciorbîa da-o tesciûo urbâno. I tòcchi èstra-urbâni, iniçialménte abandonæ, són stæti inti ùrtimi ànni ricuperæ e convertîi in di camìn ciclàbili e/ò pedonâli.

In trêno intercity o l'arîva a Lengoéggia into 1993

Pe-o radópio scìnn-a Sànn-a saiàn però necesâi âtri nêuve ànni, tànto che a nêuva staçión, ch'a l'êa za stæta costroîa tra o 1961 e o 1962 segóndo o progètto de l'inzegnê Pier Luigi Nervi (quéllo do "Pirellón", a Milàn) e inougurâ da-o prescidénte da Repùbrica Antonio Segni, a l'é stæta inutilizâ e sénsa binâi pe bén 15 ànni. Defæti sôlo into 1977, co-in grànde ritàrdo rispètto a-i progràmmi, a l'é stæta avèrta a dóggia træta tra Vâze e Finâ, ch'a conprendéiva a nêuva staçión de Sànn-a, into quartê de Mongrifón, ascì. Ànche pe quésto tòcco de lìnia a sêde desmìssa a saiâ sciorbîa da-o tesciûo urbâno, de spésso co-a sò trasformaçión in pasagiâ a-o mâ. A Sànn-a l'àrea da vêgia staçión lóngo o riàn Letinbro a l'é restâ pe tànto ténpo abandonâ, trasformâ prìmma in lanbré pe-o depòxito di vagoìn e sucesivaménte caciâ zu pe realizâ o grànde parchézzo inta zöna da Ciàssa do Pòpolo.

In ségoito, sôlo dòppo 25 ànni de progètti, finançiaménti, rinvîi e discuscioìn, into 2001 a l'é stæta avèrta a l'ezercìçio, tra Inpéria e a Bordighêa, a træta a dóggio binâio tra Sàn Loénso e Spiarêti co-e nêuve staçioìn de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo, e a consegoénte serâ de quélle de Sàn Loénso, de Sàn Stêva e de Spiarêti (óltre che a quélle vêgie de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo). E àree desmìsse són stæte ògètto de 'n progràmma de riqualificaçión, dæto che o nêuvo radópio o l'é do tùtto in galerîa, realizòu segóndo 'n progètto existénte za da-o 1982[5].

Vìsta do tòcco lóngo a còsta tra Çèrvo e Andöra, desmìsso into 2016

A-i 2 d'arvî 2006 a l'é stæta ativâ 'na variànte do percórso tra e staçioìn de Zêna Ôtri e de Zêna Pêgi, ch'o conprénde a nêuva staçión de Zêna Pra ascì.

Into 2011 o l'é stæto inouguròu a Zêna 'n nêuvo pónte in sciô torénte Ponçéivia, realizòu co-în investiménto de 22 milioìn de éoro, costroîo in variànte e lóngo 750 m, ch'o consente de viâgiâ a velocitæ ciù âte e con magiô màssa asciâ[6].

Into 2014 'na frànn-a avegnûa inta localitæ Vîco de Vignétte, into comùn de Andöra, a l'à caxonòu o svîo de l'InterCity 660 Milàn-Vintimìggia, inpónendo l'interuçión da lìnea pe vàrie setemànn-e.

Co-o càngio d'oràrio de l'11 dexénbre 2016 a l'é stæta ativâ a nêuva variànte do percórso a dóggio binâio tra Andöra e Sàn Loénso, squæxi do tùtto in galerîa e co-e nêuve staçioìn de Andöra, Diàn e Inpéria. Into méntre a l'é stæta dispòsta a serâ de staçioìn in sciô vêgio percórso lóngo a còsta e a binâio ùnico, ö sæ quélle de Andöra, Çèrvo-Sàn Bertomê, Diàn (Diano Marina), Inpéria Inêia e Inpéria Pòrto[7][8][9].

Caraterìstiche

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A lìnia a l'é stæta costroîa in scartaménto òrdenâio (ö sæ a l'é làrga 1435 mm), alimentâ a corénte contìnoa a 3000 V, a dóggio binâio da-a sò òrìgine (tra e staçioìn de Zêna Sàn Pê d'Ænn-a e Prìnçipe) scìnn-a Finâ, tra Lêua e Arbénga e da Andöra a-o confìn co-a Frànsa. A staçión de Vintimìggia a l'é o pónto de confìn e de colegaménto co-a lìnia SNCF pe Marséggia (a Marséggia-Vintimìggia), alimentâ a 25.000 V in corénte alternâ e con frequénsa a 50 Hz. Pe 'sta raxón chi a staçión a l'é dotâ de 'n'alimentaçión a 1.500 V CC, corénte stàndard in de ferovîe françéixi ascì, dæto che i trêni da SNCF chi inpiêgæ pêuan êse alimentæ ségge a 25.000 V - 50 Hz (AC) che a 1.500 V (DC) e i trêni italién no gh'àn di problêmi a dêuviâ quésta alimentaçión, con poténsa e tensción però amêzâ.

A lìnia a l'é equipagiâ co-o SCMT pe tùtta a sò longhéssa e co-o scistêma BAcc a 4 còdichi da-a sò òrìgine scìnn-a Sànn-a e da Andöra a Vintimìggia, permetténdo de viâgiâ a-a velocitæ de 180 km/h.

A ciclàbile tra Rensén e Coghêuo, realizâ a-o pòsto da ferovîa
A vêgia lìnia a Vâze, 1960
A ferovîa a Çèrvo, træta d'ancheu serâ
O tòcco da Pìsta Ciclàbile do Ponénte Lìgure inta galerîa de Càppo Néigro

Staçioìn soprèsse

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Staçión de Zêna Pra (1856)
  • Staçión de Rensén (1868)
  • Staçión de Vâze (1968-1977)
  • Staçión de Vâze (1868)
  • Staçión de Çélle (1883)
  • Staçión de Arbisêua Càppo
  • Staçión de Sànn-a Letinbro
  • Staçión de Voæ Zöna Industriâle (d'ancheu sôlo mèrçe)
  • Staçión de Berzézzi
  • Staçión de Spötórno
  • Staçión de Nöi
  • Staçión de Varigòtti
  • Staçión de Finâ Pîa
  • Staçión de Andöra (1872)
  • Staçión de Çèrvo-Sàn Bertomê
  • Staçión de Diàn (1872)
  • Staçión de Inpéria Inêia
  • Staçión de Inpéria Pòrto
  • Staçión de Sàn Loénso-A Çiprèssa
  • Staçión de Sàn Stêva-Rîva
  • Staçión de Tàggia-Àrma (1872)
    • Pòsto de moviménto Càppo Vèrde
  • Staçión de Sanrémmo (1872)
  • Staçión de Spiarêti

Quésta lìnia a l'é atraversâ da trêni de tîpo regionâle, regionâle velôce e InterCity de Trenitalia. Scìnn-a-o 2021 gh'êa ascì quàrche Eurocity da socjêtæ "Thello" (òua Trenitalia France) con destinaçión Nìssa ò Marséggia ma, aprêuvo a-a pandemîa de COVID-19, sto servìçio chi o l'é stæto scancelòu do tùtto e mesciòu in sciâ lìnia Torìn-Lión. O tràfego mèrçe o l'é discretaménte svilupòu, spartîo sorviatùtto tra e conpagnîe Mercitalia Rail, Captrain Italia e Fuori Muro.

  1. (IT) Ofìçio Centrâle de Statìstica de Ferovîe do Stâto, Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, Alessandro Tuzza, 1927. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  2. Pàrte da lìnia Torìn-Zêna.
  3. (IT) Adriano Betti Carboncini, Da Ventimiglia a Massa – La Ferrovia Ligure (PDF), in sce ferrovieinrete.com, p. 3. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  4. (IT) Sergio Devecchi, Molti ostacoli sul raddoppio della ferrovia Genova-Ventimiglia, Archivio La Stampa, 29 lùggio 1969. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  5. Costarossa - Ediçioìn 37-47, op. cit.
  6. (IT) Treni, linea Genova-Ventimiglia: inaugurato nuovo tratto di binari sul Polcevera, in sce ivg.it, 25 lùggio 2011. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  7. (IT) Milano - Genova - Ventimiglia, in sce italferr.it. URL consultòu o 12 agòsto 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 17 dexénbre 2014).
  8. (IT) Il raddoppio Andora-San Lorenzo sarà attivo dall'11 dicembre, in sce lastampa.it, 17 màzzo 2016. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  9. (IT) Rete Ferroviaria Italiana, Circolare Territoriale RFI DTP GE 14/2016, RFI, 11 novénbre 2016. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  • (IT) Adriano Betti Carboncini, La ferrovia ligure, in I Treni, 1992, p. 126-127.
  • (IT) Ferrara A., Valdambrini F. e Pedemonte S., Progettazione e realizzazione degli impianti di sicurezza della Fermata Sotterranea di Sanremo e delle gallerie correnti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Sergio Pedemonte e Franco Valdambrini, Spostamento a monte tra S. Lorenzo e Ospedaletti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Vittori Cervigni, Treni che non vedremo più, in I Treni, vol. 22, n. 230, 2001, p. 22-27.
  • (IT) Mario Bianchi e Carlo Ferrari, San Remo sotto terra, in I Treni, vol. 22, n. 232, 2001, p. 18-23.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana, Fascicolo Circolazione Linee Genova (71-80), RFI, dexénbre 2003.

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]