Ferovîa Zêna-Vintimìggia

Da Wikipedia
ZE
 Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize

A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno

O percórso da ferovîa Zêna-Vintimìggia

A ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é 'na lìnia feroviària ch'a côre lóngo tùtta a còsta do ponénte lìgure, da-o capolêugo lìgure scìnn-a-o confìn co-a Frànsa.

A l'é unn-a de ciù inportànti lìnie ferovîarie italiànn-e e a l'atravèrsa tréi capolêughi de provìnsa: Zêna, Sànn-a e Inpéria. Vintimìggia a gh'à a fonçión de staçión de confìn, dónde finìscian e córse ségge i trêni italién che quélli françéixi.

Stöia[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'orârio di trêni a-o 1° de seténbre 1872

L'idêa da costruçión de 'na lìnia feroviària lóngo a còsta lìgure a remónta a-o 1857, co-in prìmmo progètto pe-a coscì dîta "Ferovîa de Rivêe Lìguri". Quésta lìnia, a quæ realizaçión a l'é incomensâ into màrso do mæximo ànno, a dovéiva partî da-o sciùmme Varo (a ponénte de Nìssa), che a l'época o segnâva o confìn tra o régno de Sardégna e a repùbrica françéize, e arivâ scìnn-a-o sciùmme Mâgra, âtro confìn do stâto sabòudo, ö sæ quéllo co-o ducâto de Mòdena. 'Sta lìnia chi a l'êa pàrte, insémme a âtre ferovîe, do progètto da realizaçión de 'n vàsto scistêma feroviàrio vosciûo da Cavour pe modernizâ o pàize. Inte quélli ànni a l'êa za atîva 'na cùrta træta a ponénte de Zêna tra e dôe staçioìn de Sàn Pê d'Ænn-a e d'Ôtri, avèrta a-i 8 d'arvî 1856 e ch'a partîva da-a Torìn-Zêna. Inti ànni da creaçión do Régno d'Itàlia gh'é stæta 'n'aceleraçión da costruçión da lìnia, gràçie a l'emanaçión da lézze do 27 òtôbre 1860, inta quæ a l'êa decîza a realizaçión de quélla ch'a saiâ ciamâ a "ferovîa lìgure" tra e dôe çitæ de Vintimìggia e de Màssa, óltre che a êse colegâ a âtre lìnie za existénti.

A costruçión e l'ezercìçio de quésta ferovîa són stæti dónca afidæ a-e Strade Ferrate Livornesi, creæ pöco prìmma, ma che za into 1865 són stæte unîe a-e Strade Ferrate Romane (SFR), co-a costruçión che into méntre (a-i 25 de màzzo 1868) a l'êa arivâ, da Ôtri, scìnn-a Sànn-a. A ògni mòddo e SFR, che se trovâvan in fòrti dificoltæ econòmiche, a-i 23 de novénbre 1868 àn cedûo a lìnia a-a Società per le Ferrovie dell'Alta Italia, a quæ a controlâva za o rèsto da ræ ferovîaria de l'Itàlia setentrionâle.

A-i 25 de zenâ 1872 a realizaçión da lìnia a l'é stæta a-a fìn conpletâ, con l'avertûa da staçión de Vintimìggia e, ciù ò mêno doî méixi ciù tàrdi (a-i 18 de màrso), do cùrto træto internaçionâle de 7 km pe-o colegaménto co-a Frànsa.

Træta Inaoguraçión[1]
Brìgnoe-Sàn Pê d'Ænn-a 18 dexénbre 1853[2]
Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri 17 zenâ 1856
Ôtri-Sànn-a 25 màzzo 1868
Sànn-a-Vintimìggia 25 zenâ 1872

Inta realizaçión de l'òpia i progetìsti no faiàn però tànta atençión a quélle ch'êan e ezigénse di teritöi atraversæ, dæto che a raxón prinçipâ de costruçión da lìnia a l'êa a sò primâia inportànsa pe-i interèssi militâri e difensîvi do stâto sàrdo prìmma, e do régno d'Itàlia pöi. O progètto da ferovîa, pensòu segóndo e ezigénse de l'época (inta quæ a ciù pàrte di traspòrti, ségge de mèrçe che de pasagê, o l'avegnîva pe mâ), o l'à portòu a 'n percórso costroîo praticaménte a-o livéllo do mâ e ch'o l'andâva aprêuvo a lìnia da còsta. Pe de ciù a ferovîa a l'afiancâva, dónde poscìbile, a Stràdda Ourélia, unéndo coscì ciù de quarànta comùn che scìnn-a quéllo moménto êan colegæ sôlo vîa tæra, se no sôlo pasàndo pe-o mâ.

O radópio[modìfica | modìfica wikitèsto]

A variànte do percórso da lìnia tra Andöra e Sàn Loénso.

Costroîa squæxi do tùtto a binâio ùnico pe-e dificoltæ técniche da sò realizaçión e pe contegnî i cósti, a ferovîa Zêna-Vintimìggia a l'é rizultâ da sùbito inadegoâ a-e ezigénse de colegaménto a-e quæ a l'êa sotopòsta. A despêto de nêuve e inpelénti necescitæ, emèrse za inti prìmmi ànni do Nêuveçénto, i travàggi pe-o radópio da lìnia són continoæ lentaménte e a tòcchi spantegæ tànto che, ancón a-a giornâ d'ancheu, gh'é di péssi a binâio ùnico (in particolâ quéllo tra Andöra e Arbénga, e quéllo tra Lêua e Finâ). Inti ànni do regìmme o l'é stæto realizòu o radópio da træta Arbénga-Lêua, avèrta into 1936, edificæ i nêuvi fabricâti viâgiatoî, e realizæ de retìfiche into tòcco tra Sàn Loénso e Spiarêti, con dôe nêuve galerîe (a San Stêva e quélla tra Sanrémmo e Spiarêti) costroîe pe-a predispoziçión da lìnia a-o dóggio binâio. A ògni mòddo quésti ùrtimi travàggi diventiàn pe-a ciù pàrte inùtili dæto l'abandón de 'sta træta chi into 2001.

A scitoaçión a l'inìçio do 1968 a l'êa ancón particolarménte crìtica, co-i sôli tréi tòcchi Sàn Pê d'Ænn-a-Ôtri (11 km), Lêua-Arbénga (8 km) e da Spiarêti a-o confìn co-a Frànsa (20 km) che êan a dóggio binâio. A prìmma træta a êse potençiâ a l'é stæta quélla conpréiza tra e staçioìn de Zêna Vêxima e de Vâze, avèrta a-i 23 de òtôbre scìnn-a-a staçión de Coghêuo e do tùtto 'na setemànn-a dòppo. L'ùrtimo tòcco, ö sæ quéllo tra e staçioìn de Zêna Vêxima e de Zêna Ôtri o l'é stæto inouguròu pöco dòppo, a-i 29 de lùggio 1969[3][4]. A nêuva sêde feroviària, spostâ ciù a mónte rispètto a quélla de prìmma, a l'à permìsso a-i pàixi riveàschi de Rensén, Coghêuo e Vâze de liberâse da-a congestión caxonâ da l'infrastrutûa, dæto che prìmma a pasâva pròprio a-o sò céntro. A Rensén, coscì cómme a Vâze, a l'é stæta costroîa 'na nêuva staçión, méntre a vêgia lìnia a l'é stæta in pàrte riutilizâ e in pàrte abandonâ. In particolâ inta zöna de Vêxima, dòppo di ànni de abandón, o spàçio disponìbile o l'é stæta sfrutòu pe alargâ a sêde stradâle de l'Ourélia méntre inte çitæ a ferovîa a l'é stæta sciorbîa da-o tesciûo urbâno. I tòcchi èstra-urbâni, iniçialménte abandonæ, són stæti inti ùrtimi ànni ricuperæ e convertîi in di camìn ciclàbili e/ò pedonâli.

In trêno intercity o l'arîva a Lengoéggia into 1993

Pe-o radópio scìnn-a Sànn-a saiàn però necesâi âtri nêuve ànni, tànto che a nêuva staçión, ch'a l'êa za stæta costroîa tra o 1961 e o 1962 segóndo o progètto de l'inzegnê Pier Luigi Nervi (quéllo do "Pirellón", a Milàn) e inougurâ da-o prescidénte da Repùbrica Antonio Segni, a l'é stæta inutilizâ e sénsa binâi pe bén 15 ànni. Defæti sôlo into 1977, co-in grànde ritàrdo rispètto a-i progràmmi, a l'é stæta avèrta a dóggia træta tra Vâze e Finâ, ch'a conprendéiva a nêuva staçión de Sànn-a, into quartê de Mongrifón, ascì. Ànche pe quésto tòcco de lìnia a sêde desmìssa a saiâ sciorbîa da-o tesciûo urbâno, de spésso co-a sò trasformaçión in pasagiâ a-o mâ. A Sànn-a l'àrea da vêgia staçión lóngo o riàn Letinbro a l'é restâ pe tànto ténpo abandonâ, trasformâ prìmma in lanbré pe-o depòxito di vagoìn e sucesivaménte caciâ zu pe realizâ o grànde parchézzo inta zöna da Ciàssa do Pòpolo.

In ségoito, sôlo dòppo 25 ànni de progètti, finançiaménti, rinvîi e discuscioìn, into 2001 a l'é stæta avèrta a l'ezercìçio, tra Inpéria e a Bordighêa, a træta a dóggio binâio tra Sàn Loénso e Spiarêti co-e nêuve staçioìn de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo, e a consegoénte serâ de quélle de Sàn Loénso, de Sàn Stêva e de Spiarêti (óltre che a quélle vêgie de Tàggia-Àrma e de Sanrémmo). E àree desmìsse són stæte ògètto de 'n progràmma de riqualificaçión, dæto che o nêuvo radópio o l'é do tùtto in galerîa, realizòu segóndo 'n progètto existénte za da-o 1982[5].

Vìsta do tòcco lóngo a còsta tra Çèrvo e Andöra, desmìsso into 2016

A-i 2 d'arvî 2006 a l'é stæta ativâ 'na variànte do percórso tra e staçioìn de Zêna Ôtri e de Zêna Pêgi, ch'o conprénde a nêuva staçión de Zêna Pra ascì.

Into 2011 o l'é stæto inouguròu a Zêna 'n nêuvo pónte in sciô torénte Ponçéivia, realizòu co-în investiménto de 22 milioìn de éoro, costroîo in variànte e lóngo 750 m, ch'o consente de viâgiâ a velocitæ ciù âte e con magiô màssa asciâ[6].

Into 2014 'na frànn-a avegnûa inta localitæ Vîco de Vignétte, into comùn de Andöra, a l'à caxonòu o svîo de l'InterCity 660 Milàn-Vintimìggia, inpónendo l'interuçión da lìnea pe vàrie setemànn-e.

Co-o càngio d'oràrio de l'11 dexénbre 2016 a l'é stæta ativâ a nêuva variànte do percórso a dóggio binâio tra Andöra e Sàn Loénso, squæxi do tùtto in galerîa e co-e nêuve staçioìn de Andöra, Diàn e Inpéria. Into méntre a l'é stæta dispòsta a serâ de staçioìn in sciô vêgio percórso lóngo a còsta e a binâio ùnico, ö sæ quélle de Andöra, Çèrvo-Sàn Bertomê, Diàn (Diano Marina), Inpéria Inêia e Inpéria Pòrto[7][8][9].

Caraterìstiche[modìfica | modìfica wikitèsto]

A lìnia a l'é stæta costroîa in scartaménto òrdenâio (ö sæ a l'é làrga 1435 mm), alimentâ a corénte contìnoa a 3000 V, a dóggio binâio da-a sò òrìgine (tra e staçioìn de Zêna Sàn Pê d'Ænn-a e Prìnçipe) scìnn-a Finâ, tra Lêua e Arbénga e da Andöra a-o confìn co-a Frànsa. A staçión de Vintimìggia a l'é o pónto de confìn e de colegaménto co-a lìnia SNCF pe Marséggia (a Marséggia-Vintimìggia), alimentâ a 25.000 V in corénte alternâ e con frequénsa a 50 Hz. Pe 'sta raxón chi a staçión a l'é dotâ de 'n'alimentaçión a 1.500 V CC, corénte stàndard in de ferovîe françéixi ascì, dæto che i trêni da SNCF chi inpiêgæ pêuan êse alimentæ ségge a 25.000 V - 50 Hz (AC) che a 1.500 V (DC) e i trêni italién no gh'àn di problêmi a dêuviâ quésta alimentaçión, con poténsa e tensción però amêzâ.

A lìnia a l'é equipagiâ co-o SCMT pe tùtta a sò longhéssa e co-o scistêma BAcc a 4 còdichi da-a sò òrìgine scìnn-a Sànn-a e da Andöra a Vintimìggia, permetténdo de viâgiâ a-a velocitæ de 180 km/h.

Percórso[modìfica | modìfica wikitèsto]

A ciclàbile tra Rensén e Coghêuo, realizâ a-o pòsto da ferovîa
A vêgia lìnia a Vâze, 1960
A ferovîa a Çèrvo, træta d'ancheu serâ
O tòcco da Pìsta Ciclàbile do Ponénte Lìgure inta galerîa de Càppo Néigro

In ezercìçio[modìfica | modìfica wikitèsto]

Staçioìn soprèsse[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Staçión de Zêna Pra (1856)
  • Staçión de Rensén (1868)
  • Staçión de Vâze (1968-1977)
  • Staçión de Vâze (1868)
  • Staçión de Çélle (1883)
  • Staçión de Arbisêua Càppo
  • Staçión de Sànn-a Letinbro
  • Staçión de Voæ Zöna Industriâle (d'ancheu sôlo mèrçe)
  • Staçión de Berzézzi
  • Staçión de Spötórno
  • Staçión de Nöi
  • Staçión de Varigòtti
  • Staçión de Finâ Pîa
  • Staçión de Andöra (1872)
  • Staçión de Çèrvo-Sàn Bertomê
  • Staçión de Diàn (1872)
  • Staçión de Inpéria Inêia
  • Staçión de Inpéria Pòrto
  • Staçión de Sàn Loénso-A Çiprèssa
  • Staçión de Sàn Stêva-Rîva
  • Staçión de Tàggia-Àrma (1872)
    • Pòsto de moviménto Càppo Vèrde
  • Staçión de Sanrémmo (1872)
  • Staçión de Spiarêti

Tràfego[modìfica | modìfica wikitèsto]

Quésta lìnia a l'é atraversâ da trêni de tîpo regionâle, regionâle velôce e InterCity de Trenitalia. Scìnn-a-o 2021 gh'êa ascì quàrche Eurocity da socjêtæ "Thello" (òua Trenitalia France) con destinaçión Nìssa ò Marséggia ma, aprêuvo a-a pandemîa de COVID-19, sto servìçio chi o l'é stæto scancelòu do tùtto e mesciòu in sciâ lìnia Torìn-Lión. O tràfego mèrçe o l'é discretaménte svilupòu, spartîo sorviatùtto tra e conpagnîe Mercitalia Rail, Captrain Italia e Fuori Muro.

Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. ↑ (IT) Ofìçio Centrâle de Statìstica de Ferovîe do Stâto, Prospetto cronologico dei tratti di ferrovia aperti all'esercizio dal 1839 al 31 dicembre 1926, Alessandro Tuzza, 1927. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  2. ↑ Pàrte da lìnia Torìn-Zêna.
  3. ↑ (IT) Adriano Betti Carboncini, Da Ventimiglia a Massa – La Ferrovia Ligure (PDF), in sce ferrovieinrete.com, p. 3. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  4. ↑ (IT) Sergio Devecchi, Molti ostacoli sul raddoppio della ferrovia Genova-Ventimiglia, Archivio La Stampa, 29 lùggio 1969. URL consultòu o 12 agòsto 2021.
  5. ↑ Costarossa - Ediçioìn 37-47, op. cit.
  6. ↑ (IT) Treni, linea Genova-Ventimiglia: inaugurato nuovo tratto di binari sul Polcevera, in sce ivg.it, 25 lùggio 2011. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  7. ↑ (IT) Milano - Genova - Ventimiglia, in sce italferr.it. URL consultòu o 12 agòsto 2021 (archiviòu da l'url òriginâle o 17 dexénbre 2014).
  8. ↑ (IT) Il raddoppio Andora-San Lorenzo sarà attivo dall'11 dicembre, in sce lastampa.it, 17 màzzo 2016. URL consultòu o 13 agòsto 2021.
  9. ↑ (IT) Rete Ferroviaria Italiana, Circolare Territoriale RFI DTP GE 14/2016, RFI, 11 novénbre 2016. URL consultòu o 12 agòsto 2021.

Bibliografîa[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • (IT) Adriano Betti Carboncini, La ferrovia ligure, in I Treni, 1992, p. 126-127.
  • (IT) Ferrara A., Valdambrini F. e Pedemonte S., Progettazione e realizzazione degli impianti di sicurezza della Fermata Sotterranea di Sanremo e delle gallerie correnti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Sergio Pedemonte e Franco Valdambrini, Spostamento a monte tra S. Lorenzo e Ospedaletti, in Quarry & Construction, n. 2, frevâ 1998.
  • (IT) Vittori Cervigni, Treni che non vedremo più, in I Treni, vol. 22, n. 230, 2001, p. 22-27.
  • (IT) Mario Bianchi e Carlo Ferrari, San Remo sotto terra, in I Treni, vol. 22, n. 232, 2001, p. 18-23.
  • (IT) Rete Ferroviaria Italiana, Fascicolo Circolazione Linee Genova (71-80), RFI, dexénbre 2003.

Âtri progètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Ferovîa_Zêna-Vintimìggia&oldid=244418"