Zinöa

SV	Questa pagina a l'è scrita in savuneize, a-a manea de l'Essiu d'a Ciann-a

Zinöa quarté
Zinöa – Veduta Panuramma de Zinöa
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligüria
Provìnsa	Sann-a
Comùn	Sann-a
Teritöio
Coordinæ:	44°17′10.91″N 8°26′52.44″E44°17′10.91″N, 8°26′52.44″E (Zinöa)
Altitùdine	12 m s.l.m.
Abitanti	1 843 (29-12-2023)
Âtre informaçioìn
CAP	17100
Fûzo oràrio	UTC+1
Sànto patrón	San Pé
Cartògrafîa
Zinöa

Zinöa o Zinoua (scritu Zino-a ascì, Zinöra int'u pasóu, Zinola in italiàn) a l'è 'na burgä e quarté d'a sitè de Sann-a ch'u gh'ha 'na pupulaçiùn de 1.843 persunn-e.

Geugrafìa

A fuxe d'a sciümèa de Cügén, tra Zinöa e i sciti de la de l'ègua

Zinöa a se tröva int'a purçiùn de ciann-a insc'ou mä a l'estremitè de punente d'u cumün de Sann-a, l'antigu planum Ziciole, inte 'n teritoju cunpresu fra a sciümèa de Cügén ('na votta flumen Ziniole), a punente, u Rian d'e Quattru Stagiuìn a levante e a culinn-a de Paseggi vèrsu l'entrutèra. Sti cursi d'ègua, asemme a-i ätri che se caccian int'u mä fra Sann-a e Vuè, scibèn che picìn sun stèti de gran inpurtansa int'a furmaçiùn d'a ciann-a dund'a se tröva a burgä, cu'i materiäli rubatè a valle ch'han fètu creŝĉe a maina survatüttu d'u Due-Trexentu e d'u Sei-Sètteçentu. De ciü, tra i rien, a Zinöa se pö ancùn ricurdä u Rian d'u Munte, ch'u chinn-a da quella burgä pe caciäse int'u Cügén de pocu ciü in sciü d'u Çemeteju.

A parocchia de Zinöa, creä d'u 1873, a gh'ha pe cuntra 'n teritoju ciü esteizu, che a levante u riva a cunfinä cun quella de Leze a-u Rian Muinassu e che, vèrsu l'entrutèra, u cunprende Carpignàn, a Madonna d'u Munte e a burgä d'i Zenè ascì.

U çentru d'a burgä u se prezenta inte 'n cuntèstu ch'u l'è cangióu d'u bèlu da-e canpaĝn̂e che gh'ean tütt'a a l'in gìu e ascì u paize u l'è stètu curpìu da di travaggi che, da l'Öttuçentu, n'han fètu pèrde a strutüa uriginäle ch'a se sumegiäva a quella de Portu Vuè, cun di carugetti gîè de travèrsu a-u stradùn che furmävan di curtì picìn dunde se faciävan e chè, mentre u frunte mä u l'ea cunpattu e douvèrtu sulu che in curispundensa de quärche pasaggiu cruvìu.

De ciü, in qualitè de paize de passu, Zinöa a l'ea traversä da 'n inpurtante réi de vie. E ciü inpurtanti l'ean quelle che curivan lungu a costa, ünn-a ciü vixinn-a a-u mä e l'ätra, diramaçiùn d'a via publica superior, ch'a passäva int'i Brichetti e p'â mudèrna Via Bellavista. De ciü gh'ean benbèn de cröze che chinävan de travèrsu a ste vie pübbliche, che sun stète interunpìe da-a feruvìa: fra de ste lì u se pö ancùn vedde 'n archiôtu, d'ancö dedicóu a l'Antoniu Barba, ch'u fäva parte d'a cuscì dita "Caò", tüttu seróu da chè d'u Çinque-Seiçentu che sun u cö antigu d'a burgä.

Burghè

E burghè ciü picinn-e che se pöan cunsciderä int'u teritoju de Zinöa sun:

• E Beloe (Le Bellòre): lucalitè vixinn-a a-u mä tra e Spagnolle e Zinöa, a piggia u numme da-a famiggia d'i Belloro.
• Int'i Brichetti (I Bricchetti): burgä sübbitu de deré a Zinöa, ch'a se dezvilüppa insce 'na travèrsa de l'Etè de Mezu.
• E Spagnolle (Le Spagnole): burgä int'u mezu tra Zinöa e Leze, chì a gh'ea üna d'e sei ture d'avistamentu de Leze, poi vegnüa 'na villa d'i Gavotti.
• I Zenè (Gennari): burgä ch'a se tröva tra u Çimiteju e a regiùn d'e Cäve, de d'ätu d'a gexa de San Pé.

De ciü, a fäva de riferimentu a Zinöa ancùn l'antiga burgä cuntadinn-a de ad Zinollam ultra aquam, tra e mudèrne vie Foscolo e Leopardi d'u cumün de Vuè, cunusciüe cumme e tère "de là da l'ègua".

Stoja

Urigine d'u numme

Zinöa, alantùa ancùn dita Zinora, cu'a sciümèa de Cügén e u Lüssu insce 'na mappa d'u 1843

E primme mençiuìn du scitu de Zinöa ne vegnan da cartulai d'i scriven Arnardu Cümàn e Giuàn de Dunóu, de l'XI seculu, dund'u gh'è de mençiuìn in relaçiùn a elementi d'u sö teritoju cumme u planum Zinole, u flumen Zinole e l'aqua Zinole. Dapö, d'u XII seculu, inte di papé se ghe tröva zà de mençiuìn cumme Zinola o, cu'a tipica rutacizaçiùn ligüre, Zinora.

Insce l'urigine d'u numme gh'è de teurie diferenti; tra e ürtime u l'è stètu prupostu 'n ligamme a l'etimulugia de Genola, paize d'u Piemunte, ch'u ne vegniea da 'n diminutivu de numme de donna, Genevula da Geneva, che pe Zinöa u siea foŝĉia duvüu a-a prupietäja de 'n teren, a l'üzu rumàn d'i prediäli, sciben ch'u manche de ün di tipichi sufissi in -anus-, -ana, o -anum. Pe cuntra, segundu a Giulia Petracco Sicardi, u tupónimu u ne sciurtiea da l'antiga villa rumann-a de Leze, u Vicus Virginis, che pe mezu d'u vurgä ligüre u siea vegnüu Virginis, *Verze, *Verzinola e Zinola, cu'a tèrsa furma che, da diminutivu, a siea 'n moddu cumün pe marcä e burghè de 'n çentru ciü inpurtante, inte stu cäxu Leze.

De ciü, d'u Trexentu se trövan de mençiuìn de Zinöa ascì cumme Coagna.

Etè antiga

U teritoju de Zinöa u l'ea ben frequentóu a-i tenpi d'a duminaçiùn rumann-a, tantu che pe de chì pasävan due vie: quella ch'a custezäva u mä vegnindune da levante e a Julia Augusta, che proppiu chì a finiva de chinä da-a Burmia, pe andä avanti a punente lungu a Rivea. L'è dunca puscibile che ghe fuise zà alantùa 'n scitu frequentóu in curispundensa d'a burgä, ligóu a-a prezensa de 'n punte insc'ä sciümèa de Cügén cumm'u sià ancùn pe di seculi, int'u mezu de 'na regiùn agricula ben sfrütä, cumme testimunióu da-i sciti de Carpignàn e de Tiensén.

Int'u detaggiu, l'è puscibile che chì ghe fuisan stèti finn-a duì punti, cu'a fuxe d'a sciümèa ch'a furmäva d'i teren ümmi, sciügè sulu che de l'Öttuçentu, e foŝĉia traversè a-i tenpi de Rumma pe mezu de pontes longi. U primmu passu u duveiva truväse a l'artessa de Carpignàn, int'u scitu registróu inte l'Etè de Mezzu cumme a Pilla Lunga, cu'a Julia Augusta che, chinä d'int'a valä d'u Rian d'i Tecci, a l'aviea traversóu a sciümèa insce 'n punte a ciü èrchi. Ciü in zü, in Zinöa, l'è prubàbbile che a sciümèa a fuise traversä grossu moddu in curispundensa d'u punte de Prìa. Defèti, inte l'ocaxùn d'i scävi pe mette 'n tübbu d'u gazzu d'u 1952, insc'â zinn-a drita d'a sciümèa s'è truvóu, a 50 cm de prufunditè, 'n toccu de riçö medieväle paigiu a quellu insc'ou punte e, a 90 cm, 'n riçö de ciappe ben misse ch'u duviea ese 'na purçiùn de stradda rumann-a ligä a 'n punte d'alantùa, inglubóu inte di ätri ciü mudèrni finn-a a rivä, d'u Quattruçentu, a-u Punte de Prìa.

Etè de Mezu

E parte ciü antiga de Zinöa a piggia furma int'u cursu de l'Etè de Mezu, cu'a burgä ch'a se dezvilüppa insce due vie custee, ünn-a ch'a l'andäva da Sann-a in Vuè e l'ätra ch'a pasäva ciü a l'entrutèra, ciamè a via publica inferior o strata marina e a via publica superior. A segunda a traversäva Leze pe muntä de de lì vèrsu u Colle de Cadebunn-a ma, cu'ina deramaçiùn, a chinäva vèrsu u mä, pasandu int'i Brichetti p'â cröza ch'a i travèrsa ancùn e inträ dunca in Zinöa da-a gexa veggia de Santu Spiritu. De de lì a via ünnica a traversäva a sciümèa insc'ou pons Çinole, u punte de Prìa, fabricóu d'u 1434 cun de prìe de Çèlle segundu vuluntè d'u Filippu Maria Viscunti. A ogni moddu, in cuntinuaçiùn cu'a via rumann-a, sübbitu primma de stu chì u ghe duveva ese 'n ätru punte, foŝĉia du Duxentu, cumme ricurdóu da-u stòricu savuneize Giuàn Viçente Verzelìn.

Traversóu u punte, int'i sciti "de là da l'ègua" e da-u Lüssu che pe 'n çèrtu tenpu sun stèti sutt'a Zinöa, gh'ean de tère de prupietè d'u vescu de Sann-a armenu tra u X seculu e u 1258, da-e che u ne scuviva di rédditi. A tütte e manee sti sciti se cunpuneivan p'ou ciü de zmögge e de prè, tantu da ese alantùa mensünè cumme pantano de Vado vel Zinola.

Etè mudèrna e cuntenpuranea

'Na cartulinn-a de Zinöa d'u 1901

Abitanti

Evuluçiùn demugrafica

Abitanti censìi

Löghi de'nteresse

• 
  A gexa de Santu Spiritu de Zinöa
• 
  A gexa veggia de Santu Spiritu
• 
  U Punte d'i Saraceni

Architetüe religiuze

• Gexa de Santu Spiritu e Cunceçiùn: a l'è gexa paruchiäle de Zinöa, cu'i prugètti p'â sö custruçiùn che sun cumensè doppu d'u 1873, quande a burgä a l'è vegnüa 'na parocchia pe sö cuntu, destacä da Leze, pe finì int'u primmu quartu d'u Növeçentu. A gexa a l'è fèta segundu u güstu neu-góticu, cun de mu̇àgge decurè a bande gianche e neigre, e a sö cianta a l'è a cruxe grega, cu'a matrixe a öttu läti.
• Gexa veggia de Santu Spiritu: a l'è a gexa veggia de Zinöa, da-a dèta de fundaçiùn ch'a nu l'è guèi cièa, de prubàbbile d'u Trexentu, tantu ch'a l'è ünn-a de gexe ciü antighe de Sann-a. A l'inpriçippiu 'n uspiä, dapö a l'è stèta a-e dipendense d'u munasté de Sant'Eugeniu de Berzezzi pe vegnì finn-a 'na furtessa. D'a custruçiùn, ruvinä da-i bunbardamenti d'a Segunda Guèra Mundiäle, se sun sarvè e mu̇àgge a l'in gìu, cun di èrchi a sèstu agüssu.

Architetüe civili

• Punte de Pria: cunusciüu ascì cumme u Punte d'i Saraceni, u l'è l'ürtima versciùn d'u pasaggiu de Zinöa pe traversä a sciümèa de Cügén, che de prubàbbile u l'existeiva finn-a da l'etè rumann-a. U punte d'ancö u ne vegne da 'n interventu cumandóu da-u Filippu Maria Viscunti d'u 1434, fètu insc'ê fundaçiuìn de 'n punte ciü antigu, d'u Trexentu, cun de prìe che rivan da Çèlle.
• Çemiteju munümentäle de Sann-a: u çemiteju çitadìn a Zinöa u l'è stètu inaugüróu a-i 16 de zenä d'u 1880, pe pigiä u postu a quellu ch'u gh'ea a-a fuxe d'u Letinbru. D'u 1911, grassie a l'interventu de vuluntäi, u l'è dutóu de furnu crematoju mentre u tenpiu catòlicu ch'u se ghe tröva int'u mezu u l'è d'u 1914.

Fèste e fêe

• Fèsta de San Pé: a l'è a fèsta p'ou santu patrùn de Zinöa e a se tegne insce tréi giurni. A-u dì d'u santu, u 29 de zügnu, u gh'è u zbarcu da-u mä d'a statua de San Pé che, fètu u salüu a-u mä e a-i cadüi, a l'è purtä in pruçesciùn p'â burgä. Inte l'ocaxùn d'a fèsta sun inandiè e "Sanpietriadi", gäre spurtive tra i figiö d'a parocchia.
• Dì d'u Segnù: p'â celebraçiùn d'u dì d'u Segnù a l'è inandiä 'na pruçesciùn p'ê vie de Zinöa, cun di âtäìn decurè de sciùe fèti int'e cà d'u centru d'a burgä.

Cultüa

Asuciaçiuìn

• Fratellanza Zinolese 1893: a l'è 'na sucêtè de mütuu sucursu, fundä a Zinöa d'u 1893 e turna custituìa a-i 14 de zügnu d'u 1946, doppu ch'a l'ea stèta sciurbìa da l'OND int'i anni d'u regimme. A "Fratellanza" a l'inandia a fèsta de San Pê e, in raprezentansa de Zinöa, a piggia parte a de manifestaçiuìn çitadinn-e cumme u Paliu d'i Burghi e u Cunfögu.

Sport

A pista p'ê biciclette de Zinöa

Zinöa a gh'ha ciü inpianti p'ê ativitè spurtive e, int'u detaggiu, se ghe trövan:

• Canpu da balùn "Felice Levratto": facióu insc'ou mä, u canpu da balùn de Zinöa u l'è stètu realizóu int'u scitu dund'u gh'ea a fàbbrica Lito-Latta, inaugüróu a-i 14 de zügnu d'u 2008 doppu di travaggi ch'han purtóu u canpu de zögu da-a tèra a-u sintéticu. L'inpiantu u l'è quellu de cà p'ou Foot-Ball Club Veloce 1910, a segunda squaddra d'a çitè.
• Palaçettu d'u sport de Zinöa: ditu "PalaZinola" ascì, int'a strutüa sun pratichè ciü disciplinn-e spurtive, cumme u patinaggiu artìsticu, l'hockey insce prä a-u seróu e l'hockey in liĝn̂a. Insc'ou sö canpu ghe zögan e s'alenan e squaddre d'u Savona Hockey Club e de l'Hockey Club Liguria.

Vie de cumünicaçiùn

Stradde

Zinöa a l'è de lungu stèta in paize de via e, ancùn a-a giurnä d'ancö, a se tröva insce l'incruxu tra a l'Aurelia, chì ciamä Via Nissa, e 'na via pe l'entrutèra, a SP58, ch'a porta a Cügén e, pe mezu de 'na deramaçiùn, a Cadebunn-a muntandu sciü p'â valä d'u Rian d'i Tecci. Int'u teritoju de Zinöa u se tröva ascì u cazellu de Sann-a insce l'Autustradda A10, ligä proppiu chì cun l'Autustradda A6 pe Türìn che p'ou primmu toccu a munta sciü p'â valä d'u Rian du Munte, insce 'n camìn inaugüróu a-i 27 de zenä d'u 1960. L'A10, inandiä int'i anni '50 p'â primma purçiùn tra Sann-a e Zena, a vedde l'avertüa de l'ürtimu toccu, a trèta Arbisöa-Zinöa, d'u 1967.

Pe Zinöa ghe passan e curiere d'a TPL Linea, che viägian in sce l'Aurelia in direçiùn Vuè o Sann-a e che, p'â SP58, i ligan ascì l'entrutèra, vèrsu Cügén.

Feruvìe

Zinöa a l'è tagiä inte due parte da-a feruvìa Zena-Vintimiggia, ch'a passa int'u mezu fra u centru d'a burgä e la d'i Brichetti, tantu p'ou sö camìn növu e pe quellu stóricu, ancùn in funçiùn finn-a a-u portu de Vué. A burgä a l'ea servia da-a liĝn̂a de tranvài Sann-a-Vuè, ch'â traversäva pasandu pe Via Nissa, restä in funçiùn da-u 1912 a-u 1946.

Notte

Notte a-u tèstu

Notte bibliugràfiche

Bibliugrafìa

• (IT) Filippo Noberasco, Le strade savonesi nella storia e nell'arte (PDF), in Atti della Società Savonese di Storia Patria, IV, Sann-a, Tipografia Savonese, 1921, pp. 95-160.
• (IT) Filippo Noberasco, Toponimi del Comune di Savona (PDF), in Atti della Società Savonese di Storia Patria, XIV, Sann-a, Tipografia Savonese, 1932, p. 10.
• (IT) Marco Ricchebono e Carlo Varaldo, Savona, Le città della Liguria, Vul. 1, Zena, Sagep, 1993, ISBN 88-7058-057-1.
• (IT) Aureliano Deraggi, Zinola (PDF), in Atti e Memorie della Società Savonese di Storia Patria, Vul. LVI, Sann-a, Società Savonese di Storia Patria, 2020, pp. 127-145.

Ätri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Zinöa

Ligammi de föa

• (IT) Zinöa (Zinola), in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 18 màrso 2025.