Vendùn
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Vendun cumün | |
|---|---|
 | |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Liguria
|
| Provìnsa |  Savuna
|
| Aministraçión | |
| Scìndico | Sabrina Losno (lista sivica "Vendone nel cuore") da-o 27-5-2019 |
| Dæta de instituçión | 1861 |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°04′27.4″N 8°04′26.85″E / 44.074278°N 8.074125°E |
| Altitùdine | 398 m s.l.m. |
| Superfìcce | 9,92 km² |
| Abitanti | 358[2] (30-6-2019) |
| Denscitæ | 36,09 ab./km² |
| Fraçioìn | U Burgu, U Cantùn, Castelâ, Cèlsa, A Cröza, Cü(r)enna, Lêusu[1], U Valùn, A Villa |
| Comùn confinanti | Arnascu, Castregiancu, Unsu, Utuê |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 17032 |
| Prefìsso | 0182 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Còdice ISTAT | 009066 |
| Cod. cadastrâ | L730 |
| Targa | SV |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[3] |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 252 GG[4] |
| Sànto patrón | Sant'Antòniu |
| Giórno festîvo | 2 setembre |
| Cartògrafîa | |
  Vendun | |
.svg) | |
| Scîto instituçionâle | |
Vendun (Vendón in zenese, V'ndun in urmeàscu, Vendone in italiàn) u l'è un cumüne de 358 abitanti inte l'entrutèra de Arbenga, in Pruvinsa de Savuna (dàtti agiurnài au 2019).
Geugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vendun u fà parte du bacìn du s-ciümme Aròscia, essendu traversàu dau Riàn Merce e dau Paraùn, dui afluenti de stu chi. A vetta ciü àta ch'a se tröva intu teritòiu cumünàle a l'è quella du munte Castel'Èrmu, àtu 1094 m, ch'u segna u cunfìn spartiàiva cun u bacìn du Pennavaire.
Frasiùi[modìfica | modìfica wikitèsto]
U teritòiu de Vendun u cumprende e frasiùi de Burgu, Cantùn, Castellà, Celsa, Cröza, Cü(r)enna, Leusu, Valùn e Villa, ciü e lucalitài de Barbiùn, E Tûri, Miarina, ciü a zòna da ca' cumünàle.
Cunfin[modìfica | modìfica wikitèsto]
U cumün u cunfìna a nord cun Castregiancu e Naxin, a levante cun Arnascu, a meridiùn cun Utuê e a punente cun Ùnsu.
Stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]
E primme testimuniànse da fundasiùn du paìse e sun da riscuntrà inte l'antichitài, cun a dipendensa de Vendun e di àtri sentri de l'etrutèra dau munisipiu de Arbenga, survatüttu düante l'epuca rumàna, anche se l'è da cunscideà che a fundasiùn de in primmu nucleu abitàu u pò esse adi(r)itüa ligàu ai antighi Etruschi, culucàu la dunde aù a se tröva a frasiùn de Cü(r)enna.[5]
L'è dunca prubabile che stu popolu pre rumàn u secce rivàu chi pé via di cumerci versu u mediteraneu, fasilmente cuntrulabili dae zòne vixìne aa ciàna, e che chi i l'aggén purtàu e primme cultivasiùi de serte vaietài de uìve tipiche du teritòiu de stu populu chi, dandu u numme au paìse.[5]
Cun a caütta de l'Impeu Rumàn u teritòiu u subisce diferenti incursciùi barbariche e ascì di saracen chi i pòrtan aa custrusiùn de diferenti furtificasiùi, cumme quella de Cü(r)enna (daa quale u nu resta ciü ninte) e quellu de Castellà, c'u cumpendeva de següu ina tùre a baze ezagunàle prinsipale, sircundà da ina müaia difensiva squadrà.
Inseìu inta Marca Arduinica primma, u vegne sedüu ai marchesi de Clavesana, chi i vàn a infeudà ina lunga seie de vassalli, prinsipalmente i Lengueia, Bassu e Càrlu. Questu infeudamentu u cuntinua ascì cun u libéu cumün de Arbenga, che u reclàmma a pudestai in sciu feudu intu 1251, pé poi catàselu dai marchesi, ai inissi du XIV seculu.[6]
Saià a famìa feudataria di Carlo a purtà u feudu in òrbita zenese, züandu fedeltài aa Repübbrica de Zena, cuntempuraneamente a l'intrà de Arbenga sutta e influense de sta chi.
resta dunca in màn repübbricàna fin a l'arìvu de Napuleun e di fransesi, a partì dau 1797. U paìse u vegne dunca inglubàu inta Repübbrica Ligüe. Sutta a növa duminasiùn fransese u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle arbenganese.
Düante a Segunda Guèra Mundiàle u teritòiu de Vendun u l'ha vistu a presensa de diferenti episòdi de Rexistensa Partigiana, cumme u stansiamentu du battaiùn de "U Mégu" inta frasiùn de Cü(r)enna, inta cuscì dita cascina di Crôvi, doppu i avegnimenti du scuntru de Muntegrassie du 1943, chi i portan poi a brigà a trasfeìse da l'entruèta d'Andöa e fin au 1944, quande i partigiài i vegnan avertìi de in puscibile eastrellamentu, scapàndu versu Àutu.
Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu intu sircundàiu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, intu 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.
Abitanti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Evulusiùn demugrafica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Abitanti censìi[7]
Minuànse Furèste[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2014, i sitadìn furèsti a Casanöva i sun 20
Pòsti de interesse[modìfica | modìfica wikitèsto]
A tùre de Castellà
In àtra tùre inta frasiùn de Castellà
A géxa de Sant'Antunìn
U campanìn da paruchiàle
L'uatòiu de San Luensu a Vendùn
Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]
U cumün de Casanöva u fa eclesiasticamènte da diocexi de Arbenga-Impeia, chi ducca e ghe sùn dui diferenti parocchie: Sant'Antunìn (intu sentru de Vendun) e da Madònna de Nostra Scignua da Neve, pé a frasiùn de Cü(r)enna.
• Géxa da parocchia de Sant'Antunìn, a se tröva intu sentru de Vendùn, a ospita a cunfraternita ciamà Cumpagnìa du Sufràgiu, chi i l'éan cunservài ina séie de ducumenti relatìvi aa paròcchia racòlti fra u 1564 e u 1978, ancöi traspurtài intu museu diucesàn arbenganese.[8]
• Uatòiu de San Luensu, se tröva in fàccia aa ca' cumünàle de Vendun, dìtu ascì Uatòiu di disciplinài, u l'è sede da lucale cunfraternita de San Luensu Martire, a strutüa a l'è prubabilmente de uìgine Quattrusentesca.[8]
• Géxa da Nostra Scignua da Neva, a l'è a paruchiàle de Cü(r)enna, a cunserva di dipinti pregiài e in impirtante campanìle, edificà intu 1638 a partì daa strutüa de in prìmmu uatòiu dipendente daa géxa de Vendùn.[8]
• Capeletta de San Calòcciu, cunscideà ascì cume santuàiu, a se tröva in sce u munte Castel Èrmu, a se tröva ai cunfìn cu'u cumün de Unsu.
• Capeletta da Nativitài de Maìa, a se tröva inta frasiùn de Castellà, stuicamènte dipendente daa paròcchia de Vendun.[8]
• Capeletta de l'Imaculà Cuncesiùn, a se tröva intu sentru de Leusu, dipendente daa paròcchia de Vendùn.[8]
Architetüe militàri[modìfica | modìfica wikitèsto]
• Castéllu de Castellà: itnta frasùn de Castellà u se tröva u castellu medievàle fàu custruì dai Marchesi de Clavesana, u prezentàva ina sstrutüa triangulà, cun a tipica tùre ezagunàle, àta 25 métri, custruìa cun a prìa de Cixàn e àtre prìe de s-ciümme, ancù aù scimbulu du paìse.
• Castéllu de Cü(r)enna, u se ttöva inta pàrte ciü àta da du burgu furtificàu da frasiùn, dunde se pò truvà ina lunga séie de ca'-tùri, fàe custruì dae putenti famìe feudatarie. A prinsipale furtificasiùn inta frasiùn a l'éa peò custituìa dau castrum Cuculariae, castellu fàu custruì dau libéu cumün de Arbenga, pé cuntrulà l'avansà versu a còsta da famìa di Clavesana, vhe a pussedéva zà a furtificasiùn de Castellà. Ancöi du castellu u nu resta tòstu ninte, a pàrte quarche müaia derucà.
Scultüe[modìfica | modìfica wikitèsto]
U parcu de scultüe de Rainer Kriester
Àtra vista du parcu
A Castellà u se tröva u pòlu müseàle a l'avèrtu dedicàu a Rainer Kriester. Chi e sun espòste ben trentasinque opée du scultù tedescu, trasfeìuse a Vendun inti ànni 80 e sitadìn unuàiu du cumün a partì daa fìn di ànni 90. Ste scultüe chi, tütte fàe in prìa de Finà, e prezentan ina séie de incixùi dau carattere stilizàu e esensiàle, quarcüna de ste chi a l'è a furma de stele e a fùrma in sérciu: l'è pé stu fàttu chi che u scìtu u l'è ascì numinàu a "Stonehenge italiàna", vistu che au muntà du sù du prìmmu dì de estài a lüxe a vegne pruietà in moddu perfettu a l'internu du cumplessu.[9][10]
Ecunumîa[modìfica | modìfica wikitèsto]
U setù trainante de l'ecunumia de Vendun a l'è l'agricultüa cu'a prudusiùn de öiu de uìva e du vìn tipicu da Rivea de Punente. Prudòtte àtre vaietài de früa e verdüa, assemme ae castegna inte vaiànti rus-cétta e gabiàna, nu manca poi l'alevamentu de bestiamme.
Minimu u sviluppu industriàle, u setù du turismu u l'è in forte crescita, prinsipalmente pé i sénte adibìi ae passegiàe inti boschi e ae biciclette da muntagna.
Cultüa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dialettu de Vendun[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu a Arnascu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle.
Enugastrunumìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
E Lazerne[modìfica | modìfica wikitèsto]
Tipiche du burgu de Cü(r)enna e sun e lazerne, ina particulà vaietài de lasagne, prepaàe segundu a tradisiùn cun a faìna gianca, mes-cià cun pasiensa a man cun quella deivà dae castagne lucàli. E sapuìe lazerne e sun prepaàe ancù aù dae persune ansiane du pòstu.[11]
Feste e fée[modìfica | modìfica wikitèsto]
• Festa de San San Calocciu a Castel'Èrmu, a se tegne d'in sinque ànni in sinque ànni u 22 d'aùstu, cun a selebrasiùn religiusa inta capeletta e l'arìvu de cunfraternite lucali in prucesciùn versu u munte.
• Cuncertu de San Luensu, u se tegne a castellà, in regiun tùre, urganisàu daa lucàle pro loco, cun müxica dau vivu e a partecipasiùn de aziende du pòstu.
• Festa da muntagna, cun u radùn di Arpìn a se tegne in sciu munte Castel'Èrmu.
• Sapori d'autunno, a se tegne intu burgu de Cü(r)enna, a l'è ina sagra c'a fàa prumusiùn di prudòtti tipici du teritòiu c'a se tegne in utùbre.
Aministrasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 19 zügnu 1985 | 1º zügnu 1990 | Pietro Revetria | PSI | Scindicu | |
| 1º zügnu 1990 | 24 arvì 1995 | Pietro Revetria | lista sivica | Scindicu | |
| 24 arvì 1995 | 14 zügnu 1999 | Carluccio Vio | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Lorenzo Revello | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Lorenzo Revello | lista sivica | Scindicu | |
| 8 zügnu 2009 | 26 mazzu 2014 | Patrizia Losno | Insieme per Vendone (lista sivica) |
Scindicu | |
| 26 mazzu 2014 | 27 mazzu 2019 | Pietro Revetria | Vivere Vendone (lista sivica) |
Scindicu | |
| 27 mazzu 2019 | in càrega | Sabrina Losno | Vendone nel cuore (lista sivica) |
Scindicu | |
Vie de cumünicasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
U cumün u l'è culegàu cun Arnascu a levante e Unsu a punente, mentre de pò zunze ascì inta burgà de Celsa da Utuê, passàndu pé a pruvinsale c'a porta aa frasiùn de Campi.
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ da prununsià /'le:usu/
- ↑ Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 de zügnu du 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Legge 26 agosto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ 5,0 5,1 (IT) I etruschi a Cü(r)enna?, in sce trucioli.it. URL consultòu o 22 agòsto 2021.
- ↑ (IT) A stòia de Vendùn, in sce comune.vendone.sv.it. URL consultòu o 22 agòsto 2021.
- ↑ Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu in data 28-12-2012.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 (IT) I archivi da paròcchia de Vendùn, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Stìle Savunese, u parcu de scultüe de R. Kriester, in sce ivg.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Aa scuverta du parcu museu de R. Kriester, in sce svdonline.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Cü(r)enna, dunde i crescian i èrbui intu campanìn, in sce trucioli.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
Àtri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vendùn
