Sâta a-o contegnûo

Vendùn

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°04′27.4″N 8°04′26.85″E
Da Wikipedia
AR
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Vendun
cumün
Vendun – Stemma
Vendun – Veduta
Vendun – Veduta
Vendun, vista da géxa cu'a ca' cumünàle
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Savuna
Aministraçión
ScìndicoSabrina Losno (lista sivica "Vendone nel cuore") da-o 27-5-2019 (2º mandòu da-o 10-6-2024)
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°04′27.4″N 8°04′26.85″E
Altitùdine398 m s.l.m.
Superfìcce9,92 km²
Abitanti358[2] (30-6-2019)
Denscitæ36,09 ab./km²
FraçioìnU Burgu, U Cantùn, Castelâ, Cèlsa, A Cröza, Cü(r)enna, Lêusu[1], U Valùn, A Villa
Comùn confinantiArnascu, Castregiancu, Unsu, Utuê
Âtre informaçioìn
CAP17032
Prefìsso0182
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009066
Cod. cadastrâL730
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[3]
Cl. climàticazöna E, 2 252 GG[4]
Sànto patrónSant'Antòniu
Giórno festîvo2 setembre
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Vendun
Vendun
Vendun – Mappa
Vendun – Mappa
Pusisiun du cumün de Vendun inta pruvinsa de Savuna
Scîto instituçionâle

Vendun[5] (Vendón in zenese, V'ndun in urmeàscu[6], Vendone in italiàn) u l'è un cumüne de 358 abitanti inte l'entrutèra de Arbenga, in Pruvinsa de Savuna (dàtti agiurnài au 2019).

Vendun u fà parte du bacìn du s-ciümme Aròscia, essendu traversàu dau Riàn Merce e dau Paraùn, dui afluenti de stu chi. A vetta ciü àta ch'a se tröva intu teritòiu cumünàle a l'è quella du munte Castel'Èrmu, àtu 1094 m, ch'u segna u cunfìn spartiàiva cun u bacìn du Pennavaire.

U teritòiu de Vendun u cumprende e frasiùi de Burgu, Cantùn, Castellà, Celsa, Cröza, Cü(r)enna, Leusu, Valùn e Villa, ciü e lucalitài de Barbiùn, E Tûri, Miarina, ciü a zòna da ca' cumünàle.

U cumün u cunfìna a nord cun Castregiancu e Naxin, a levante cun Arnascu, a meridiùn cun Utuê e a punente cun Ùnsu.

E primme testimuniànse da fundasiùn du paìse e sun da riscuntrà inte l'antichitài, cun a dipendensa de Vendun e di àtri sentri de l'etrutèra dau munisipiu de Arbenga, survatüttu düante l'epuca rumàna, anche se l'è da cunscideà che a fundasiùn de in primmu nucleu abitàu u pò esse adi(r)itüa ligàu ai antighi Etruschi, culucàu la dunde aù a se tröva a frasiùn de Cü(r)enna.[7]

L'è dunca prubabile che stu popolu pre rumàn u secce rivàu chi pé via di cumerci versu u mediteraneu, fasilmente cuntrulabili dae zòne vixìne aa ciàna, e che chi i l'aggén purtàu e primme cultivasiùi de serte vaietài de uìve tipiche du teritòiu de stu populu chi, dandu u numme au paìse.[7]

Cun a caütta de l'Impeu Rumàn u teritòiu u subisce diferenti incursciùi barbariche e ascì di saracen chi i pòrtan aa custrusiùn de diferenti furtificasiùi, cumme quella de Cü(r)enna (daa quale u nu resta ciü ninte) e quellu de Castellà, c'u cumpendeva de següu ina tùre a baze ezagunàle prinsipale, sircundà da ina müaia difensiva squadrà.

Inseìu inta Marca Arduinica primma, u vegne sedüu ai marchesi de Clavesana, chi i vàn a infeudà ina lunga seie de vassalli, prinsipalmente i Lengueia, Bassu e Càrlu. Questu infeudamentu u cuntinua ascì cun u libéu cumün de Arbenga, che u reclàmma a pudestai in sciu feudu intu 1251, pé poi catàselu dai marchesi, ai inissi du XIV seculu.[8]

Saià a famìa feudataria di Carlo a purtà u feudu in òrbita zenese, züandu fedeltài aa Repübbrica de Zena, cuntempuraneamente a l'intrà de Arbenga sutta e influense de sta chi.

resta dunca in màn repübbricàna fin a l'arìvu de Napuleun e di fransesi, a partì dau 1797. U paìse u vegne dunca inglubàu inta Repübbrica Ligüe. Sutta a növa duminasiùn fransese u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle arbenganese.

Düante a Segunda Guèra Mundiàle u teritòiu de Vendun u l'ha vistu a presensa de diferenti episòdi de Rexistensa Partigiana, cumme u stansiamentu du battaiùn de "U Mégu" inta frasiùn de Cü(r)enna, inta cuscì dita cascina di Crôvi, doppu i avegnimenti du scuntru de Muntegrassie du 1943, chi i portan poi a brigà a trasfeìse da l'entruèta d'Andöa e fin au 1944, quande i partigiài i vegnan avertìi de in puscibile eastrellamentu, scapàndu versu Àutu.

Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu intu sircundàiu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, intu 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.

Evulusiùn demugrafica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censìi[9]

Minuànse Furèste

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2014, i sitadìn furèsti a Vendùn i sun 20

Pòsti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religiuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün de Casanöva u fa eclesiasticamènte da diocexi de Arbenga-Impeia, chi ducca e ghe sùn dui diferenti parocchie: Sant'Antunìn (intu sentru de Vendun) e da Madònna de Nostra Scignua da Neve, pé a frasiùn de Cü(r)enna.

• Géxa da parocchia de Sant'Antunìn, a se tröva intu sentru de Vendùn, a ospita a cunfraternita ciamà Cumpagnìa du Sufràgiu, chi i l'éan cunservài ina séie de ducumenti relatìvi aa paròcchia racòlti fra u 1564 e u 1978, ancöi traspurtài intu museu diucesàn arbenganese.[10]

• Uatòiu de San Luensu, se tröva in fàccia aa ca' cumünàle de Vendun, dìtu ascì Uatòiu di disciplinài, u l'è sede da lucale cunfraternita de San Luensu Martire, a strutüa a l'è prubabilmente de uìgine Quattrusentesca.[10]

• Géxa da Nostra Scignua da Neva, a l'è a paruchiàle de Cü(r)enna, a cunserva di dipinti pregiài e in impirtante campanìle, edificà intu 1638 a partì daa strutüa de in prìmmu uatòiu dipendente daa géxa de Vendùn.[10]

• Capeletta de San Calòcciu, cunscideà ascì cume santuàiu, a se tröva in sce u munte Castel Èrmu, a se tröva ai cunfìn cu'u cumün de Unsu.

• Capeletta da Nativitài de Maìa, a se tröva inta frasiùn de Castellà, stuicamènte dipendente daa paròcchia de Vendun.[10]

• Capeletta de l'Imaculà Cuncesiùn, a se tröva intu sentru de Leusu, dipendente daa paròcchia de Vendùn.[10]

Architetüe militàri

[modìfica | modìfica wikitèsto]

• Castéllu de Castellà: itnta frasùn de Castellà u se tröva u castellu medievàle fàu custruì dai Marchesi de Clavesana, u prezentàva ina sstrutüa triangulà, cun a tipica tùre ezagunàle, àta 25 métri, custruìa cun a prìa de Cixàn e àtre prìe de s-ciümme, ancù aù scimbulu du paìse.

• Castéllu de Cü(r)enna, u se ttöva inta pàrte ciü àta da du burgu furtificàu da frasiùn, dunde se pò truvà ina lunga séie de ca'-tùri, fàe custruì dae putenti famìe feudatarie. A prinsipale furtificasiùn inta frasiùn a l'éa peò custituìa dau castrum Cuculariae, castellu fàu custruì dau libéu cumün de Arbenga, pé cuntrulà l'avansà versu a còsta da famìa di Clavesana, vhe a pussedéva zà a furtificasiùn de Castellà. Ancöi du castellu u nu resta tòstu ninte, a pàrte quarche müaia derucà.

A Castellà u se tröva u pòlu müseàle a l'avèrtu dedicàu a Rainer Kriester. Chi e sun espòste ben trentasinque opée du scultù tedescu, trasfeìuse a Vendun inti ànni 80 e sitadìn unuàiu du cumün a partì daa fìn di ànni 90. Ste scultüe chi, tütte fàe in prìa de Finà, e prezentan ina séie de incixùi dau carattere stilizàu e esensiàle, quarcüna de ste chi a l'è a furma de stele e a fùrma in sérciu: l'è pé stu fàttu chi che u scìtu u l'è ascì numinàu a "Stonehenge italiàna", vistu che au muntà du sù du prìmmu dì de estài a lüxe a vegne pruietà in moddu perfettu a l'internu du cumplessu.[11][12]

U setù trainante de l'ecunumia de Vendun a l'è l'agricultüa cu'a prudusiùn de öiu de uìva e du vìn tipicu da Rivea de Punente. Prudòtte àtre vaietài de früa e verdüa, assemme ae castegna inte vaiànti rus-cétta e gabiàna, nu manca poi l'alevamentu de bestiamme.

Minimu u sviluppu industriàle, u setù du turismu u l'è in forte crescita, prinsipalmente pé i sénte adibìi ae passegiàe inti boschi e ae biciclette da muntagna.

Dialettu de Vendun

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu a Vendun u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle.

Enugastrunumìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tipiche du burgu de Cü(r)enna e sun e lazerne, ina particulà vaietài de lasagne, prepaàe segundu a tradisiùn cun a faìna gianca, mes-cià cun pasiensa a man cun quella deivà dae castagne lucàli. E sapuìe lazerne e sun prepaàe ancù aù dae persune ansiane du pòstu.[13]

• Festa de San San Calocciu a Castel'Èrmu, a se tegne d'in sinque ànni in sinque ànni u 22 d'aùstu, cun a selebrasiùn religiusa inta capeletta e l'arìvu de cunfraternite lucali in prucesciùn versu u munte.

• Cuncertu de San Luensu, u se tegne a castellà, in regiun tùre, urganisàu daa lucàle pro loco, cun müxica dau vivu e a partecipasiùn de aziende du pòstu.

• Festa da muntagna, cun u radùn di Arpìn a se tegne in sciu munte Castel'Èrmu.

• Sapori d'autunno, a se tegne intu burgu de Cü(r)enna, a l'è ina sagra c'a fàa prumusiùn di prudòtti tipici du teritòiu c'a se tegne in utùbre.

A ca' cumünàle de Vendun
Perîodo Prìmmo çitadìn Partîo Càrega Nòtte
19 zügnu 1985 1º zügnu 1990 Pietro Revetria PSI Scindicu
1º zügnu 1990 24 arvì 1995 Pietro Revetria lista sivica Scindicu
24 arvì 1995 14 zügnu 1999 Carluccio Vio lista sivica Scindicu
14 zügnu 1999 14 zügnu 2004 Lorenzo Revello lista sivica Scindicu
14 zügnu 2004 8 zügnu 2009 Lorenzo Revello lista sivica Scindicu
8 zügnu 2009 26 mazzu 2014 Patrizia Losno Insieme per Vendone
(lista sivica)
Scindicu
26 mazzu 2014 27 mazzu 2019 Pietro Revetria Vivere Vendone
(lista sivica)
Scindicu
27 mazzu 2019 10 zügnu 2024 Sabrina Losno Vendone nel cuore
(lista sivica)
Scindicu
10 zügnu 2024 in càrega Sabrina Losno Vendone nel cuore
(lista sivica)
Scindicu

Vie de cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün u l'è culegàu cun Arnascu a levante e Unsu a punente, mentre de pò zunze ascì inta burgà de Celsa da Utuê, passàndu pé a pruvinsale c'a porta aa frasiùn de Campi.

  1. da prununsià ['le:usu]
  2. Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 de zügnu du 2019.
  3. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  4. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  5. Da prununsiâse [vεŋ'duŋ]
  6. (LIJIT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
  7. 7,0 7,1 (IT) I etruschi a Cü(r)enna?, in sce trucioli.it. URL consultòu o 22 agòsto 2021.
  8. (IT) A stòia de Vendùn, in sce comune.vendone.sv.it. URL consultòu o 22 agòsto 2021.
  9. Statistiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultàu u 30-12-2023.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 (IT) I archivi da paròcchia de Vendùn, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
  11. (IT) Stìle Savunese, u parcu de scultüe de R. Kriester, in sce ivg.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
  12. (IT) Aa scuverta du parcu museu de R. Kriester, in sce svdonline.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
  13. (IT) Cü(r)enna, dunde i crescian i èrbui intu campanìn, in sce trucioli.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.

Àtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]