Sâta a-o contegnûo

Vendùn

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°04′28.94″N 8°04′26.15″E
Da Wikipedia
AR
 Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Vendùn
cumün
Vendùn – Stemma
Vendùn – Veduta
Vendùn – Veduta
Vista da géxa cu'a cà cumünàle
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Ligü(r)ia
Provìnsa Savuna
Aministraçión
ScìndicoSabrina Losno (lista sivica "Vendone nel cuore") da-o 27-5-2019 (2º mandòu da-o 10-6-2024)
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°04′28.94″N 8°04′26.15″E
Altitùdine398 m s.l.m.
Superfìcce9,92 km²
Abitanti346[2] (31-10-2023)
Denscitæ34,88 ab./km²
FraçioìnA Celsa, A Cröza, A Villa, Cü(r)enna, Leusu[n. 1], U Burgu, U Cantùn, U Castelà, U Valùn[1]
Comùn confinantiArnascu, Castregiancu, Unsu, Utué
Âtre informaçioìn
CAP17032
Prefìsso0182
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009066
Cod. cadastrâL730
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[3]
Cl. climàticazöna E, 2 252 GG[4]
Sànto patrónSant'Antòniu
Giórno festîvo2 setembre
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Vendùn
Vendùn
Vendùn – Mappa
Vendùn – Mappa
Pusisiùn du cumün de Vendùn inta pruvinsa de Savuna
Scîto instituçionâle
Wikidata · Info

Vendùn[n. 2] (Vendone in italiàn) u l'è in cumün ligü(r)e de 346 abitanti[2] inte l'entrutèra de Arbenga, in pruvinsa de Savuna (dàtti agiurnài au 2023).

Geugrafìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • U Castel'Ermu mi(r)àu da Vendùn
    U Castel'Ermu mi(r)àu da Vendùn
  • U Munte Negru cu'u Castel'Ermu in scia drìta, da Ve(r)avu
    U Munte Negru cu'u Castel'Ermu in scia drìta, da Ve(r)avu

U cumün de Vendùn u se tröva inta parte ciü bassa da valà de l'A(r)òscia, spantegàu in scia rìva a meridiùn di munti infra mezzu sta valà e quella du Pennavaire. Pé sta raxùn chi, u sò terito(r)iu u và da in'artessa de 140 m in sciu livellu du mà fin'au Munte Castel'Èrmu, àtu 1092 m, ch'u l'è a vetta ciü impurtante ch'a se isse intu terito(r)iu cumünàle.[8] Fra i bricchi de Vendùn ghe n'è di àtri in scia cresta fra l'A(r)òscia e u Pennavaire, cumme u Munte Negru (977 m) e u Munte Pendìn (921 m), ciü che de culinette ch'e se trövan de sutta du paìse, ch'e cumprendan u Munte Villa (339 m), au cunfìn cun Utué, e u Ca(r)imunti (438 m).

U terito(r)iu du cumün u fà parte du bacìn du scciümme A(r)òscia, svilüpàu in scia sò rìva de mancìna, e u l'è traversàu da pa(r)eggi riài ch'i se ghe caccian da stu fiancu chi. I ciü impurtanti, inte l'urdine ca(r)andu versu u mà, i sun u Riàn Pa(r)aùn, ai cunfìn cun Unsu, u Riàn du Gumbu, ch'u scùre a levante du Cantùn e che ciü a valle u vegne u Riàn Merce, e u Riàn Aciàn, a levante du Castelà.

Frasiùi

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Vista da burgà du Cantùn
    Vista da burgà du Cantùn
  • Cü(r)enna pià dau stradùn
    Cü(r)enna pià dau stradùn
  • Leusu e, in sciu sfundu, Cü(r)enna
    Leusu e, in sciu sfundu, Cü(r)enna
  • A Crösa, U Valùn e A Celsa, dai Campi d'Utué
    A Crösa, U Valùn e A Celsa, dai Campi d'Utué

U terito(r)iu de Vendùn u cumprende e növe frasiùi du Burgu, du Cantùn, du Castelà, da Celsa, da Cröza, de Cü(r)enna, de Leusu, du Valùn e da Villa, ciü e lucalitài de Barbiùn, de Tùre, de Mia(r)ina e da Géxa, séde da cumüna.[1]

  • A Celsa: a burgà da Celsa a se tröva in sci cunfìn cun quella di Campi d'Utué, in sciu stradùn ch'u lìga Vendun cu'u fundu da valà de l'A(r)òscia. Au 2001, e ghe staxévan 39 persùne.[9]
  • A Cröza: fra e burgàe inta parte ciü bassa du cumün, a se tröva a punente de ruìne du castellu, in scia rìva de d'àtu da frasiùn du Castelà. A l'ürtimu sò rilevamentu, du 1991, a cuntàva de 36 abitanti.[10]
  • A Villa: burgà picìna ch'a se tröva de d'àtu du stradùn, intu sò toccu ch'u lìga Cü(r)enna cun Leusu.
  • Cü(r)enna: a se svilüppa in sce 'na costa a l'estremitài de punente de Vendùn, e a l'è séde de parocchia, cun géxa intitulà aa Madonna da Néve e in u(r)ato(r)iu. Mensunà fìna du 1288 pé a presensa du castrum Cucularieae[11], intu passau a l'ha fàu ascì cumün pé sò cuntu. Au 2001 a gh'axéva ina pupulasiùn de 68 abitanti.[9]
  • Leusu: burgà a mezza stradda fra a Villa e a lucalitài da Géxa, a l'è traversà dau stradùn e dutà d'ina sò capella, sutt'au titulu de l'Imaculà Cuncesiùn. Chi a gh'e(r)a a cà cumünàle avanti ch'a fusse mescià aa Géxa; au 2001 a burgà a cuntàva de 48 rexidenti.[9]
  • U Burgu: u l'è a burgà ciü a punente, in scia rìva a levante du Pa(r)aùn, e a svilüppa de d'àtu da pruvinsàle. A g'ha ina sò capella, intitulà a Santa Lüsìa, e, au 2001, a sò pupulasiùn a l'e(r)a de 27 persùne.[9]
  • U Cantùn: scituà intu valùn du Riàn de Gumbu, a se tröva de sutta da lucalitài da Géxa, ciü a levante, e a l'è traversà dau stradùn. A sò pupulasiùn, au 2001, a l'e(r)a de 61 abitanti.[9]
  • U Castelà: inta parte ciü bassa du cumün, a se tröva in pò ciü a punente de dund'u gh'e(r)a l'antìgu paìse e furtificasiùn du Castelà. Chi a gh'è a capella da Nativitài de Ma(r)ìa e u campu da balùn de Vendùn; au 2001, sta burgà chi a faxéva 162 abitanti.[9][n. 3]
  • U Valùn: de sutta du stradùn, u se tröva de pòcu ciü a munte du Castelà. Au 2001 u faxéva 18 abitanti.[9]

Cunfin

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün u cunfìna a setentriùn cun Castregiancu e Naxìn, a levante cun Arnascu, a meridiùn cun Utué e a punente cun Unsu.

Sto(r)ia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

E primme testimuniànse du paìse e sun da riscuntrà inte l'antighitài, cu'a dipendensa de Vendùn e di àtri sentri de l'entrutèra dau munisipiu de Arbenga, survatüttu inte l'epuca rumàna, anche se l'è da cunscide(r)à che a fundasiùn de in primmu nucleu abitàu u pò esse adi(r)itü(r)a ligàu ai antighi Etruschi, culucàu là dunde aù a se tröva a frasiùn de Cü(r)enna.[12]

L'è dunca prubabile che stu populu pre-rumàn u secce rivàu chi pé via di cumerci versu u Mediteraneu, fasilmente cuntrulabili dae zòne vixìne aa Ciàna, e che ch'i gh'aggen purtàu e primme cultivasiùi de serte va(r)ietài de u(r)ive tipiche du terito(r)iu de stu populu chi, dandu u numme au paìse.[12]

Cu'a caütta de l'Impe(r)u Rumàn u terito(r)iu u subisce dife(r)enti incursciùi barbariche e ascì di saracen, ch'e portan aa custrusiùn de dife(r)enti furtificasiùi, cumme quella de Cü(r)enna, da che u nu resta ciü ninte, e quella du Castelà, ch'u cumprendeva de segü(r)u ina tùre prinsipàle daa bàse a sei latti, sircundà da ina mü(r)aja difensiva squadrà.

Inse(r)ìu inta Marca Ardüinica primma, u vegne sedüu ai marchesi de Clavesàna, ch'i vàn a infeudà ina lunga se(r)ie de vasalli, prinsipalmente i Lengueja, i Bassi e i Carli. Questu infeudamentu u cuntinua ascì cu'u libé(r)u cumün de Arbenga, che u reclàmma a pudestài in sciu feudu du 1251, pé poi catàselu dai marchesi, a l'imprinsippiu du Trexentu.[13] A l'è a famìa feudata(r)ia di Carli a purtà u feudu in òrbita zenese, zü(r)andu fedeltài aa Repübbrica de Zena, cuntempuraneamente a l'intrà de Arbenga sutta e influense de sta chi.

U paìse u l'è cuscì restàu inta repübbrica aristucratica fin a l'arìvu de Napuleùn e di fransesi, a partì dau 1797, quand'u l'è dunca entràu inta növa Repübbrica Ligü(r)e. Cumpresu da sciübitu cumme cumün pé sò cuntu intu terito(r)iu d'Arbenga, parte du IV° dipartimentu da Ma(r)emu(r)a[14], cu'a lezze n°77 du 18 arvì 1798 u l'è passàu intu cantùn de Unsu da növa giürisdisiùn da Senta, guernà de lungu d'in Arbenga.[15] Cu'a refurma purtà daa lezze urganica n°24 du 17 zenà 1803, inti ürtimi dùi ànni da Repübbrica u cumün u l'è finìu inta giürisdisiùn de U(r)ìve, intu sò quartu cantùn, dìtu da Senta o d'Arbenga.[16][17] Intu detaju, aa Custitusiùn du 1802, a Vendùn ghe staxéva 310 persune, ae che l'è d'azunze i 140 abitanti de Cü(r)enna, che alantu(r)a a faxéva cumün pé sò cuntu.[17]

Cun l'annesciùn au Primmu Impe(r)u fransese, du 1805, u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle, o arrondissement, d'Arbenga, cumpresu intu dipartimentu de Muntenötte. Cu'a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, cumpresu inta pruvinsa d'Arbenga, vegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, dund'u l'è inse(r)ìu intu sircunda(r)iu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, du 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiàna.

Inti ànni da Segunda Guèra Mundiàle u terito(r)iu de Vendùn u l'ha vistu a presensa de dife(r)enti episòdi de Rexistensa Partigiàna, cumme u stansiamentu du battajùn de "U Mégu" inta frasiùn de Cü(r)enna, inta cuscì dita cascina di Cròvi, doppu i avegnimenti du scuntru de Muntegrassie du 1943, ch'i portan a brigà a trasfe(r)ìse chi da l'entrutè(r)a d'Andö(r)a e fin au 1944, quande i partigiài i vegnan avertìi de in puscibile rastrelamentu, scapandu versu Àutu.

Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu parte da Cumünitài muntàna Ingauna, poi vegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn. Fra u 2014 e u 2024 u l'è stàu ün di paìsi de l'Uniùn di cumün da vigna e de l'u(r)ìva.

Abitanti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Evulusiùn demugrafica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censìi[18]

Minu(r)anse fureste

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dandu amentu ai dàtti de l'ISTAT, ai 31 de dixembre du 2023 i sitadìn furesti a Vendùn i sun 22.[19]

Cugnummi ciü difüsi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

I cugnummi ciü difüsi a Vendùn i sun: Vio, Losno, Revello, Bonifazio e Bronda.[20]

Persune ligàe cun Vendùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Rainer Kriester (Plauen, 1935 - Vendùn, 2002), scultù e pitù tedescu, u l'è rivàu a Vendùn du 1982, e u g'ha lasciàu de belle ope(r)e soe.[21]

Pòsti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetü(r)e religiuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün de Vendùn u fà parte dau puntu de vista religiusu da diocexi de Arbenga-Impe(r)ia; chi dunca e ghe sun due dife(r)enti parocchie: Sant'Antunìn (intu sentru de Vendùn) e Nostra Scignua da Neve, pé a frasiùn de Cü(r)enna.

Parocchia de Vendùn
  • A géxa de Sant'Antunìn
    A géxa de Sant'Antunìn
  • L'u(r)ato(r)iu de San Lu(r)ensu a Vendùn
    L'u(r)ato(r)iu de San Lu(r)ensu a Vendùn
  • A capella de l'Imaculà Cuncesiùn
    A capella de l'Imaculà Cuncesiùn
  • A capella di Santi Bastiàn e Ròccu, a Mia(r)ina
    A capella di Santi Bastiàn e Ròccu, a Mia(r)ina
  • Géxa da parocchia de Sant'Antunìn: a se tröva in sce 'n pözzu messu au sentru de burgàe ch'e furman u cumün, inta lucalitài dìta da Géxa, da vixìn aa cà cumünàle e au campusantu. A sò u(r)igine a nu l'è cunusciüa; pödàse ch'a secce stàa ti(r)à sciü au pòstu de ina ciü antìga géxa rumanica, de dunde fòscia u ne vegne u tabernaculu scurpìu. A tütte e mane(r)e, a sò primma mensiùn a l'è fèta numma du 1521, mentre du 1724 a l'è stàa interessà da impurtanti travài, tantu che inta vixita du 1725 u vescu u l'ha benedìu a custrusiùn cuscì rangià. A sò strutü(r)a a l'è a navà sencia, cuerta da in vòrtu a butte e cun quattru nicci ch'i se dröven inte mü(r)aje lateràli, dui de sti chi dutài de artà.[22] Chi a se cunservàva ina se(r)ie de papèi relatìvi aa parocchia recampài fra u 1564 e u 1978, au dì d'ancöi cunservài inte l'archiviu da diocexi.[23]
  • U(r)ato(r)iu de San Lu(r)ensu: dìtu ascì u(r)ato(r)iu di disciplinài, u se tröva in fàccia aa cà cumünàle de Vendùn e u l'è sede da cungrega de San Lu(r)ensu Martire.[23] U l'è de prubabile ina strutü(r)a du Quattrusentu, che a l'imprinsippiu a cumprendeva numma a parte de levante, daa facià a cabanna surmuntà da in campanìn a ve(r)a, aa che se gh'è zuntu u fabricau de punente. De drentu, u l'è a aula retangulàre, cuerta da in vòrtu a butte, cun au fundu l'artà, decuràu de stücchi.[24]
  • Capella de l'Imaculà Cuncesiùn: a se tröva intu sentru de Leusu, aa cruxe(r)a fra u stradùn e u caruggiu ch'u traversa a burgà. A dàta da sò fundasiùn a nu l'è cunusciüa, a ògni moddu a l'è stàa rangià pé intregu inta segunda metài de l'Öttusentu. L'aula a l'è retangulàre, dau vòrtu a butte, cu'in riccu artà au sò fundu, decu(r)àu de stücchi tenzüi. Inta mü(r)àja de drìta se ghe dröve u passaggiu pé a sagrestìa, di ànni Sinquanta, e in nicciu, messu de frunte aa pa(r)a u(r)igina(r)ia de l'artà.[23][25]
  • Capella da Nativitài de Ma(r)ìa: a se tröva inta frasiùn du Castelà e a l'è ina custrusiùn ciü antìga du Seisentu, scicumme ch'a l'è mensunà zà intu Sacro, e vago Giardinello. Rangià pé intregu du 2005, a se presenta cumme ina tipica gexa de campagna, cun facià a cabanna e aula retangulàre, cu'a particula(r)itài de strenzise intu presbite(r)iu. A l'è cuerta da in vòrtu a butte e decu(r)à da in curnixùn ch'u fà u gi(r)u de mü(r)aje; fra e ope(r)e chi cunservàe e ghe sun a stattua di Santi Anna e Giuachìn e ina pa(r)a d'artà da Madonna cun Santi, dund'a gh'è ina vista d'Arbenga pià da setentriùn.[23][26]
  • Capella di Santi Bastiàn e Ròccu: inta lucalitài de Mia(r)ina, a l'e(r)a au servissiu de stu paise lì e de quellu de Barbiùn avanti ch'i fussen abandunài. Daa sò strutü(r)a a pà ina gexa de campagna du Sei-Settesentu, e a l'è fabricà in sce ina fascia, arembà da ina parte aa riva a da l'àtra rinfursà da in cuntraforte. E mü(r)aje e sun rüsteghe ma cü(r)àe da in prufì cürvu, in simma au che u svetta in campanìn a ve(r)a. A cianta da capella a l'è a övu, cu'in vòrtu a padijùn ch'u vegne semi-reundu in sciu presbite(r)iu, dund'u gh'è l'artà de stücchi tenzüi. Inta capella e se trövan ascì e due casce di santi titula(r)i.[27]
Parocchia de Cü(r)enna
  • Vista da paruchiàle
    Vista da paruchiàle
  • L'u(r)ato(r)iu da frasiùn
    L'u(r)ato(r)iu da frasiùn
  • U Santua(r)iu de San Calòcciu
    U Santua(r)iu de San Calòcciu
  • Géxa da Nostra Scignu(r)a da Neve: a l'è a paruchiàle de Cü(r)enna, messa a l'estremitài de punente da parte ciü àta da frasiùn. A nasce du Sinquesentu cumme u(r)ato(r)iu cu'a mexima intitulasiùn, fintantu che, du 1638, u l'è destacàu da quellu de Vendùn pé vegnì géxa paruchiàle inti ànni de dòppu. A facià da géxa a l'è tütta surcà da finte culonne ch'e muntan fìna au fruntùn tenzüu e, in scia drìta, se ghe tröva in gran campanìn a bàse squadrà. De drentu, a g'ha ina cianta retangulàre a trè navàe, destacàe da pilastri ch'i rezzen di èrchi a sestu agüssu e cuerte da di vòrti decu(r)ài a stüccu in àtu riliévu: in scia navà de mezzu u gh'è in vòrtu a butte cun de lünette dae parte, e navàe in sci sò fianchi e presentan pé cuntru di vòrti a cruxe(r)a. U prebite(r)iu u g'ha ascì ina cianta retangulàre.[23][28]
  • U(r)ato(r)iu di Santi Ange(r)i Custòdi: de d'àtu da paruchiàle, de dunde u se ghe faccia in sce l'abside, u l'è ina custrusiùn da segunda metài du Seisentu, fàa in sustitusiùn de l'u(r)ato(r)iu ciü antìgu, cunvertìu in paruchiàle. A sò strutü(r)a, da gexetta de campagna cun campanìn a ve(r)a, a g'ha ina cianta retangulàre, in'abside semireunda e in vòrtu a butte. De drentu i ghe sun di ricchi stücchi du Sette-Öttusentu, a furmà e curnixe da pa(r)a d'artà e de quattru àtre te(r)e, materiàle du che u l'è fàu l'artà meximu.[29]
  • Capella de Santa Lüsìa: a se tröva inta frasiùn du Burgu, dund'a l'è nasciüa du Seisentu cumme patrunàu da famìa di Bunifassi, sutt'au titulu u(r)igina(r)iu di Santi Giacumu e Feippu. Du 1833, aa fin d'ina lunga ratella, a passa sutt'aa giurisdisiùn da parocchia de Cü(r)enna e, fòscia, de sti tempi lì a cangia d'intitulasiùn a quella duve(r)à au dì d'ancöi. Architetü(r)a de campagna, a presenta facià a cabanna, campanìn a ve(r)a, cianta retangulàre e vòrtu a butte. A l'è decu(r)à da stücchi de güstu rococò.[30]
  • Capella de San Calòcciu: cunscide(r)à ascì cumme santua(r)iu, a se tröva in sciu Munte Castel'Èrmu, in sci cunfìn cu'u cumün de Unsu, e de prubabile a l'è stàa u primmu sentru religiusu du paise, tantu da ésse mensunàu fìna int'in attu du 1336, cu'i benedetìn ch'i u l'han guernà armenu dau 1554. A strutü(r)a, daa lunga aula retangulàre cuerta da in vòrtu a butte, a g'ha in sci fianchi quattru capelette cun artà e, au fundu, a finisce inte l'abside a sei latti, ch'u g'ha in simma ina mezza cupula. L'artà u l'è surmuntàu daa gran stattua de San Calòcciu, fàa de mama(r)u du Sinque-Seisentu.[31]

Architetü(r)e militàri

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • A tùre a sei làtti du Castelà
    A tùre a sei làtti du Castelà
  • L'àtra tùre du Castelà
    L'àtra tùre du Castelà
  • Castellu du Castelà: inta lucalitài dìta de Tùre, inta frasiùn du Castelà, e se trövan e ruìne d'in castellu de l'àta Etài de Mezzu, du che e ne restan dùe tùre e di tocchi du gi(r)u de mü(r)aje. Sta furtificasiùn a nasce cumme parte du scistéma de difesa da marca Ardüinica, estesu da l'àtu Piemunte fìna au mà, e de prubabile a l'è finìa de(r)ucà du Trexentu inti scuntri tra i marchesi de Clavesàna e u libe(r)u Cumün d'Arbenga, au che u l'è passàu u terito(r)iu de Vendùn du 1301. U castellu u gh'axéva ina strutü(r)a a triangulu, cu'a carateristica tùre a sei làtti, àta 25 métri, custruìa cu'a prìa de Cixàn e àtre prìe de scciümme, ancù aù scimbulu du paìse, mentre l'àtra tùre, mezza de(r)ucà, a presenta ina bàze squadrà.[32]
  • Castellu de Cü(r)enna: u castrum Cuculariae, da l'antìgu numme de Cü(r)enna, Cucularia, u l'e(r)a in'impurtante furtificasiùn intu scistéma difensìvu da valà de l'A(r)òscia, serandune u passu versu u mà insemme au castrum Ligi, sa(r)eva a dì quellu de Lìgu. Cumme pé a furtificasiùn du Castelà, in sciu castellu de Cü(r)enna i vantàva di diritti secce i marchesi de Clavesàna che u Cumün d'Arbenga, du che a n'è mensunà inti statüi du 1288, e dunca a l'è stàa ogettu de cuntesa fra i dùi inte quelli ànni de lotte.[11] U castellu u s'issàva in sciu scöju dund'u se svilüppa u sentru da frasiùn, vegnindune inglubàu dae cà furtificàe ch'e se ghe vegghen au dì d'ancöi, insemme a quarche mü(r)aja derucà.[33]

Àtru

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • U parcu de scultü(r)e de Rainer Kriester
    U parcu de scultü(r)e de Rainer Kriester
  • Àtra vista du parcu
    Àtra vista du parcu
  • Parcu de scultü(r)e du Rainer Kriester: u s'estende pé i scìti ucupài inte l'Etài de Mezzu daa furtificasiùn du Castelà, dund'u s'è svilüpàu dau 1983, quande u scìtu u l'è dàu in cuncesciùn au scultù pé travajàghe a l'a(r)ia averta. Intu detaju, chi e sun in mustra ben quarantün scultü(r)e, fra e cumpìe e quelle mai finìe, tütte fàe in prìa de Finà e ch'e presentan ina se(r)ie de incixùi dau carattere stilizàu e esensiàle. Ina parte de ste scultü(r)e, daa furma de stele, a l'è messa a furmà in serciu: l'è pé stu fàttu chi che u scìtu u l'è fìna numinàu a "Stonehenge italiàna", vistu che au levà du sù du prìmmu dì de estài a lüxe a vegne pruietà in moddu perfettu a l'internu du cumplessu.[34][35][36]
  • Scìtu archeulogicu du Munte Castel'Ermu: in scia vetta du Munte Castel'Ermu, in gì(r)u au scìtu du santua(r)iu de San Calòcciu, s'è truvàu de tracce de veja frequentasiùn. E ciü antìghe i sun di resti ligài aa cultü(r)a campanifurme, di ànni 2400-2200 primma de Cristu, truvài chi inti primmi ànni 2000 secce in süperficce che cu'in scàvu intu trüccu a setentriùn da géxa. De ciü, insemme a l'intitulasiùn a San Calòcciu, che de prubabile a ne vegne da ina tradisiùn e da in scìtu sàcru du bellu antìgu, u tuponimu meximu du munte u l'è ligàu aa presensa da furtificasiùn du cuscì dìtu Castellu de l'Ermu, da che nu l'è restàu ciü ninte.[37]
  • SIC Castel'Ermu - Pözzu Grande: dicia(r)àu Scìtu d'Interesse Cumünita(r)iu du 1995, u s'estende pé 1.964 ha fra i cumün de Aquila, Arnascu, Castergiancu, Naxìn, Ransu, Unsu e Vendùn, in sc'in te(r)ito(r)iu che pé u ciü u l'è cumpresu ascì inte l'A(r)ea prutetta pruvinsàle Castel'Ermu - Rocca Livernà.[38] A regiùn prutetta a cröve e dùe rìve di munti ch'i destaccan e valàe de l'A(r)òscia e du Pennavaire e che, in sciu sò fiancu a setentriùn, i presentan de impurtanti strutü(r)e dulumitiche. Chi gh'è ina gran varietài de ciante, pé a presensa de ambienti dife(r)enti ün d'ataccu a l'àtru, cun boschi mediteranei d'erxe(r)i, àtri de tìpu ciü cuntinentàle de fòi o d'erbu(r)i mescci, e ancù, inti scìti ciü àti, di prài ricchi d'urchidèe e d'àtre specie prutette. Fra e bestie, i straciungi in scia valà du Pennavaire i sun in scìtu impurtante pé i oxelli, ch'i ghe vegnen a fà u nìu.[39][40]

Ecunumìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U setù ciü impurante pé l'ecunumìa de Vendùn u l'è l'agricultü(r)a cu'a prudusiùn de ö(r)iu de u(r)ìva e du vìn tipicu da Rive(r)a de Punente. Prudòtte àtre va(r)ietài de früta e verdü(r)a, assemme ae castagne inte va(r)ietài rusccetta e gabiàna, nu manca poi l'alevamentu de bestiamme. Intu passàu, ciü che st'ativitài lì, e gh'e(r)a ascì in serta prudusiùn de legne, pé u ciü de frasci, carpi e rùe.[41]

Minimu u sviluppu industriàle, u setù du turismu, pé cuntru, u cuntinua a cresce, pé u ciü grassie ai senté pensài pé e passegiàe inti boschi e pé e biciclette da muntagna.

Cultü(r)a

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Istrusiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Bibliutéche

A Vendùn a gh'è ina bibliutéca pübbrica, gestìa daa Cumüna e fundà du 1994 cumme pòstu de prestitu du scistéma bibliuteca(r)iu da Cumünitài muntàna ingauna, che au dì d'ancöi a fa parte du cuscì dìtu "Scistéma Bibliuteca(r)iu Intercumünàle de Valàe Ingaune". Inte tüttu, a g'ha ina culesiùn de ciü o ménu 2.000 vulümmi.[42]

Dialettu de Vendùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U mèximu argumentu in detaju: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu a Vendùn u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du gruppu du Ligü(r)e de sentru-punente.

Enugastrunumìa

[modìfica | modìfica wikitèsto]

E Lazerne

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Tipiche du burgu de Cü(r)enna e sun e "lazerne", ina particulà va(r)ietài de lasagne, prepa(r)àe segundu a tradisiùn cu'a fa(r)ìna gianca, mesccià cun pasiensa a man cun quella de(r)ivà dae castagne lucàli. E sapu(r)ìe lazerne e sun prepa(r)àe ancù aù dae persune ansiane du pòstu.[33] E lazerne, du 2018, i l'han risevüu u ricunuscimentu da De.Co.[43]

Feste e fe(r)e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Festa de San Calocciu au Castel'Èrmu, a se tegne d'in sinqu'ànni in sinqu'ànni ai 22 d'aùstu, cu'a selebrasiùn religiusa au santua(r)iu e l'arìvu de cunfraternite du pòstu in prucesciùn versu u munte.[44]
  • Cuncertu de San Luensu, u se tegne au Castelà, inta regiùn de Tùre, urganisàu daa lucàle pro loco, cun müxica dau vivu e a partecipasiùn de aziende du pòstu.
  • Festa da muntagna, cu'u radùn di Arpìn, a se tegne in sciu Munte Castel'Ermu.[45]
  • Sapori d'autunno, a se tegne d'utùbre intu burgà de Cü(r)enna, a l'è ina sagra ch'a fà prumusiùn di prudòtti tipichi du terito(r)iu e de sò tradisiùi, cun risette antìghe e veji mestèi.[46]

Sport

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A Vendùn, intu mezzu fra e burgàe du Valùn e du Castelà, se ghe tröva in mudernu campu da balùn, dau 2011 intitulàu aa memo(r)ia du Bartolomeo e de l'Elio Vio.[47] Inte stu campu chi a l'e(r)a de cà ina quadretta du paìse, rivà inta sò sto(r)ia fìna aa Se(r)ie B[48] e che, a l'ürtimu, a zügàva inta Se(r)ie C1. Au dì d'ancöi u sferiste(r)iu u l'è duve(r)àu cumme campu neutru pé de partìe da tersa se(r)ie e, survatüttu, cumme campu de cà pé a segunda squaddra da Céve, ch'a zöga inta Se(r)ie C2.[49]

Aministrasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
A cà cumünàle de Vendun
Periudu Primmu sitadìn Partìu Càrega Nòtte
19 zügnu 1985 1º zügnu 1990 Pietro Revetria PSI Scindicu
1º zügnu 1990 24 arvì 1995 Pietro Revetria lista sivica Scindicu
24 arvì 1995 14 zügnu 1999 Carluccio Vio lista sivica Scindicu
14 zügnu 1999 14 zügnu 2004 Lorenzo Revello lista sivica Scindicu
14 zügnu 2004 8 zügnu 2009 Lorenzo Revello lista sivica Scindicu
8 zügnu 2009 26 mazzu 2014 Patrizia Losno Insieme per Vendone
(lista sivica) 		Scindicu
26 mazzu 2014 27 mazzu 2019 Pietro Revetria Vivere Vendone
(lista sivica) 		Scindicu
27 mazzu 2019 10 zügnu 2024 Sabrina Losno Vendone nel cuore
(lista sivica) 		Scindicu
10 zügnu 2024 in càrega Sabrina Losno Vendone nel cuore
(lista sivica) 		Scindicu

Vie de cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün u l'è culegàu cun Arnascu a levante e Unsu a punente pé mezzu da stradda pruvinsàle 35 "Arnascu-Vendùn-Unsu"[50], ch'a se de(r)amma ascì inta pruvinsàle 21 "de Vendùn" in curispundensa du Castelà, pé traversà dunca a burgà da Celsa e entrà intu terito(r)iu d'Utué inta frasiùn di Campi.[51]

Nòtte

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nòtte au testu
  1. ↑ Da prununsià ['le:usu]
  2. ↑ Da prununsiàse [vεŋˈduŋ], scrìtu ascì Vèndùn[5], Vendon in zenese, prununsiàu [veŋˈduŋ][6], V'ndun [vəŋˈduŋ] in urmeascu[7]
  3. ↑ Valù che de prubabile u cumprende ascì a burgà da Cröza, ch'a nu l'è stàa cunscide(r)à pé sò cuntu au censimentu de quellu ànnu. Ai dàtti de dex'ànni primma, au Castelà in sensu strétu i ghe staxévan 83 persune.[10]
Nòtte bibliugrafiche
  1. ↑ 1,0 1,1 (IT) Cumün de Vendùn, Statütu du cumün de Vendùn (PDF), in sce ww2.gazzettaamministrativa.it, 19 lüju 2011 (apruvàu), p. 3. URL consultòu o 5 dexénbre 2024.
  2. ↑ 2,0 2,1 Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 31 d'utubre du 2023.
  3. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  4. ↑ (IT) Tabella dei gradi/giorno dei Comuni italiani raggruppati per Regione e Provincia (PDF), Lézze 26 agósto 1993, n. 412, Al. A, Agenzia nazionale per le nuove tecnologie, l'energia e lo sviluppo economico sostenibile, 01-03-2011, p. 151. URL consultòu o 3 màzzo 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 1º zenâ 2017).
  5. ↑ (LIJ, IT) Angelo Gastaldi, Nummi de sittè, paisi e lucalitè, in De tüttu in po', Arbenga, Edizioni del Delfino Moro, 1996, p. 117.
  6. ↑ (LIJ, IT, EN) Deize: diçionäio italian-zeneise - Vendone, in sce conseggio-ligure.org. URL consultòu o 15 dexénbre 2024.
  7. ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengiu, Litografia Fracchia, 1986.
  8. ↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, Vendone, in sce provincia.savona.it. URL consultòu l'11 dexénbre 2024.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 (IT) ISTAT, 14° Censimento generale della popolazione e delle abitazioni: Savona (PDF), 2001, p. 122.
  10. ↑ 10,0 10,1 (IT) ISTAT, 13° censimento generale della popolazione e delle abitazioni: Savona (PDF), 1991, p. 229.
  11. ↑ 11,0 11,1 (IT) Josepha Costa Restagno, Gli Statuti di Albenga del 1288, Zena, Società Ligure di Storia Patria, 1995, pp. 151-152.
  12. ↑ 12,0 12,1 (IT) I etruschi a Cü(r)enna?, in sce trucioli.it. URL consultòu o 22 agòsto 2021.
  13. ↑ (IT) Cumün de Vendùn, La Nostra Storia, in sce comune.vendone.sv.it. URL consultòu o 12 seténbre 2024.
  14. ↑ (IT) AA. VV., Della Sessione del Governo Provvisorio degli 8. Decembre alla mattina, in Registro delle sessioni del governo provvisorio della Repubblica di Genova dal giorno della sua installazione 14 giugno 1797, Zena, Stamperia nazionale, 1797, p. 312.
  15. ↑ (IT) AA. VV., Costituzione del popolo Ligure sanzionata li 2 dicembre 1798, Zena, Stamperia Francese, e Italiana, 1798, p. 89.
  16. ↑ (IT) Comune di Vendone, in sce siusa-archivi.cultura.gov.it. URL consultòu o 12 dexénbre 2024.
  17. ↑ 17,0 17,1 (IT) AA. VV., Costituzione della Repubblica ligure (1802), Zena, Stamperia Nazionale Strada Giulia, 1802, p. 160.
  18. ↑ Statistiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultàu u 30-12-2023.
  19. ↑ (IT) Bilancio demografico popolazione straniera al 31 dicembre 2023, in sce demo.istat.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2024.
  20. ↑ (IT) I cugnummi ciü difüxi cumün pé cumün, Vendùn, in sce cognomix.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2024.
  21. ↑ (IT) Parco delle Sculture di Rainer Kriester, in sce museionline.info. URL consultòu o 4 dexénbre 2024.
  22. ↑ (IT) Chiesa di Sant'Antonino, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 6 dexénbre 2024.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 (IT) I archivi da paròcchia de Vendùn, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
  24. ↑ (IT) Oratorio di San Lorenzo, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 7 dexénbre 2024.
  25. ↑ (IT) Cappella dell'Immacolata Concezione, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 7 dexénbre 2024.
  26. ↑ (IT) Cappella della Natività di Maria, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 7 dexénbre 2024.
  27. ↑ (IT) Cappella dei Santi Sebastiano e Rocco, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 7 dexénbre 2024.
  28. ↑ (IT) Chiesa di Nostra Signora della Neve, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu l'8 dexénbre 2024.
  29. ↑ (IT) Oratorio dei Santi Angeli Custodi, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 9 dexénbre 2024.
  30. ↑ (IT) Cappella di Santa Lucia, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 9 dexénbre 2024.
  31. ↑ (IT) Cappella di San Calocero, in sce beweb.chiesacattolica.it. URL consultòu o 9 dexénbre 2024.
  32. ↑ (IT) Parco delle Sculture di Rainer Kriester - Relazione tecnico-scientifica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it, 3 zügnu 2019. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  33. ↑ 33,0 33,1 (IT) Cü(r)enna, dunde i crescian i èrbu(r)i intu campanìn, in sce trucioli.it, 25 utùbre 2018. URL consultòu o 23 agòsto 2021.
  34. ↑ (IT) Parco delle sculture di Rainer Kriester - Relazione tecnico scientifica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it, 3 zügno 2019. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  35. ↑ (IT) Maria Gramaglia, Stìle Savunese, u parcu de scultü(r)e de R. Kriester, in sce ivg.it, 28 marsu 2021. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  36. ↑ (IT) Aa scuverta du parcu museu de R. Kriester, in sce svdonline.it. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  37. ↑ (IT) Chiesa di San Calocero - Relazione storico-artistica (PDF), in sce srvcarto.regione.liguria.it, 19 agustu 2013 / 31 utùbre 2013. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  38. ↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, Area protetta Provinciale Castellermo - Rocca Livernà, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  39. ↑ (IT) Castell'Ermo-Peso Grande, in sce natura2000liguria.it. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  40. ↑ (IT) Castell'Ermo-Peso Grande, in sce eunis.eea.europa.eu. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
  41. ↑ (IT) Goffredo Casalis, Vendone, in Dizionario geografico storico-statistico-commerciale degli Stati di S. M. il Re di Sardegna, Vul. XXIII, Tü(r)ìn, Presso Gaetano Maspero librajo e G. Marzorati tipografo, 1853, p. 863.
  42. ↑ (IT) ICCU, Sistema Bibliotecario Intercomunale delle Vallate Ingaune. Biblioteca di Vendone, in sce anagrafe.iccu.sbn.it. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  43. ↑ (IT) Marchio De.Co. per le "lazarene" di Vendone, in sce ivg.it, 29 agustu 2018. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  44. ↑ (IT) Vendone: ricco calendario di appuntamenti per l'estate, in sce savonanews.it, 24 zügnu 2010. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  45. ↑ (IT) Vendone, 46esima edizione della Festa della Montagna e degli Alpini, in sce savonanews.it, 22 lüju 2024. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  46. ↑ (IT) Stefano Pezzini, A Vendone torna Sapori d’autunno, con la fattoria in piazza e le ricette De.Co., in sce liguriaedintorni.it, 2 utùbre 2024. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  47. ↑ (IT) Vendone, intitolazione sferisterio e "Memorial Vio": ecco il resconto dell’evento, in sce ivg.it, 11 arvì 2011. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  48. ↑ (IT) All'esordio in B il Vendone vince sul terreno delle Caragliese, in sce riviera24.it, 2 mazzu 2013. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  49. ↑ (IT) F.I.P.A.P., Il calendario di Serie di C2, in sce fipap.it. URL consultòu o 14 dexénbre 2024.
  50. ↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, SP 35 Arnasco-Vendone-Onzo, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 15 dexénbre 2024.
  51. ↑ (IT) Pruvinsa de Savuna, SP 21 di Vendone, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 15 dexénbre 2024.

Àtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ligammi de föra

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • (IT) Scìtu ufisiàle, in sce comune.vendone.sv.it. URL consultòu o 10 dexénbre 2024.
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Vendùn&oldid=258484"