Unsu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Unsu cumün | ||
|---|---|---|
| ||
 A ca' cumünàle de Ùnsu
| ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Savuna
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Sandro Piccardo (lista sivica "Onzo Rinnovare per il futuro") da-o 10-6-2024 | |
| Dæta de instituçión | 1861 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°04′12.37″N 8°03′17.81″E | |
| Altitùdine | 410 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 8,23 km² | |
| Abitanti | 219[1] (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 26,61 ab./km² | |
| Comùn confinanti | Âguglia (IM), Casanöva, Castergiancu, Naxin, Utuvé, Ransu (IM), Vendùn | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 17030 | |
| Prefìsso | 0182 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 009043 | |
| Cod. cadastrâ | G076 | |
| Targa | SV | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 229 GG[3] | |
| Sànto patrón | San Martin de Tours | |
| Giórno festîvo | 11 nuvembre | |
| Cartògrafîa | ||
  Unsu | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Ùnsu[n. 1] (Onzo in italian) l'è 'n cumün ch'u se tröva inta Pruvinsa de Savuna e u gh'à 219 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto].jpg)
U territòiu de Ùnsu u l'è scitüau in ta meddia valà de l'Aroscia, se tröva a 410 m in sce u livellu du mâ, in te u versante meridiunale du munte de Castel'Èrmu, ascì dìtu "Pezu Grànde" (1092 m). Se cunfurma cumme cumün sparsu: u prinsipale sentru stòicu l'è in te l'agglumeràu de Capitulu ("Capìtu" ascì, intu dialettu lucàle).
Vixin a u sentru abitàu de Menezzu u l'è présènte in bàcin artifisiale, a quaxi 600 m in sce u livellu du mà, ben ben frequentàu pe turismu e pesca spurtiva, funsiùna ascì pé riserva idrica pe inaivà i campi da zona.
Cunfin
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu de Ùnsu u cunfìna a Nord cun Naxin, a nord est cun Castergiancu, a levante u cunfìna cun Utuvé e Vendùn, mèntre a sud cun Casanöva, a punente invece cun Âguglia (IM) e Ransu (IM).
Frasiùi
[modìfica | modìfica wikitèsto]I nuclei custitutìvi du cumün de Ùnsu i sùn U Capìttu, A Costa, Menezzu, Ponteruttu, Va(r)avu de Surva e Va(r)avu de Sutta.[6]
Cun ste chi u teritòiu cumünàle u và a cruvì 8,23 chilometri quàddri (km2) tutàli.
Stòia
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumün de Unsu u vegne mensciunàu pé a primma vòtta inte l'ànnu 1000, zà inseìu inti dumini de Bunifassiu du Vastu, u l'acquista impurtansa sutta ai marchesi de Clavesana, custrutùi du castéllu lucàle. Saiàn sti chi a infeudà i Cepolla de Arbenga, poi padrui ascì de àtre lucalitài vixìne, cumme Àutu e Cravaüna. U numme i deiveéa dunca da Onze ("unze"), scicumme che u l'éa u cumün nüméu unze a furmà u cuntàdu sutta au duminiu di Clavesana.[7]
A partì dau 1393 u feudu lucàle u vegne vendüu dai marchesi a a Repübbrica de Zena, pé cangià duminasiùn intu 1402, cun l'arìvu di Del Carretto de Finà, che poi i vendàn u paìse au Marchesàu de Süccaellu. U duminiu in sce Unsu di Del Carretto u nu düa, perché a Repübbrica Zenese a catta turna u feudu, inseéndulu sutta a giurisdisiùn da Cêve, intu 1581. U duminiu Zenese u nu u pòrta a gròssi vantàggi pé a pupulasiùn lucàle, che dunca a decidde de autuguvernàse, pagandu esattamente e palànche versàe dai zenesi pé pià u feudu dai marchesi de Süccaellu.
Inte stu mòddu Ùnsu u se pruclàma libéa cumüna, tantu che u vegne firmàu in grùppu de editti, dunde u paìse u cumpaìsce cumme Repübbrica de Ùnsu.[8] Düante stu periudu chi i nu mancan i forti cuntatti cun u capitanàu cevése, grassie ai consoli lucàli, scicumme che l'aministrasiùn giudissiària a rèsta in màn ai zenesi, chi dumandan dunca 200 scüddi pé ànnu. A duminasiùn demucratica autonoma a düa pé quaxi dui seculi, fin a l'arìvu de e truppe fransesi guidàe da Napuleùn Bunaparte.[9] Cun a furmasiùn da növa Repübbrica Ligüe u fenisce inta giurisdissiùn da Sènta, cun capitàle Arbenga, divenèndu sede du cantùn lucàle, cumprendente ascì i cumüi vixin (Vendùn, Pûi, Basé(r)ega, Ce(r)érsa, Âguglia e Salìn), cun quarchedün de quésti ch'u pàssa au cantun de Rànsu.
Stu chi u vegne poi destaccàu da l'àia ingàuna, pé entrà a fa parte da giurisdisiùn de Inéia, fin a l'Impeu Fransese, quandu u teritòiu lucàle u vegne purtàu sutta au Dipartimentu de Muntenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu inta pruvinsa de Arbenga, poi de Savùna. Doppu u segundu cunflittu a và a fà parte da Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e u 2008 u l'ha fau parte da Comunitài muntàna Ingauna e, fin au 2011 de quella du Punente Savunese, quande sti enti chi i sun stài suprèssi.
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugràfica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[10]
Minuànse furèste
[modìfica | modìfica wikitèsto]Segundu u ISTAT, au 31 de dixembre du 2014, a Ùnsu i ghe sun 21 rexidenti furèsti.
Cugnòmmi ciü difuzi
[modìfica | modìfica wikitèsto]I cugnommi ciü difuzi a Unsu i sun: Vignola, Ferrari, Arnaldi, Bronda e Gagliolo.[11]
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Architetüe Religiùse
[modìfica | modìfica wikitèsto]A livéllu religiùsu Unsu u fà parte da diocexi de Arbenga e Impéia, u g'ha ina sula parocchia ch'a cröve tüttu u cumün.
• Gexa paruchiàle de San Martin inta lucalitài du Capìttu. Cun furme ba(r)ocche, a conserva due stàtue de l'artista zenese Anton Maria Maragliano.
• Capeletta de San Calôce(r)u in sce a vétta de Castél'Ermu, ai cunfin amministratìvi cun Vendùn.
• Capeletta da Madonna de e Grassie vixin au lagu de Menezzu, in te l'umònima lucalitai.
Architetüe militari
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Rèsti du castellu di Clavesana surva a lucalitài du Capìttu. U serviva cumme pustasiùn difensciva, grassie ascì a e dui tùri, a primma a bàze reunda e a segunda öttagunale.
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Se baza prinsipalmènte in sce l'ativitài agricula, cun prudusiùn de vin e öiu, nu mancan poi e castagne e i prudotti caseari (derivai da l'alevamèntu du bestiamme)
Cultüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu de Ùnsu
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu a Unsu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.
Moddi de dì
[modìfica | modìfica wikitèsto]|
«Sempre a ciòn» |
Stu chi u l'è in di mòddi de dì tipici de Unsu, u vö dì andà velùxe, scimile au dìtu italian "andare a tavoletta", dunde peò se duvéa u termine "ciòn", che u l'è de derivasiùn imperiese, e u se tradüxe cun l'arbenganese "ciòddu" (ciöo in zenese).
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Festa de San Martin: a prinsipale festa du paìse a se tegne pé festezà u santu du paìse, cun a celebrasiùn religiùsa e a prucesciùn pé e vie du burgu.
• Festa da Madonna da Misericòrdia, urganisà da paròcchia, cun a celebrasiùn religiùsa inta capeletta da Madonna de Grassie. Düante sta manifestasiùn, ch'a se tegne au mése de màrsu inte tütte e ca' de Unsu u vegne sézu in lumìn, dìtu ascì balunéttu, tradisiùn ascì riscuntrà a Vendun, vistu che a capeletta a se tröva ai cunfin ascì cun stu cumün chi.[12]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 17 zügnu 1985 | 18 mazzu 1990 | Stefano Chiappe | Demucrassia Cristiana | Scendegu | |
| 18 mazzu 1990 | 24 avrì 1995 | Sandro Piccardo | Indipendènte | Scendegu | |
| 24 avrì 1995 | 14 zügnu 1999 | Sandro Piccardo | Indipendènte | Scendegu | |
| 14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Gianfilippo Sassi | lista sivica | Scendegu | |
| 14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Gianfilippo Sassi | lista civica | Scendegu | |
| 8 zügnu 2009 | 26 mazzu 2014 | Marina Casa | Per il nostro paese (lista sivica) |
Scendegu | |
| 26 mazzu 2014 | 27 mazzu 2019 | Alessandro Bottello | Onzo vive (lista sivica) |
Scendegu | |
| 27 mazzu 2019 | 10 zügnu 2024 | Alessandro Bottello | Onzo c'è continuità e futuro (lista sivica) |
Scendegu | |
| 10 zügnu 2024 | in càrega | Alessandro Bottello | Onzo Rinnovare per il futuro (lista sivica) |
Scendegu | |
Vie de Cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu de Unsu u l'è traversàu da a Stradda Pruvinsàle 35, che culega u paìse cun Vendun e Arnascu, mèntre a gh'è ascì a Stradda Pruvinsàle 20, che a permette u culegamentu stradale fra A Còsta e Ponteruttu, passàndu pé Utuvé a sud du paìse. A Stradda Pruvinsàle 78 a culéga Unsu cun a pruvinsa de Impéia, rivàndu aa Costa de Base(r)ega, frasiùn de Rànsu.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Nòtte au testu
- ↑ Prununsiàu [ˈuŋsu], ascì ciamàu Ònso o Onsu in zenese, prununsiàu [ˈɔŋsu][4], in urmeàscu Unzu[5] [ˈuŋtsu]
- Nòtte bibliugrafiche
- ↑ Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 de zügnu du 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (LIJ, IT, EN) Deize: diçionäio italian-zeneise - Vendone, in sce conseggio-ligure.org. URL consultòu o 15 dexénbre 2024.
- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
- ↑ (IT) Statüu cumünàle de Ùnsu (PDF), in sce dait.interno.gov.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Pruvinsa de Savùna, scheda du cumün de Ùnsu, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A stòia de Unsu, in sce francobampi.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) U cumün de Unsu, Siusa, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.
- ↑ (IT) I cugnòmmi ciü difuzi cumüne pé cumüne, Ùnsu, in sce cognomix.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Unsu u festézza a Madonna cun i tipici "balunétti", in sce albengacorsara.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Unsu
