Ransu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Ransu cumün | |
|---|---|
 | |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Liguria
|
| Provìnsa |  Imperia
|
| Aministraçión | |
| Scìndico | Piero Raimondi (lista sivica "X Ranzo") da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019) |
| Dæta de instituçión | 1947 |
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°03′33.91″N 8°00′52.6″E / 44.059419°N 8.014611°E |
| Altitùdine | 124 m s.l.m. |
| Superfìcce | 10,86 km² |
| Abitanti | 545[1] (30-6-2019) |
| Denscitæ | 50,18 ab./km² |
| Fraçioìn | 21 burgàe ciü A Costa de Basé(r)ega |
| Comùn confinanti | Aquila d'Aròscia, U Burghettu d'Aròscia, Casanöva (SV), Naxin (SV), Unsu (SV) |
| Âtre informaçioìn | |
| CAP | 18020 |
| Prefìsso | 0183 |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Còdice ISTAT | 008048 |
| Cod. cadastrâ | H180 |
| Targa | IM |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 103 GG[3] |
| Sànto patrón | San Dunàu |
| Giórno festîvo | 7 aùstu |
| Cartògrafîa | |
  Ransu | |
.svg) | |
| Scîto instituçionâle | |
|
«Ransu, de ün ghe n'è d'avànsu» |
| (dìtu pupulàre) |
Ransu (Ranso in zenese, Ranzo in italiàn, Rōnzu in urmeàscu[4]) u l'è in cumün de 545 abitànti da Pruvinsa de Impeia (dàtti agiurnài au 2019).
Geugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Ransu u se tröva inte l'entrutèra de Arbenga, inta valà de l'Aroscia, inta zona da mediu-bassa valle. U paesaggiu u l'è caraterizàu da boschi de castagni in sce a rìva destra, mentre a scinistra a l'è ciü dùse e cultivà. U l'è distante 30 chilometri da Ineia, 20 da Arbenga e 110 da Zéna. U teritòiu cumünàle u cumprende 21 burgàe (Faudu, Ciassa, Favài, Uivéu, Cûgnu, A Parocchia de Basé(r)ega, Pònteruttu, Stra', Mu(r)ìn, Degolla, Canà, Martinettu, Calabria, Arma, Canéu, Frantinun, Villa, A Parocchia da Costa, A(r)aca', Bunfia(r)a e Ricci) ciü ina frasiùn: A Costa de Basé(r)ega. Cun ste chi u teritòiu cumünàle u cröve 10,58 km2.[5]
U teritòiu cumünàle de Ransu u cunfìna a nord cun Aquila d'Aròscia, U Burghettu d'Aròscia a punènte, Unsu (SV) a nord e levànte, mèntre cun Casanöva (SV) e Naxin (SV) a levànte.
Stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Zà in epuca pre rumàna i teritòi da vàla Aròscia i l'éan stài ucupài dae pupulasiùi ligü(r)i antighe, ligàe ai Ingàuni, ch'i se estendévan fin ascì inte l'entrutèra de valàe vixìne. Sti chi i vegnen pe(r)ò scacciài da l'avansâ rumana avegnüa aturnu au 180 a.C.[6] Doppu l'Impeu Ruman ascì u teritoiu du Burghettu l'è stàu interessau dae invaxuì di barbari[6], cun duminasiuì Longobarde e di Franchi. Intu periudu carulingiu u l'éa pasàu assemme ai atri paixi du funduvalle sutta u Cuntadu de Arbenga e, ancùa doppu, intu periudu sucescìvu, sutta aa Marca Arduinica inse(r)ìu inta giü(r)isdisiun du cumitàu arbenganese.[6]
A primma citasiùn de l'abitàu, inta pusisiùn che cunuscemmu ancöi, a se(r)éva rizalènte au XIII seculu cun u nomme de Rantium ad Plebem,poi divegnüu Rancio. A denuminasiùn ligü(r)e pe(r)ò a pò esse fà rizalì au numme "panciu", che antigamente u vuxéva dì diféza.[7] Quande a se và a desfà a Marca Arduinica u cuntrollu in sce u feudu lucale u pàssa ai marchexi de Clavesana, cuntempuranea a sta duminasiùn chi a l'è rizalènte a custrusiùn de in castellu furtificàu, prubabilmente pé frenà e vuluntài de espansciùn du libéu cumün de Arbenga, ma ascì pé evità e incursciùn di Saracén, a partì dau X seculu.[6]
Aturnu au 1233, cun u rafursamèntu du cuntrollu zenese in scia Cêve a pupulasiùn de Ransu a partecipa a l'incrementu da demugrafìa du növu burgu cevése, cumme u l'avegnìva cun e autre pupulasiùn aruscìne de l'epuca.
I Clavesana, cuscì intu 1355 i dàn in pursiùn du teritòiu de Ransu ai Del Carretto, mentre a parte restante a vegne sedüa aa Repübbrica de Zena, che peò a và a inistrà u paìse pe vìa du marchese Emanuele de Clavesana. Doppu i suceddan növi scuntri, fra e famìe de Séva, Del Carretto e Clavesana pé i pusediménti inta bassa valà, cun l'interventu intu 1386 du dùxe de Zena Antoniotto Adorno. Che u spartisce u feudu cun i Del Carretto pé in quartu. Ransu u divegne peò zenese a tütti i efètti sulu intu 1393. Düante l'aministrasiùn diretta di zenesi Ransu u và a fa parte, cumme pé i àtri burghi da valà, du capitanàu da Cêve. A situasiùn a cangia in moddu sustansiàle quande u 'rìva l'esercitu fransése, guidàu da Napuleùn Bunaparte.
U teritòiu cumünàle u entra dunca a fa pàrte da Repübbrica Ligüe (divegne duca sede de in cantun, cun ascì i burghi da media vàlle primma, poi desfàu e sciurbìu da quellu cevése), smembrà intu 1802, quande i teritòi cunquistài i vàn a fà parte de l'Impeu Fransese, sutta u Dipartimentu Munenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inse(r)ìu inta pruvinsa de Impeia. I ürtimi cangiamènti terituiàli subìi i sun rizalènri au 1928, difatti i teritòi de Ransu e Àuguia i vegnan piài dau cumün di Burghettu e ricustituìi sulu intu 1947, in ànnu doppu custitusiùn da növa Repübbrica Italiana.
Abitanti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Evulusiùn demugrafica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Abitanti censìi[8]
Minu(r)ànse furèste[modìfica | modìfica wikitèsto]
Segundu u ISTAT, au 31 dexembre 2019, a Ransu i ghe sun 73 rexidenti furèsti.
Pòsti de interesse[modìfica | modìfica wikitèsto]
U campanì da géxa da Madonna de Vigne
A gêxa de San Pantaléu vista de làttu
A vista fruntàle de San Pantaleu
A gêxa da Sunta a Basé(r)ega
A ca' cumünà de Ransu
Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]
A livellu religiùsu u teritòiu de Rànsu u l'è divìsu in 2 parocchie, quella da Sunta e de S. Dunàu a Basé(r)ega e quella de S. Bernardu (a A Costa de Basé(r)ega).
Géxe[modìfica | modìfica wikitèsto]
• Géxa da parocchia de San Dunàu, a se tröva inta burgà de Costa Paròcchia. De ciànta baròcca a cunta séi atài tutàli, ciü in impurtante du Cristu in Crùxe. Fin au 1964 u l'éa sede de l'ufissiu lucàle da diocexi de Arbenga e Impeia a òpea de Orazio De Ferrari[6].
• Géxa de San Pantaleu a se tröva intu Burgu de Ransu. Custruìa intu XV seculu in sce ina ciànta zà existénte, de stìle rumanicu, prubabilmente du XI seculu. Chi a l'è cunservà in pàa d'atà dipinta da Zorzu Guîdu de Ransu du 1554, c'u l'ha ascì dipìntu e decuràu u portegu da géxa, assèmme aa scöa di Lapicidi Sénu(r)a.
• Uatòiu da Madonna de Vigne, intu Burgu de Ransu, u cunserva a pàa d'atà dipinta da Zorzu Guîdu, realisàu intu 1544.
• Géxa da parocchia da Sunta, se tröva inta frasiùn de Basé(r)ega, edificà intu XV seculu[6], a g'ha in purtà e di dipinti de Péu Guîdu de Rànsu, pàe de Zorzu, du XVI seculu.
• Géxa parucchiàle de San Benardu a A Costa de Base(r)ega, custruìa fra u 1618 e u 1628.
• Uatòiu da Nostra Scignua da Neve, u se teöva a Costa Base(r)ega, vixin aa paròcchia.
• Gexétta de San Péu inta burgà de Faudu.
• Capeletta de San Bertumé inta burgà de Fantinùn, restaurà intu 2007.
• Uatòiu de l'Imaculà Cuncesciùn, custruìu intu 1755, grassie aa vuluntài da pupulasiùn da burgà.
Castéllu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Pé evità e incursiùi di Piràtti Sa(r)acéi a pupulasiùn lucàle atùrnu a l'ànnu Mìlle a l'axéva edificàu in primmu scistemma de difésa, poi incrementàu dai marchesi de Clavesana, chi i l'axevan culegàu cun quellu de Àquila, ancöi peò i se ponan vegghe sulu pochi resti de sta furtificasiùn chi.[9]
Ecunumìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'ecunumia du paise a l'è bazà in sce l'agricultüa, svilupà a cultivasiun de l'u(r)ivu tagiascu e a prudusiun de ö(r)iu e u(r)ive da ménsa. Difüza ascì curtivasiun inte vigne, pregiàu infattu u pigau de prudusiùn lucàle.
Cultüa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dialettu de Ransu[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu a Ransu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stuicamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impeia.
Enugastrunumìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
E tradisiùi legàe aa cuxìna e sun diferenti, nu mancan sulitamente u cunìu aa ligüe, i raviöi, a buridda, e lümasse e ascì u pàn frìtu. De lungu sti piatti tipici i se trövan abinài cun u vin pigàu, ma ascì l'öiu e l'àggiu i sun bén cunusciüi.[10]
Persune culegàe a Ransu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Péu e Zorzu Guîdu da Ransu, espunenti de üna de famìe ciü impurtanti du cumün, sun famùsi pé avé afrescàu a magiurànsa de géxe da valà de l'Aroscia, ma ascì a Arbenga e Impeia, tantu che a vélli u l'è dedicàu u percursu museàle du paìse, upeatìvu a Basé(r)ega e Ransu.[11][12]
Feste e fée[modìfica | modìfica wikitèsto]
• A festa di Ciappagòtti, a se tegne aa Pro loco de Ransu cun müxica dau vìvu e roba da mangià, a se tegne u fìn da setemàna primma de Natàle.
• Presepiu vivente, u se tegne intu Burgu de Ransu aa vigilia de Natàle.
• E Rüstìe, castagnà de l'autunnu, cun e castagne fàe cöxe pé e vìe du paìse.
• Féa du primmu de màzzu, cun mercatìn e bancarelle pé e vie de Ransu.
• U Rumpe pignàtta pé Carlevà, dedicàu ai matétti e urganisàu da a Pro Loco.
• Festa patrunàle, ai 7 d'aùstu, dedicà a San Dunàu.
Aministrasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
| Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 3 utùbre 1988 | 27 mazzu 1990 | Giovanni Allegro | Demucrassìa Cristiana | Scindicu | |
| 19 zügnu 1990 | 24 arvì 1995 | Giovanni Allegro | Demucrassìa Cristiana | Scindicu | |
| 24 arvì 1995 | 14 zügnu 1999 | Giovanni Allegro | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Giovanni Allegro | lista sivica | Scindicu | |
| 14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Agnese Vinai | lista sivica | Scindicu | |
| 8 zügnu 2009 | 26 mazzu 2014 | Agnese Vinai | Uniti per Ranzo (lista sivica) |
Scindicu | |
| 26 mazzu 2014 | 26 mazzu 2019 | Piero Raimondi | X Ranzo (lista sivica) |
Scindicu | |
| 27 mazzu 2019 | in càrega | Piero Raimondi | X Ranzo (lista sivica) |
Scindicu | |
Vie de cumünicasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
U teritòiu de Ransu u l'è traversàu da a Stradda Nasiunàe 453 da valà de l'Aròscia, che permette u culegamentu cun Casanöva, Unsu e Utuvé versu levante e U Burghettu versu punénte. Impurtanti ascì e stradde pruvinsàli, cumme quella che culega Ransu cun Àquila (SP 14), cun ascì a Stradda Pruvinsàle 78, che pàssa pé Costa Base(r)ega, versu Ùnsu e Àquila.
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Dato Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 de zügnu du 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ Grafia du disiunàiu Italian-ulmioscu Ulmioscu-Italian
- ↑ (IT) Ransu, u statüu cumünàle, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Andrea Gandolfo, La provincia di Imperia: storia, arti, tradizioni. Volume 1, Peveragno, Blu Edizioni, 2005.
- ↑ (IT) Cumün de Rànsu, cenni stòici, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 3 lùggio 2021.
- ↑ Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu in data 28-12-2012.
- ↑ (IT) A stòia de Ransu, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Prudotti tipici du cumün, in sce comune.ranzo.im.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ (IT) U Museu di Guîdu da Ransu, in sce culturainliguria.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Scheda du museu di Guîdu da Ransu, in sce beniculturali.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
Àtri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Ransu
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 239241787 · WorldCat Identities (EN) 239241787 |
|---|