Valebòna

VE	Sta pagina a l'è scrita in valebunencu

Valebona cumün
Valebona – Veduta Panurama de Valebona
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Ligüria
Provìnsa	Imperia
Aministraçión
Scìndico	Alessandro Lantero (lista çivica "Per Vallebona") da-o 10-6-2024
Teritöio
Coordinæ:	43°48′50.44″N 7°39′59.74″E43°48′50.44″N, 7°39′59.74″E (Valebona)
Altitùdine	149 m s.l.m.
Superfìcce	5,88 km²
Abitanti	1 216 (31-10-2023)
Denscitæ	206,8 ab./km²
Comùn confinanti	Burdighea, San Giàixu, Soudan, Spiaréti, Perinàudu, U Seburca e Valecrösa
Âtre informaçioìn
CAP	18012
Prefìsso	0184
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	008062
Cod. cadastrâ	L596
Targa	IM
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna C, 1 057 GG
Nomme abitanti	valebunenchi
Sànto patrón	San Lurensu
Giórno festîvo	10 d'avustu
Cartògrafîa
Valebona
Valebona – Mappa Pusissiun du cumün de Valebona inta pruvincia de Imperia
Scîto instituçionâle

Valebona (Vallebona in italian) a l'è in cumün ligüre cun 1.216 abitanti ch'u se tröva inta pruvincia de Imperia.

Geugrafia

Valebona a s'atröva inta valata du Rio Borghetto (in tempu dita "di Batagli") inseme au Seburca, au Sàsciu e au Burghétu. U paise u l'è a meza costa e u l'è u ciǜ grandu di catru. U centru storicu u cunserva e architetüre tipiche de e cae in pria, di carugi e de e ciasse e ciasséte. Tra e sime du teritòriu spica u Muntenegru (606 m). Valebona a l'è estesa pe' 5,88 kmq e a cunfina cun Burdighea, Valecrösa, San Giàixu, Soudan, Perinàudu, Seburca e Spiaréti. A sua ünica frassiun a l'è A Madona da Neve.

Storia

U paise ù l'è stau fundau intu Mediuevu e, grassie au fatu che a valata a l'eira fertile e ben cultivabile, n'è derivau u toponimu vallis bona. Esiste a copia d'in docümentu du 954 unde u marchese Guido, conte imperiale de Ventemiglia, in partensa pe' a Spagna pe' agiütà u re Alfonso a cumbate contra perfidos Saracenos, u l'averia dunau in fèudu de e pruprietae site au Seburca e a Valebona ai frati bendetin de l'Abassia de Lerino.

A tüt'e mode, ina dunassiun du feudu de Castrum Sepulchri du Seburca (che a cumprende aiscì Valebona) a Lerino, nun databile 954, a paresce retegnüa valida dürante in prucessu du 1177, cunservau in copia autentica de l'anu 1305. Inta segunda metà du XII seculu, a cumüna de Ventemiglia a pretendia che u feudu du Seburca u diventesse parte du so teritoriu: ne è nasciüa ina causa cun l'abate de Lerino e u 13 lügliu du 1177 è stau emessa a sentensa da parte du veschevu de Ventemiglia e di consoli ventemigliusi che a ricunuscia u lascitu du conte Guido, in base a l'atu de donassiun e cun a testimuniansa de duze magiurenti lucali.

Intu 1181 a Repüblica de Zena, che a l'ava estesu u so duminiu fin a Nissa, a l'ha dichiarau de pigliasse a prutessiun de e Isure de Lerino e dunca aiscì du feudu du Sebruca, ma de fatu u l'ha cuntinuau a dipende politicamente e aministativamente, cume autri paisi da Ligüria de punente, da a Cuntea da Pruvensa sute a un duminiu di conti de Ventemiglia, durau fin a 1686.

Da stu menütu lì in pöi, Valebona a l'è intrà a fa parte da Magnifica Comunità degli Otto Luoghi, inseme a Burdighea, Burghétu, Campurussu, San Giàixu, Sàsciu e Soudan; ina comünità indipendente, ma sute au cuntrolu da Repüblica de Zena, che a s'è autuguvernà fin aa duminassiun napuleonica de fin Setesentu.

Cun a duminassiun fransesa, u municipiu de Valebona u fava parte du cantun de Burdighea inta giürisdissiun de Palme, cun Sanremu a capu; intu 1802 a l'è passà intu cantun de Ventemiglia inta giürisdissiun di Ulivi cun a capu Oneglia. Dau 1805, cun u passagiu da Repüblica Ligüre intu Primu Imperu fransese, a ven assegnà au cantun burdigotu du Dipartimentu de e Arpi Maritime.

Intu 1815, dopu u Cungressu de Vienna du 1814, in seghitu aa cadüta de Napuleun, Valebona a l'è intrà intu Regnu de Sardegna. A l'ha fau parte du Regnu d'Italia dau 1861; dau 1859 au 1926 u teritoriu u l'eira cumpresu intu I Mandamentu de Burdighea e du circundariu de Sanremu apartenente aa pruvincia de Nissa, poi pruvincia de Portu Maurissiu e, dau 1923, de Imperia.

Dau 1973 au 2011 a l'ha fau parte da Comunità montana intemelia.

Löghi d'interesse

Architetüre religiuse

• 
  A geixa de San Lurensu
• 
  Latoriu da Natività

• Geixa parochiale de San Lurensu, custrüia inte furme primarie dürante u XII seculu, aresta au dì d'ancöi sulu u Campanin veciu, trunciu e cadratu in pria a vista. A l'esternu da geixa gh'è u portale in ardesia cun l'architravu du 1458. A cunserva in dipintu de Giulio De Rossi du 1550. A l'è dedicà a San Lurensu, patronu du paise.
• Latoriu da Natività de Maria, prugetau in stile barocu da l'architetu Andrea Notari, au so internu i sun cunservae due opere de pitura: ina pala surve l'autà magiù ch'u rafigüra a Natività de Maria e in afrescu inta volta de l'Assunta, opere realizae dau pitù Maurizio Carrega tra u 1871 e u 1875.
• Capela de San Bastiàn, in sce a via de Perinaudu
• Capela de San Benardu, a setentriùn du paise
• Capela da Cuncessiun
• Capela de San Rocu, in sce a via de Burdighea
• Capela da Madona da Neve
• Capela da Madona du Carmu

Ecunumia

Valebona l'è in paise agriculu e fluriculu, aurive, vigne, ortaglie, ginestra, mimosa, rüscu, fögliame, agrümi i sun e sue cultivassiui. Valebona a l'è rinumà pe' a Sciura de sitrun.

Cultüra

• Banda Musicale di Vallebona, fundà intu 1735 cume da ati vescuvili e anoverà tra e bande muxicali ciǜ vecie d'Italia.
• Associazione culturale A Cria, fundà intu 1998 cume da atu notarile e che a se ocupa de cultura lucale, dialetu e tradissiun.
• Pro Loco de Valebona, fundà cuna tu nutarile inti agni Sciuscianta a l'urganiza i festin e a fa da suportu a tüte e manifestassiui.

Feste e manifestassiui

• Festa da Sciura de sitrun
• San Lurensu, festa du Santu patronu, cun ritu religiusu, prucessiun e banda muxicale
• Festin: intu centru spurtivu e ricreativu Fabio Taggiasco, sagra di “Raviöi cu'u pesigu”
• Rassegne de müxica jazz e espusissiui d'arte intu centru storicu
• Ape in fiore: mutucari ingarnì de sciure pe' i carugi e pe' e ciasse du paise
• Fögu du Bambin da a vigilia de Natale fin a L'Epifania

Aministrassiun

Periudu		Primu sitadìn	Partìu	Càrega	Note
2 lügliu 1985	21 mazu 1990	Dario Lanteri	Demucrassia Cristiana	Scéndegu
15 zügnu 1990	24 avrì 1995	Dario Lanteri	Demucrassia Cristiana	Scéndegu
24 avrì 1995	14 zügnu 1999	Enrico Lanteri	lista civica de centru	Scéndegu
14 zügnu 1999	14 zügnu 2004	Mirco Guglielmi	lista civica	Scéndegu
14 zügnu 2004	8 zügnu 2009	Mirco Guglielmi	lista civica	Scéndegu
8 zügnu 2009	26 mazu 2014	Roberta Guglielmi	Per Vallebona (lista civica)	Scéndegu
26 mazu 2014	26 mazu 2019	Roberta Guglielmi	Per Vallebona (lista civica)	Scéndegu
27 mazu 2019	10 zügnu 2024	Roberta Guglielmi	Per Vallebona (lista civica)	Scéndegu
10 zügnu 2024	in càrega	Alessandro Lanteri	Per Vallebona (lista civica)	Scéndegu

Strade

A vale, u teritoriu comunale u l'è serviu da a strada pruvinciale 58 che a permete u culegamentu cun Burdighea. A munte, gh'è due strade interpoderali che i culega Valebona cun u Seburca e cun Perinaudu.

Autri prugèti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Valebòna