San Bertumê (cumüna)
IN
|
Sta pagina chi a l'è scrita in inpeiéśe |
| San Bertumê cumüna | ||
|---|---|---|
| ||
 | ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Imperia
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Valerio Urso (lista sivica de méśśu-drìta "Il tuo paese") da-o 26-5-2014 (2º mandòu da-o 27-5-2019) | |
| Dæta de instituçión | 1947 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 43°55′40.16″N 8°06′08.06″E / 43.927822°N 8.102239°E | |
| Altitùdine | 26 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 10,85 km² | |
| Abitanti | 3 094[1] (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 285,16 ab./km² | |
| Fraçioìn | Ciàppa | |
| Comùn confinanti | Andöa (SV), Sêrvu, U Castéllu (Diàn), A Maìna (Diàn), San Pê (Diàn), Villa | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 18016 | |
| Prefìsso | 0183 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 008052 | |
| Cod. cadastrâ | H763 | |
| Targa | IM | |
| Cl. scìsmica | zöna 2 (sismicitæ media)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna C, 1 240 GG[3] | |
| Nomme abitanti | Spelâu | |
| Sànto patrón | San Bertumê | |
| Giórno festîvo | 24 aùstu | |
| Cartògrafîa | ||
  San Bertumê | ||
.svg) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
San Bertumê (ascì San Bertumê au Mâ o San Bertumê du Sêrvu, scrìtu intu scistémma ṡeneṡe San Bertomê do Çervo, in italiàn San Bartolomeo al Mare) a l'è ina cumüna in ta Pruvinsa de Inpeia, ch'a cunta 3904 rexidenti (au 2019).
Geugrafìa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Sitàe balneàre da Rivêa de Punente, San Bertumê a se tröva a 9 chilometri da Inpéria, in tu cunprensôiu du Gurfu de Diàn, assemme a âutre 6 cumüne (Sêrvu, A Maina de Dian, Dian Arentìn, Dian San Pê, U Castellu de Dian e A Villa).
U mudernu abitâu u se colluca in ta fascia da costa, ucupàndu in'ârea de 11 km2, a l'estremitê de punente da Valâ du Steria. A l'internu ghe sun ascì e frasiui de Paiöa e Ciappa, ciü e burgâe da Ruve, Puiô, Viali, Stêri, San Scimun, Richiéri, Fréschi, Servini e da Rocca.[4]
Stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]
Etàe prerumana[modìfica | modìfica wikitèsto]
Poche e sun e testimunianse de l'etàe prerumana, difatti nu sun restâe trasse evidenti düante a duminasiun da tribù di Lìgüri Ingauni, che cuntrulavan u teritôiu cunpreṡu fra Ineja e Finâ. Se sa che generalmènte a bassa valâ du Steria a l'ea du tüttu spupulâ, sarvu quarche nücleu iṡulâu, vistu che se prefeîva luntanâse daa còsta pe méju cuntrulà e ṡone vixine.
Cun a vitôia di Rumai in si Cartagineṡi e e pupulasiui du punente (aleâe a velli), utegnüa grassie a l'asiun militâre du cònsole Lucio Emilio Paolo in tu 181 a.C., u növu municipium arbenganeṡe u sciòrbe ascì i teritôi vixini, in ti quali caṡṡe ascì San Bertumê.
Etàe Clascica[modìfica | modìfica wikitèsto]
Vegne cuncèssa a sitadinansa rumana ai abitanti du cumprensôiu da Giuliu Ceṡare, in te l'annu 45 a.C., che sun cuscì iscrîti aa tribù Probilia.
Sentru inpurtante du periudu ruman u l'ea a Ruve, dund'e dun stâite purtâe aa lüxe diferenti ruvine de st'epuca là, in pagus ligâu au presedente Locus Bormani, dedicâu a 'n'antiga divinitàe lìgüre, ciü arcüne tunbe e âutri resti de edifissi, cun tütta 'na séie de reperti de valù, aùa tütelâi e cunservâi.
Mediuevu[modìfica | modìfica wikitèsto]
Quand'u càṡṡe l'Inpeu Ruman u paìṡe u 'travèrsa in periudu de decadensa, invàṡu dai Vansali, fin a l'arìvu di Biṡantin, che dan in növu inpulsu a l'ecunumia e crean de furtificasiui in ta fascia custiera e in ti valichi muntani, inütili peò de frunte ai Lungubardi e ai Franchi, ch'i portan ascì chi u scistemma feudale.
In te l'annu 888 San Bertumê a vegne inseïa drentu au Cumitâu Arbenganéṡe, faxente parte da Marca Arduinica, 'ndandu inta divixun de Dian. Segue pe questu e vicènde da sitàe vixina, quande du 1091 a mànca Adelaide de Suṡa e u feudu u vegne pïâu da Bonifacio del Vasto, capustipite di marcheṡi de Claveṡana.[5]
I pusedimenti da vàlle Steria i nu l'éan cunpletamente sutta u cuntròllu di marcheṡi, difatti sti chi i duxévan divìddela cun i muneghi du cunventu benedetin de l'Ìṡsua, ch'u l'axéva utegnüu ina quòtta de pusèssu dai predecesùi.
U 12 nuvenbre du 1172 u marcheṡe Bunifassiu I u sutuscrìve ina càrta cu-i abitànti du gùrfu dianeṡe, cun a quâle a vegne cuncessa a lìbertàe aministratìva e giüdisiària.
Vint’anni dòppu u mèximu marcheṡe u strénṡe in aleânsa cun Ṡena: sta chi a prevedéva u rifurnimentu de trüppe, a pàttu de 'na prutesiun tempestìva. A situasiun a se faxéva senpre ciü cuntruversa, cun quélla parte parte de duminiu sutta aa cumüna de Arbenga: pe rirolve se decidde, grassie aa nòmina de dui arbitri , eleṡüi du 1196, ch'i ricunusce u dirittu di arbenganeṡi de riséve e tàsce da parte da pupulasiun.
I patti i l'àn vìtta vìtta breve, scicumme che Arbenga a sédde, in tu 1198, i sò pusedimènti ai Fràtti Uspedaliéi Gerüsulimitâi de San Giuàn.
A Andöa, in tu 1221, u möe Bunifassiu I, fâitu ch'u pòrta ae pruteste di dianeṡi, apugiâi da Arbenga, da tenpu in cunflittu cu-i marcheṡi. L'ànnu ch'u végne, sti chi i pröva a atacà u castéllu de Sêrvu, ma aa fìn, cun l'interventu da Repübbrica de Ṡena, sun fursâi a retiâse. Cölli d'Arbenga i déve invêce pagà in tribütu de duxéntu libbre.
I rapòrti cuscì i diventan maniman senpre peṡṡu, ma a rende ancù ciü grâve a sistuasiun se ghe mette a gestiun di dumìni, cunscideâi ingestìbili. Aa presensa du parlamentu de Diàn, cu-a rapreṡentansa de Guiffredo di Piovano (pudestàe), Utùn e Bunifassiu II Tagliaferro de Claveṡana i vende aa Repübbrica u teritòiu dianeṡe, cun âttu üfisiâle datâu l'8 de ṡügnu du 1228.
L'âttu, firmâu sensa u permessu de l'inperatù Fedeïgu II, u fa cumensà ina növa fàṡe de peṡanti inpuṡisiùi ecunomiche, tantu da Ṡena quantu da Arbenga, cu-u véscu pruntu a inpugnâ e cuncesiùi fâite dai marcheṡi.
A sistuasiùn a turna a cangià cun l'uniun da caṡâ di Claveṡana cu quélla di Du Carettu, avegnüa intu 1320. A sti chi u vegne ricunusciüu u cuntrollu da metài du feudu de Sêrvu, mentre a restante parte a finìsce i màn ai Dôia, ch'i ereditan i pusedimenti da vàlle Steria, ina votta sparìi i cavaliêri de Rodi, duminatùi preedenti.
In tu 1349 se rîva a 'n acòrdiu cu-a Repübbrica, pe a cessiun da metài du Sêrvu, au quâle u ne segue ascì in âutru. Cun st'ürtimu se riscàtta püe a cuncesiun utegnüa intu 1331, da Cassan di Dôia. A duminasiun ṡeneṡe a cumensa a-i 25 setenbre du mèximu ànnu, destinâ a düâ fin au Settesentu.
Etàe muderna[modìfica | modìfica wikitèsto]
A picenina cumünitàe de San Bertumê, inti seculi de duminasiun, a l'éa baṡâ in sc'in ecunumìa agricula (fìghe, agrümmi, uìve, vìi), prinsipalmente longu a fàsccia da còsta.
Aministrativamente u puré pulìticu u l'éa ligâu au mandamentu du Sêrvu, cun in cunséju de 48 menbri, rifeìu ae càuṡe sivìli. Pe quelle penâli a deciṡiun a riguardàva u pudestàe du Portu.
Rilevânte, in tu Sinquesentu, l'incursiui di piràtti barbaéschi, ch'i l'axeva atacâu u castéllu serveṡe ai 21 de maṡṡu du 1557. U peìgu rapreṡentâu u se trasfurma in mutìvu de lìte fra e due cumünitàe, vistu che cölli du paiṡe s'éan refüâi de furnì denàu e òmmi pe a riparasiun di danni.
Sücescivamente, cu-e invaṡsiùi di bàrbai aturnu aa fìn du séculu a cumünitàe a decidde de tià sciü ina tûre de difeṡa e de cuntròllu da fàsscia da còsta, curispundente a cöllu ch'aù u l'è u bastiùn de Santa Maïa.
Prusegue intantu u sfrütamentu de curtivasiùi da vàlle du Steria da parte de gràndi famìe ṡeneṡi, ch'i speàvan de ricavà inpurtanti guàgnni. Cun a metàe du Setesentu a rìva l'ucupasiùn de trüppe sàrde, a partì dau 1746, ch'a porta San Bertumê inta giürisdisiun cantunâle du Sêrvu, intu cumisariâu arbenganeṡe. Figüa de riliêvu u pudestàe Tiberiu Lascaris, respunsabile du cunprensôiu dianeṡe.
Etàe cuntempuranea[modìfica | modìfica wikitèsto]
A seguitu de l'invaxun du teritôiu lìgüre da parte di rivulusiunàri franseṡi, datâ du 1794, gh'è stâitu in forte cangiamentu aministrativu, tantu che sutta aa Repübbrica Ligüre se mudifican i urdinamenti du Sêrvu, destacàndu San Bertumê, Ciàppa e Pairöa dae âutre vìlle, a furmâ ina cumüna indipendente.
Vegne creâu alùa u cantun du Sêrvu, reṡüu da quattru menbri, numinâi dai diferenti municipi. Cun l'anesciun a l'Inpeu Franseṡe, San Bertumê u finisce drentu au Dipartimentu de Muntenötte, pe poi, ina vòtta caüttu, entrâ intu Regnu de Sardegna.
Inisialmente sutta a divixun de Nissa, poi inta pruvinsa du Pòrtu, da quande, intu 1860 a l'avegne a cesiùn du teritôiu nisardu aa Fransa. Danegiâu dau teramòttu de Diàn du 1187, vegghe fra e âutre côse a distrusiun da cà cumünâle, u sfundamentu du teitu da paruchiâle e a distrusiun de l'uatôiu ascì.
Cu-u decrêtu du 2769 du 1923 a se stabilìsce a supresciùn da cumüna, acurpà a quélla da Maìna de Dian.[6] Segue, dui ànni dòppu u decrêtu 1533 du 1925, ch'u pòrta au pasaggiu da cumünitàe sutta au Sêrvu.[7]
Au 1947 a cumüna a riṡulta turna indipendente, cu-u nòmme de San Bertumê du Sêrvu, mèntre au dì de ancöi, u nomme u l'è cangiâu in San Bertumê au Mâ, denuminasiun üfisiâle a partì dau 1968.[8][9]
Pòsti de interesse[modìfica | modìfica wikitèsto]
Architetüe religiuṡe[modìfica | modìfica wikitèsto]
- Gêxa da paròcchia dedicâ a San Bertumê, du periudu tardu medievâle, anche s'u se pensa che ina strutüa uiginàia a duxéva êsse ṡà preṡente in tu 1200. L'è stâita danegiâ dau teramòttu de Dian du 1887. Düante l'eventu scismicu s'è sarvâu numma u campanìn tresentescu. Chi cunservâu in dipintu du 1562 di pitùi Raffaello e Giulio De Rossi.
- Uatôiu de San Michê Arcàngeu, arènte aa paruchiâle, u gh'à 'na stôia lònga ciü de sinquesentu ànni. L'è ancù aù sêde da lucâle cunfraternita ch'a porta u mèximu nomme.
- Gêxa e sentru pasturâle da Divina Miṡericòrdia, edifissiu mudernu, du quâle a l'è stâita puṡà a primma prìa in tu 2006, mèntre a cunsacrasiun a l'è avegnüa cun 'na sulènne serimònia a-i 16 de frevâ du 2008.
- Gêxa paruchiâle da Madonna da Neve, in frasiun Pairöa, mensciunâ pe a prìmma votta in tu 1555, antigamente dedicâ aa Santisscima Nunsiâ. A strutüa d'ancöi a l'è duvüa ai rifasimenti du 1642, ànnu aa quâle a curispunde ascì a creasiun da sacrestîa.
- Uatôiu de Santa Cateïna, a Pairöa.
- Santuâiu da Nòsscia Scignùa da Rûve, uiginaiamènte custruìa in tu 1300, l'è stâita furtemente mudificâ in tu XVI seculu. A faciâ a l'è neuclasscica, databile aturnu au 1860. Internamente l'à trei navâe divise da pilàstri puṡisiunâi in t'in mòddu iregulâre, segnu di agiüstamènti di seculi seguenti.
Ecunumia[modìfica | modìfica wikitèsto]
L'ecunumia de San Bertumê a l'è fundâ in su türismu e 'n se l'agricultüa.
Cultüa[modìfica | modìfica wikitèsto]
Dialettu[modìfica | modìfica wikitèsto]
A San Bertumê u se parla in dialettu de stampu inpeiéśe (léngua lìgüre) clascificâu intu grùppu de sentru-punènte, scimile a cöllu de Sêrvu.
Feste e fée[modìfica | modìfica wikitèsto]
A féa ciü inpurtante a l'è a Féa da Cadelora ch'a se tegne a frevà.
Vie de Cumünicasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]
.jpg)
Stradde[modìfica | modìfica wikitèsto]
U teritòiu cumünàle de San Bertumê u l'è traversâu daa Stradda Statàle 1 Aurelia, ch'a permette u culegamentu cun Sêrvu a levante e cun Diàn a punente.
Feruvìe[modìfica | modìfica wikitèsto]
San Bertumê u l'axéva ina stasiun in scia Feruvìa Zena-Vintimïa au servissiu ascì da cumüna de Sêrvu, pe sta mutivasiùn chi ciamâ de Sêrvu-San Bertumê. A fermâ a l'è stâita serâ intu 2016 pe l'ativasiun du növu traciâu a dui binari fra Andöa e San Luensu au Mâ.[10]
Nòtte[modìfica | modìfica wikitèsto]
- ↑ Dâitu Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 śügnu 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (IT) Cumüna de San Bertumê, dinturni, in sce comune.sanbartolomeoalmare.im.it. URL consultòu o 16 arvî 2022.
- ↑ (IT) Andrea Gandolfo u 'cunta a stoia de San Bertumê, in sce sanremonews.it. URL consultòu o 16 arvî 2022.
- ↑ (IT) R.D. N. 2769 du 06/12/1923, in sce elesh.it. URL consultòu o 22 agòsto 2022.
- ↑ (IT) R.D. N. 1533 del 07/08/1925, in sce elesh.it. URL consultòu o 22 agòsto 2022.
- ↑ (IT) D.L.P. N. 980 del 20/08/1947, in sce elesh.it. URL consultòu o 22 agòsto 2022.
- ↑ (IT) D.P.R. N. 768 del 01/06/1968, in sce elesh.it. URL consultòu o 22 agòsto 2022.
- ↑ (IT) Ürtimu gòttu da staffa aa stasiun de Sêrvu-San Bertumê, in sce riviera24.it. URL consultòu o 15 zenâ 2021.
Autri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce San Bertumê
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 246329660 · WorldCat Identities (EN) 246329660 |
|---|