Casanöva
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
Casanöva comùn | |||
---|---|---|---|
Panu(r)àmma de Casanöva, a frasiùn de Burgu | |||
Localizaçión | |||
Stâto | Itàlia | ||
Región | Liguria | ||
Provìnsa | Savuna | ||
Aministraçión | |||
Scìndico | Marino Beneccio (lista sivica "Casanova uniti per crescere") da-o 27-5-2019 (2º mandòu da-o 10-6-2024) | ||
Dæta de instituçión | 1861 | ||
Teritöio | |||
Coordinæ: | 44°01′54.03″N 8°02′54.31″E | ||
Altitùdine | 256 m s.l.m. | ||
Superfìcce | 24,23 km² | ||
Abitanti | 732[1] (30-6-2019) | ||
Denscitæ | 30,21 ab./km² | ||
Fraçioìn | Burgu, Boscu, Degna, Marmö, Vellegu | ||
Comùn confinanti | U Burghettu (Aròscia) (IM), Cexi (IM), Garlenda, Unsu, Utuê, Ransu (IM), Stelanellu, Téstegu, Vesargu (IM), Villanöva | ||
Âtre informaçioìn | |||
CAP | 17033 | ||
Prefìsso | 0182 | ||
Fûzo oràrio | UTC+1 | ||
Còdice ISTAT | 009019 | ||
Cod. cadastrâ | B927 | ||
Targa | SV | ||
Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | ||
Cl. climàtica | zöna D, 1 929 GG[3] | ||
Nomme abitanti | casanuvési (scaramènte duveàu) | ||
Sànto patrón | Sant'Antunìn | ||
Giórno festîvo | 2 de setémbre | ||
Cartògrafîa | |||
Pusisiùn du cumün de Casanöva inta pruvinsa de Savuna | |||
Scîto instituçionâle | |||
Casanöva (Casanêuva in zenese, Caṡaneuva secundu a grafìa arbenganése de Vincenzo Bolia, Casanēūva in urmeàscu[4], Casanova Lerrone in Italian) u l'è in cumün da Pruvinsa de Savuna con 'na pupulasiùn de 732 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).
Geugrafia
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
U panuràmma da frasiùn de Degna
-
A frasiùn de Vellegu
-
Àtra vista de Degna
U teritòiu cumünàle de Casanöva u se tröva inte l'entrutèra d'Arbenga, inta mediu-àta valà du s-ciümme Lerùn. L'ambiente natuale u l'è caraterizàu da a presensa de boschi de castagne e ascì da u(r)ìve. A quòtta ciü bàssa tucà dau cumün a l'è de 75 métri in sce u livellu du mà, vèrsu u funduvalle, inte burgàe au cunfìn cun u teritòiu de Garlenda, mentre quella ciü àta a se tröva a 600 m, inta zòna c'a curispunde au Pàssu du Ginestru, versu u cunfìn cun a Pruvinsa de Impeia.[5]
Frasiùi
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumün u ricunusce sinque frasiùi prinsipàli: Bassanegu, Bòscu, Degna, Marmö e Vellegu, ciü a frasiùn de Burgu, dunde u se tröva u palassu cumünale.
A ste chi i vàn zunti i àtri nuclei chi i furman u paìse, che e sun Cardùna, Cascîna, Ca', Raimundi, Castella(r)u, Cumpa(r)ài, Ruvei(r)a, Ma(r)ému de Sutta, Ma(r)emu de Surva, Pözzu, Ràncu, Còsta, Trévu, Ca' Supràne, Segua, Cardùi, Cesii e Fussàu.[6]
Cunfìn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumün u cunfìna a nord cun Utuê, Unsu e Ransu, a nord ovest u cunfìna cun Vesargu (IM) e U Burghettu (IM), a punente se incuntra poi u cumün de Céxi (IM), a sud quellu de Testegu e quellu de Stelanelu (ciü versu punente) e a levante ascì cun Villanöva e Garlenda.
Stoia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Casanöva a vegne mensciunà cumme sentru ruràle pé a primma vòtta sutta au cuscì dìtu Cumitàu de Arbenga, cunfluìu poi sutta a a Marca Aleramica du X Seculu. Inte l'ànnu 1091 a passa sutta ai dumini de Bunifassiu du Vàstu. Cun a spartisiùn di sti dumini u vegne ereditàu primma dai marchési du Carettu, che i cistruìscian ina seie de furtificasiùi inte l'udièrna zòna de Ma(r)ému. Sun pòi velli chi vendan u paìse ai inissi du XIII seculu, e cuscì u feudu u pàssa sutta i dumini di Clavesana.
Cun a mòrte de sti chi, avegnüa inte l'ànnu 1250 u teritòiu de l'àta valà du Lerùn u và a finì inti dumìni da Repübbrica de Zena, sutta au cuntròllu de l'impurtante famìa di Dôia. De quarche tempu dòppu u l'è l'infeudamentu di cunti arbenganesi Lengueia e ascì di Negroni, rispettivamènte a partì dau 1443 e dau 1663. Cun u sucescìvu cuntròllu zenese a cumensa ina lunga séie de rivòlte, c'a düa fra u 1763 e u 1764 purtàe avanti da a pupulasiùn pé e tàsce tròppu elevàe.
A resta dunca in màn repübbricàna fin a l'arìvu de Napuleun e di fransesi, a partì dau 1797. U paìse u vegne dunca inglubàu inta Repübbrica Ligüe. Sutta a növa duminasiùn fransese u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle arbenganese.[7]
Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu intu sircundàiu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, intu 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.
I ürtimi cangiamènti terituiàli i sun da rintracià intu 1929, quande u vegne suprèssu u cumün de Vellegu, istituìu sutta a duminasiùn fransese. A véia entitài aministratìva a vegne trasfurmà in frasiùn de Casanöva, mentre a lucalitài du Ginèstru a vegne atacà au teritòiu cumünàle de Testegu.[8] Du 1863 a l'è invece a növa denuminasiùn italiàna "Casanova Lerrone", pé distingue u pàise cun i àtri cun u numme paéggiu.
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugrafica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[9]
Minuànse Furèste
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2017, i sitadìn furèsti a Casanöva i sun 94, de sti chi 30 i végnan dàa Germania.
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]-
Burgu de Casanöva, l'uatòiu
-
A paruchiàle de Sant'Antunìn
-
U campanì da géxa de Sant'Antunìn
-
U santuàiu da Madonna da Vixitasiùn a Degna
-
A ciàssa da géxa paruchiàle de Véllegu
Architetüe religiuse
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumün de Casanöva u fa eclesiasticamènte da diocexi de Arbenga-Impeia, chi dunca e ghe sùn sinque diferenti parocchie: de Sant' Antunin (inta lucalitài du Burgu) quella de San Giuvanni Batìsta (inta frasiùn de Bassanicu), San Luca (pé Degna), San Péu e San Paulu (pé a frasiùn de Marmö), Sant'Antòniu e Giuliàn (Vellegu).
Géxe au Burgu
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Géxa da parocchia de Sant'Antunìn, a prezenta in strütüa de stìle baoccu, e a cunserva ascì ina pàa d'atà atribuìa aa scöa de pitùi di Brea, databile atùrnu au 1552, a se tröva inta ciàssa du paìse.[10]
• Uatòiu da géxa de Sant'Antunìn, u se tröva inta ciàssa da frasiùn Burgu, in fàccia aa géxa paruchiàle, resentemente restauràu.
Géxe de àtre frasiùi
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Géxa de San Matteu, a se tröva a Bòscu, burgu du 1400, famùza pé u campanì svetànte e apuntìu. U purtà da géxa u prezenta ascì ina scultüa a bassurilievu rafigüante u sàntu.[11]
• Uatòiu da géxa de San Matteu, u l'è l'uatòiu du paìse, se tröva ascì stu lì intu burgu da frasiùn de Bòscu.
• Géxa da Parocchia di Santi Antòniu e Giuliàn, a se tröva a Vellegu, intu burgu du paìse, custruìa intu 1500 pé andà a sustituì a presedente capeletta de San Giuliàn, föa du burgu. L'udierna strutüa a g'axeva inissialmente ina funsiun prinsipalmente de uatòiu, poi restruttüà e ingrandìa pé urdine de Luca Fieschi, véscu de Arbenga, che intu 1607 a fa diventà a növa paruchiàle, cunsacrà intu 1864 e dedicà ascì a Sant'Antòniu. Au sò internu u l'è cunservàu in impurtante organu, datàu 1882, opéa de l'urganista Angelo Dessiglioli, uiginàiu de San Bertumê.[12]
• Santuàiu da Madonna da Vixitasiùn, u se tröva a Degna, u l'è stàu edificàu intu XVII seculu dunde a Madònna a l'è apàrsa a ina zuena surdu-mütta c'a stàva purtandu e bestie au pasculu, turnandu a pué parlà doppu l'aparisiùn in mòddu mi(r)aculùsu. A géxa d'ancöi a l'è stà custruìa fra u 1616 e u 1618, in sce a bàze de ina capeletta presedente, custruìa doppu u mi(r)aculu. Pregià a stattua in légnu culucà in sce l'atà, atribuìa a Antòniu Brìlla, datà 1853, ciü in àtru gruppu atribuìu a Antòniu Ma(r)ìa Maragliano.[13]
• Géxa de San Luca, a l'è a géxa da Parocchia péa frasiùn de Degna.
• Capeletta de San Ròccu: a se tröva intu sentru da frasiùn de Bassanegu.
• Géxa di Santi Pé e Paulu, a l'è a géxa da frasiùn de Marmö, cun ascì li vixìn l'uatòiu, de stìle baòccu.
Architetüe militàri
[modìfica | modìfica wikitèsto]• A Tùria: u l'è u numme intu dialettu de Vellegu dàu aa Tûre de Übaga, fà custruì dai marchesi du Carettu düante u duminiu du teritòiu de Casanöva, a funsiunàva cumme tûre de vedetta, segundu a tradisiùn lucàle sta chi a saiéva stà derucà propiu dai velleghesi, chi i nu tuleràvan ciü u duminiu di feudatari lucàli. Fin ài ànni 40 e 50 u l'éa cumün fra i fiöi tià de prìe dréntu i resti da furtessa, cumme zögu e demùa. Au da custusiun u nu resta tòstu nìnte, a pàrte i bazamenti chi i restan ancù vixìbili.[14]
• Castéllu de Pugiòlu: in frasiùn Bassanegu, u l'è u méiu cunservàu de quelli de Casanöva, u l'è stàu edificàu dai cunti Lengueglia düante u sò duminiu, pé cuntrulà l'ünica stràdda percurìbile c'a purtava versu Testegu inti tempi antìghi. Ancöi prupietài privà u cuntegne impurtanti mòbili datài XVII seculu.
• Castéllu di Dôia, u l'è stàu erèttu daa famìa zenese düante a sò duminasiùn. Ancöi sustansialmènte derucàu u se tröva inta frasiun de Burgu.
• Furtessa di Lengueglia, custruìa daa famìa Lengueglia cun fìn de diféza, a se tröva surva l'abitàu de Ma(r)ému.
Architetüe sivìli
[modìfica | modìfica wikitèsto]'• Munumentu a U Mégu: inta frasiùn de Marmö a se tröva a scultüa in prìa de Finâde l'artìsta tedéscu Rainer Kriester ciamà Sentinella della Pace, inauguràu intu 2003 u và a cummemu(r)à e asiùi de Rexisténsa purtàe avànti dai partigiài liguri e, prinsipalmente, da Felixe Casciùn, numinàu ascì cumme "U Mégu".
• I Lavaùi: sparsci pé e frasiùi e e burgàe i l'hàn raprezentàu ina vòtta a sucialitài intu paìse, de tradisiùn cuntadìna. Ün di ciü cunusciüi u l'è quellu de Véllegu, ancùa aù vixìbile a l'ingrèssu du paìse rivàndu da Degna.[15]
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]L'ecunumia a l'è prinsipalmente bazà in sce l'ativitài agricula, cun a cultivasiùn de vigne e de uìve. Inte zòne du funduvàlle ciü prezenti e cultivasiùi de früta e verdüa vària. U turismu l'è in fòrte crescita, ascì dai àtri stàti de l'Euròpa, cun a presensa de diferenti agriturismi.
Cultüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu de Casanöva
[modìfica | modìfica wikitèsto]U dialettu parlàu a Casanöva u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia e du Lerùn, ligà stuticamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de A(r)àsce.
A Lescìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Tipica de sta realtài cuntadìna a l'è a lescìa, in metudu cuntadìn duveàu pé lavà i lensöi, c'u g'ha cumme elementu fundamentàle a sénne da stìva, ütile pé s-giancà i pànni. Difatti tütte e dònne antigamènte e cunservàvan in ca' u cuscì dìtu tinéllu, o u bidun da lescìa, cun in particulàre rubinettu in sce u fùndu. Inte stu chi se ghe metìva a giancheìa da pulì, ben cegà, e a intervàlli regulàri se ghe versàva l'àiva càda cua sénne. Sulu dòppu, quande st'ürtima a l'axeva cumpletàu a sò asiùn se 'naivàvan i lensöi intu lavaù.[15]
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Festa du bùn mangià: a l'è a sagra prinsipale intu Burgu, urganisà dau cumün de Casanöva asemme aa pro-loco lucàle. Düante sta chi i se pònan tastà ascì diferenti pietànse da tradusiùn lucàle, cumme a sìmma aa casanuvese, a sasìssa, a trìppa e u chinghiàle ascì.[16]
• Festa patrunàle de Sant'Antunìn: a se tegne u 2 de setembre cu'a selebrasiùn religiùsa intu Burgu e ascì u relatìvu rinfrescu.
• Festa de San Giuliàn: a se tegne aa fìn d'austu e a l'è a festa patrunàle de Vellegu. Dai ànni '90 u l'è tradisiùn fà u "rinfrescu" au termine da prucesciùn pé i carùggi du paìse, pavimentài cu'i tìpici rissöi. Inti ürtimi ànni ghe sun stài ascì di spetàculi teatràli dialetàli, ma nu sùlu, dunca l'ingrandimentu da manifestasiùn u l'ha purtàu u spustamentu da festa inta cuscì dìta "Ciàssa Giardìn", ciü adatta a livellu lugisticu.[17]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]Perîodo | Prìmmo çitadìn | Partîo | Càrega | Nòtte | |
---|---|---|---|---|---|
27 zügnu 1985 | 28 mazzu 1990 | Graziano Aschero | Demucrassia Cristiàna | Scindicu | |
28 mazzu 1990 | 24 arvì 1995 | Graziano Aschero | Demucrassia Cristiàna | Scindicu | |
24 arvì 1995 | 14 zügnu 1999 | Giovanni Pietro Maurizio | lista sivica | Scindicu | |
14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Sabrina Merlo | lista sivica | Scindicu | |
14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Sabrina Merlo | lista sivica | Scindicu | |
8 zügnu 2009 | 26 mazzu 2014 | Michele Volpati | Casanova cambia (lista sivica) |
Scindicu | |
26 mazzu 2014 | 27 mazzu 2019 | Michele Volpati | Casanova per crescere (lista sivica) |
Scindicu | |
27 mazzu 2019 | '10 zügnu 2024 | Marino Beneccio | Casanova uniti per crescere (lista sivica) |
Scindicu | |
10 zügnu 2024 | in càrega | Marino Beneccio | Casanova uniti per crescere (lista sivica) |
Scindicu |
Vie de cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritòiu cumünàle de Casanöva Lerùn u l'è culegàu cun Garlenda a Levante, grassie aa Stradda Pruvinsàle 6, che a pòrta versu Testegu cun u Pàssu du Ginestru, o Pàssu de Céxi ascì.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 de zügnu du 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
- ↑ (IT) Guidda turistica du cumün de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 27 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Statüu cumünàle de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 27 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Güidda stòica du cumün de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 28 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A Gazetta Ufisiàle, pruvedimentu da supresciùn du cumün de Vellegu, in sce elesh.it. URL consultòu o 28 lùggio 2021.
- ↑ Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30 de dixembre du 2023.
- ↑ (IT) Guidda de Casanöva, l'architetüa, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 1º agòsto 2021.
- ↑ (IT) In viàggiu a Bòscu de Casanöva Lerùn, in sce latopinadellavalleargentina.wordpress.com. URL consultòu o 1º agòsto 2021.
- ↑ (IT) Vellego Vive, La chiesa parrocchiale, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
- ↑ (IT) U santuàiu de Degna (Casanöva Lerùn), dedicàu aa Madonna da Vixitasiùn, in sce viaggispirituali.it. URL consultòu o 2 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Vellego Vive, Il paese, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
- ↑ 15,0 15,1 (IT) Vellego Vive, Il lavatoio e la lescìa, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
- ↑ (IT) A festa du bùn mangià a Casanöva Lerùn, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 3 agòsto 2021.
- ↑ (IT) Vellego Vive, Itinerario di Storia, Ricordi, Emozioni, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Casanöva