Casanöva

AR	Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese

Casanöva comùn
Panu(r)àmma de Casanöva, a frasiùn de Burgu
Localizaçión
Stâto	Itàlia
Región	Liguria
Provìnsa	Savuna
Aministraçión
Scìndico	Marino Beneccio (lista sivica "Casanova uniti per crescere") da-o 27-5-2019
Dæta de instituçión	1861
Teritöio
Coordinæ:	44°01′54.03″N 8°02′54.31″E
Altitùdine	256 m s.l.m.
Superfìcce	24,23 km²
Abitanti	732 (30-6-2019)
Denscitæ	30,21 ab./km²
Fraçioìn	Burgu, Boscu, Degna, Marmö, Vellegu
Comùn confinanti	U Burghettu (Aròscia) (IM), Cexi (IM), Garlenda, Unsu, Utuê, Ransu (IM), Stelanellu, Téstegu, Vesargu (IM), Villanöva
Âtre informaçioìn
CAP	17033
Prefìsso	0182
Fûzo oràrio	UTC+1
Còdice ISTAT	009019
Cod. cadastrâ	B927
Targa	SV
Cl. scìsmica	zöna 3 (sismicitæ bàssa)
Cl. climàtica	zöna D, 1 929 GG
Nomme abitanti	casanuvési (scaramènte duveàu)
Sànto patrón	Sant'Antunìn
Giórno festîvo	2 de setémbre
Cartògrafîa
Casanöva
Pusisiùn du cumün de Casanöva inta pruvinsa de Savuna
Scîto instituçionâle

Casanöva (Casanêuva in zenese, Caṡaneuva secundu a grafìa arbenganése de Vincenzo Bolia, Casanēūva in urmeàscu, Casanova Lerrone in Italian) u l'è in cumün da Pruvinsa de Savuna con 'na pupulasiùn de 732 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).

Geugrafia

• 

  U panuràmma da frasiùn de Degna

• 

  A frasiùn de Vellegu

• 

  Àtra vista de Degna

U teritòiu cumünàle de Casanöva u se tröva inte l'entrutèra d'Arbenga, inta mediu-àta valà du s-ciümme Lerùn. L'ambiente natuale u l'è caraterizàu da a presensa de boschi de castagne e ascì da u(r)ìve. A quòtta ciü bàssa tucà dau cumün a l'è de 75 métri in sce u livellu du mà, vèrsu u funduvalle, inte burgàe au cunfìn cun u teritòiu de Garlenda, mentre quella ciü àta a se tröva a 600 m, inta zòna c'a curispunde au Pàssu du Ginestru, versu u cunfìn cun a Pruvinsa de Impeia.

Frasiùi

U cumün u ricunusce sinque frasiùi prinsipàli: Bassanegu, Bòscu, Degna, Marmö e Vellegu, ciü a frasiùn de Burgu, dunde u se tröva u palassu cumünale.

A ste chi i vàn zunti i àtri nuclei chi i furman u paìse, che e sun Cardùna, Cascîna, Ca', Raimundi, Castella(r)u, Cumpa(r)ài, Ruvei(r)a, Ma(r)ému de Sutta, Ma(r)emu de Surva, Pözzu, Ràncu, Còsta, Trévu, Ca' Supràne, Segua, Cardùi, Cesii e Fussàu.

Cunfìn

U cumün u cunfìna a nord cun Utuê, Unsu e Ransu, a nord ovest u cunfìna cun Vesargu (IM) e U Burghettu (IM), a punente se incuntra poi u cumün de Céxi (IM), a sud quellu de Testegu e quellu de Stelanelu (ciü versu punente) e a levante ascì cun Villanöva e Garlenda.

Stoia

Casanöva a vegne mensciunà cumme sentru ruràle pé a primma vòtta sutta au cuscì dìtu Cumitàu de Arbenga, cunfluìu poi sutta a a Marca Aleramica du X Seculu. Inte l'ànnu 1091 a passa sutta ai dumini de Bunifassiu du Vàstu. Cun a spartisiùn di sti dumini u vegne ereditàu primma dai marchési du Carettu, che i cistruìscian ina seie de furtificasiùi inte l'udièrna zòna de Ma(r)ému. Sun pòi velli chi vendan u paìse ai inissi du XIII seculu, e cuscì u feudu u pàssa sutta i dumini di Clavesana.

Cun a mòrte de sti chi, avegnüa inte l'ànnu 1250 u teritòiu de l'àta valà du Lerùn u và a finì inti dumìni da Repübbrica de Zena, sutta au cuntròllu de l'impurtante famìa di Dôia. De quarche tempu dòppu u l'è l'infeudamentu di cunti arbenganesi Lengueia e ascì di Negroni, rispettivamènte a partì dau 1443 e dau 1663. Cun u sucescìvu cuntròllu zenese a cumensa ina lunga séie de rivòlte, c'a düa fra u 1763 e u 1764 purtàe avanti da a pupulasiùn pé e tàsce tròppu elevàe.

A resta dunca in màn repübbricàna fin a l'arìvu de Napuleun e di fransesi, a partì dau 1797. U paìse u vegne dunca inglubàu inta Repübbrica Ligüe. Sutta a növa duminasiùn fransese u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle arbenganese.

Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu intu sircundàiu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, intu 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.

I ürtimi cangiamènti terituiàli i sun da rintracià intu 1929, quande u vegne suprèssu u cumün de Vellegu, istituìu sutta a duminasiùn fransese. A véia entitài aministratìva a vegne trasfurmà in frasiùn de Casanöva, mentre a lucalitài du Ginèstru a vegne atacà au teritòiu cumünàle de Testegu. Du 1863 a l'è invece a növa denuminasiùn italiàna "Casanova Lerrone", pé distingue u pàise cun i àtri cun u numme paéggiu.

Abitanti

Evulusiùn demugrafica

Abitanti censìi

Minuànse Furèste

Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2017, i sitadìn furèsti a Casanöva i sun 94, de sti chi 30 i végnan dàa Germania.

Pòsti de interesse

• 

  Burgu de Casanöva, l'uatòiu

• 

  A paruchiàle de Sant'Antunìn

• 

  U campanì da géxa de Sant'Antunìn

• 

  U santuàiu da Madonna da Vixitasiùn a Degna

• 

  A ciàssa da géxa paruchiàle de Véllegu

Architetüe religiuse

U cumün de Casanöva u fa eclesiasticamènte da diocexi de Arbenga-Impeia, chi dunca e ghe sùn sinque diferenti parocchie: de Sant' Antunin (inta lucalitài du Burgu) quella de San Giuvanni Batìsta (inta frasiùn de Bassanicu), San Luca (pé Degna), San Péu e San Paulu (pé a frasiùn de Marmö), Sant'Antòniu e Giuliàn (Vellegu).

Géxe au Burgu

• Géxa da parocchia de Sant'Antunìn, a prezenta in strütüa de stìle baoccu, e a cunserva ascì ina pàa d'atà atribuìa aa scöa de pitùi di Brea, databile atùrnu au 1552, a se tröva inta ciàssa du paìse.

• Uatòiu da géxa de Sant'Antunìn, u se tröva inta ciàssa da frasiùn Burgu, in fàccia aa géxa paruchiàle, resentemente restauràu.

Géxe de àtre frasiùi

• Géxa de San Matteu, a se tröva a Bòscu, burgu du 1400, famùza pé u campanì svetànte e apuntìu. U purtà da géxa u prezenta ascì ina scultüa a bassurilievu rafigüante u sàntu.

• Uatòiu da géxa de San Matteu, u l'è l'uatòiu du paìse, se tröva ascì stu lì intu burgu da frasiùn de Bòscu.

• Géxa da Parocchia di Santi Antòniu e Giuliàn, a se tröva a Vellegu, intu burgu du paìse, custruìa intu 1500 pé andà a sustituì a presedente capeletta de San Giuliàn, föa du burgu. L'udierna strutüa a g'axeva inissialmente ina funsiun prinsipalmente de uatòiu, poi restruttüà e ingrandìa pé urdine de Luca Fieschi, véscu de Arbenga, che intu 1607 a fa diventà a növa paruchiàle, cunsacrà intu 1864 e dedicà ascì a Sant'Antòniu. Au sò internu u l'è cunservàu in impurtante organu, datàu 1882, opéa de l'urganista Angelo Dessiglioli, uiginàiu de San Bertumê.

• Santuàiu da Madonna da Vixitasiùn, u se tröva a Degna, u l'è stàu edificàu intu XVII seculu dunde a Madònna a l'è apàrsa a ina zuena surdu-mütta c'a stàva purtandu e bestie au pasculu, turnandu a pué parlà doppu l'aparisiùn in mòddu mi(r)aculùsu. A géxa d'ancöi a l'è stà custruìa fra u 1616 e u 1618, in sce a bàze de ina capeletta presedente, custruìa doppu u mi(r)aculu. Pregià a stattua in légnu culucà in sce l'atà, atribuìa a Antòniu Brìlla, datà 1853, ciü in àtru gruppu atribuìu a Antòniu Ma(r)ìa Maragliano.

• Géxa de San Luca, a l'è a géxa da Parocchia péa frasiùn de Degna.

• Capeletta de San Ròccu: a se tröva intu sentru da frasiùn de Bassanegu.

• Géxa di Santi Pé e Paulu, a l'è a géxa da frasiùn de Marmö, cun ascì li vixìn l'uatòiu, de stìle baòccu.

Architetüe militàri

• A Tùria: u l'è u numme intu dialettu de Vellegu dàu aa Tûre de Übaga, fà custruì dai marchesi du Carettu düante u duminiu du teritòiu de Casanöva, a funsiunàva cumme tûre de vedetta, segundu a tradisiùn lucàle sta chi a saiéva stà derucà propiu dai velleghesi, chi i nu tuleràvan ciü u duminiu di feudatari lucàli. Fin ài ànni 40 e 50 u l'éa cumün fra i fiöi tià de prìe dréntu i resti da furtessa, cumme zögu e demùa. Au da custusiun u nu resta tòstu nìnte, a pàrte i bazamenti chi i restan ancù vixìbili.

• Castéllu de Pugiòlu: in frasiùn Bassanegu, u l'è u méiu cunservàu de quelli de Casanöva, u l'è stàu edificàu dai cunti Lengueglia düante u sò duminiu, pé cuntrulà l'ünica stràdda percurìbile c'a purtava versu Testegu inti tempi antìghi. Ancöi prupietài privà u cuntegne impurtanti mòbili datài XVII seculu.

• Castéllu di Dôia, u l'è stàu erèttu daa famìa zenese düante a sò duminasiùn. Ancöi sustansialmènte derucàu u se tröva inta frasiun de Burgu.

• Furtessa di Lengueglia, custruìa daa famìa Lengueglia cun fìn de diféza, a se tröva surva l'abitàu de Ma(r)ému.

Architetüe sivìli

'• Munumentu a U Mégu: inta frasiùn de Marmö a se tröva a scultüa in prìa de Finâde l'artìsta tedéscu Rainer Kriester ciamà Sentinella della Pace, inauguràu intu 2003 u và a cummemu(r)à e asiùi de Rexisténsa purtàe avànti dai partigiài liguri e, prinsipalmente, da Felixe Casciùn, numinàu ascì cumme "U Mégu".

• I Lavaùi: sparsci pé e frasiùi e e burgàe i l'hàn raprezentàu ina vòtta a sucialitài intu paìse, de tradisiùn cuntadìna. Ün di ciü cunusciüi u l'è quellu de Véllegu, ancùa aù vixìbile a l'ingrèssu du paìse rivàndu da Degna.

Ecunumìa

L'ecunumia a l'è prinsipalmente bazà in sce l'ativitài agricula, cun a cultivasiùn de vigne e de uìve. Inte zòne du funduvàlle ciü prezenti e cultivasiùi de früta e verdüa vària. U turismu l'è in fòrte crescita, ascì dai àtri stàti de l'Euròpa, cun a presensa de diferenti agriturismi.

Cultüa

Dialettu de Casanöva

U dialettu parlàu a Casanöva u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia e du Lerùn, ligà stuticamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de A(r)àsce.

A Lescìa

Tipica de sta realtài cuntadìna a l'è a lescìa, in metudu cuntadìn duveàu pé lavà i lensöi, c'u g'ha cumme elementu fundamentàle a sénne da stìva, ütile pé s-giancà i pànni. Difatti tütte e dònne antigamènte e cunservàvan in ca' u cuscì dìtu tinéllu, o u bidun da lescìa, cun in particulàre rubinettu in sce u fùndu. Inte stu chi se ghe metìva a giancheìa da pulì, ben cegà, e a intervàlli regulàri se ghe versàva l'àiva càda cua sénne. Sulu dòppu, quande st'ürtima a l'axeva cumpletàu a sò asiùn se 'naivàvan i lensöi intu lavaù.

Feste e fée

• Festa du bùn mangià: a l'è a sagra prinsipale intu Burgu, urganisà dau cumün de Casanöva asemme aa pro-loco lucàle. Düante sta chi i se pònan tastà ascì diferenti pietànse da tradusiùn lucàle, cumme a sìmma aa casanuvese, a sasìssa, a trìppa e u chinghiàle ascì.

• Festa patrunàle de Sant'Antunìn: a se tegne u 2 de setembre cu'a selebrasiùn religiùsa intu Burgu e ascì u relatìvu rinfrescu.

• Festa de San Giuliàn: a se tegne aa fìn d'austu e a l'è a festa patrunàle de Vellegu. Dai ànni '90 u l'è tradisiùn fà u "rinfrescu" au termine da prucesciùn pé i carùggi du paìse, pavimentài cu'i tìpici rissöi. Inti ürtimi ànni ghe sun stài ascì di spetàculi teatràli dialetàli, ma nu sùlu, dunca l'ingrandimentu da manifestasiùn u l'ha purtàu u spustamentu da festa inta cuscì dìta "Ciàssa Giardìn", ciü adatta a livellu lugisticu.

Aministrasiùn

Perîodo		Prìmmo çitadìn	Partîo	Càrega	Nòtte
27 zügnu 1985	28 mazzu 1990	Graziano Aschero	Demucrassia Cristiàna	Scindicu
28 mazzu 1990	24 arvì 1995	Graziano Aschero	Demucrassia Cristiàna	Scindicu
24 arvì 1995	14 zügnu 1999	Giovanni Pietro Maurizio	lista sivica	Scindicu
14 zügnu 1999	14 zügnu 2004	Sabrina Merlo	lista sivica	Scindicu
14 zügnu 2004	8 zügnu 2009	Sabrina Merlo	lista sivica	Scindicu
8 zügnu 2009	26 mazzu 2014	Michele Volpati	Casanova cambia (lista sivica)	Scindicu
26 mazzu 2014	27 mazzu 2019	Michele Volpati	Casanova per crescere (lista sivica)	Scindicu
27 mazzu 2019	in càrega	Marino Beneccio	Casanova uniti per crescere (lista sivica)	Scindicu

Vie de cumünicasiùn

U teritòiu cumünàle de Casanöva Lerùn u l'è culegàu cun Garlenda a Levante, grassie aa Stradda Pruvinsàle 6, che a pòrta versu Testegu cun u Pàssu du Ginestru, o Pàssu de Céxi ascì.

Àtri prugètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Casanöva