Sâta a-o contegnûo

Casanöva

Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
44°01′54.03″N 8°02′54.31″E
Da Wikipedia
AR
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese
Casanöva
comùn
Casanöva – Stemma Casanöva – Bandiera
Casanöva – Veduta
Casanöva – Veduta
Panu(r)àmma de Casanöva, a frasiùn de Burgu
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Liguria
Provìnsa Savuna
Aministraçión
ScìndicoMarino Beneccio (lista sivica "Casanova uniti per crescere") da-o 27-5-2019 (2º mandòu da-o 10-6-2024)
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°01′54.03″N 8°02′54.31″E
Altitùdine256 m s.l.m.
Superfìcce24,23 km²
Abitanti732[1] (30-6-2019)
Denscitæ30,21 ab./km²
FraçioìnBurgu, Boscu, Degna, Marmö, Vellegu
Comùn confinantiU Burghettu (Aròscia) (IM), Cexi (IM), Garlenda, Unsu, Utuê, Ransu (IM), Stelanellu, Téstegu, Vesargu (IM), Villanöva
Âtre informaçioìn
CAP17033
Prefìsso0182
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009019
Cod. cadastrâB927
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna D, 1 929 GG[3]
Nomme abitanticasanuvési (scaramènte duveàu)
Sànto patrónSant'Antunìn
Giórno festîvo2 de setémbre
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Casanöva
Casanöva
Casanöva – Mappa
Casanöva – Mappa
Pusisiùn du cumün de Casanöva inta pruvinsa de Savuna
Scîto instituçionâle

Casanöva (Casanêuva in zenese, Caṡaneuva secundu a grafìa arbenganése de Vincenzo Bolia, Casanēūva in urmeàscu[4], Casanova Lerrone in Italian) u l'è in cumün da Pruvinsa de Savuna con 'na pupulasiùn de 732 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).

U teritòiu cumünàle de Casanöva u se tröva inte l'entrutèra d'Arbenga, inta mediu-àta valà du s-ciümme Lerùn. L'ambiente natuale u l'è caraterizàu da a presensa de boschi de castagne e ascì da u(r)ìve. A quòtta ciü bàssa tucà dau cumün a l'è de 75 métri in sce u livellu du mà, vèrsu u funduvalle, inte burgàe au cunfìn cun u teritòiu de Garlenda, mentre quella ciü àta a se tröva a 600 m, inta zòna c'a curispunde au Pàssu du Ginestru, versu u cunfìn cun a Pruvinsa de Impeia.[5]

U cumün u ricunusce sinque frasiùi prinsipàli: Bassanegu, Bòscu, Degna, Marmö e Vellegu, ciü a frasiùn de Burgu, dunde u se tröva u palassu cumünale.

A ste chi i vàn zunti i àtri nuclei chi i furman u paìse, che e sun Cardùna, Cascîna, Ca', Raimundi, Castella(r)u, Cumpa(r)ài, Ruvei(r)a, Ma(r)ému de Sutta, Ma(r)emu de Surva, Pözzu, Ràncu, Còsta, Trévu, Ca' Supràne, Segua, Cardùi, Cesii e Fussàu.[6]

U cumün u cunfìna a nord cun Utuê, Unsu e Ransu, a nord ovest u cunfìna cun Vesargu (IM) e U Burghettu (IM), a punente se incuntra poi u cumün de Céxi (IM), a sud quellu de Testegu e quellu de Stelanelu (ciü versu punente) e a levante ascì cun Villanöva e Garlenda.

Casanöva a vegne mensciunà cumme sentru ruràle pé a primma vòtta sutta au cuscì dìtu Cumitàu de Arbenga, cunfluìu poi sutta a a Marca Aleramica du X Seculu. Inte l'ànnu 1091 a passa sutta ai dumini de Bunifassiu du Vàstu. Cun a spartisiùn di sti dumini u vegne ereditàu primma dai marchési du Carettu, che i cistruìscian ina seie de furtificasiùi inte l'udièrna zòna de Ma(r)ému. Sun pòi velli chi vendan u paìse ai inissi du XIII seculu, e cuscì u feudu u pàssa sutta i dumini di Clavesana.

Cun a mòrte de sti chi, avegnüa inte l'ànnu 1250 u teritòiu de l'àta valà du Lerùn u và a finì inti dumìni da Repübbrica de Zena, sutta au cuntròllu de l'impurtante famìa di Dôia. De quarche tempu dòppu u l'è l'infeudamentu di cunti arbenganesi Lengueia e ascì di Negroni, rispettivamènte a partì dau 1443 e dau 1663. Cun u sucescìvu cuntròllu zenese a cumensa ina lunga séie de rivòlte, c'a düa fra u 1763 e u 1764 purtàe avanti da a pupulasiùn pé e tàsce tròppu elevàe.

A resta dunca in màn repübbricàna fin a l'arìvu de Napuleun e di fransesi, a partì dau 1797. U paìse u vegne dunca inglubàu inta Repübbrica Ligüe. Sutta a növa duminasiùn fransese u cumün u và a fà parte da circuscrisiùn lucàle arbenganese.[7]

Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, inseìu intu sircundàiu de Arbenga, poi cunfluìu inta pruvinsa de Savuna, intu 1946 trasfurmàu inta növa Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e fìn au 31 dixembre 2008 u l'ha fàu pàrte da Cumunitài muntana Ingauna, poi divegnüa "du Punente Savunese" fin au 2011, ànnu da sò supresciùn.

I ürtimi cangiamènti terituiàli i sun da rintracià intu 1929, quande u vegne suprèssu u cumün de Vellegu, istituìu sutta a duminasiùn fransese. A véia entitài aministratìva a vegne trasfurmà in frasiùn de Casanöva, mentre a lucalitài du Ginèstru a vegne atacà au teritòiu cumünàle de Testegu.[8] Du 1863 a l'è invece a növa denuminasiùn italiàna "Casanova Lerrone", pé distingue u pàise cun i àtri cun u numme paéggiu.

Evulusiùn demugrafica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censìi[9]

Minuànse Furèste

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dandu amèntu ai dàtti de l'Istat ai 31 de dixembre du 2017, i sitadìn furèsti a Casanöva i sun 94, de sti chi 30 i végnan dàa Germania.

Pòsti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religiuse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumün de Casanöva u fa eclesiasticamènte da diocexi de Arbenga-Impeia, chi dunca e ghe sùn sinque diferenti parocchie: de Sant' Antunin (inta lucalitài du Burgu) quella de San Giuvanni Batìsta (inta frasiùn de Bassanicu), San Luca (pé Degna), San Péu e San Paulu (pé a frasiùn de Marmö), Sant'Antòniu e Giuliàn (Vellegu).

• Géxa da parocchia de Sant'Antunìn, a prezenta in strütüa de stìle baoccu, e a cunserva ascì ina pàa d'atà atribuìa aa scöa de pitùi di Brea, databile atùrnu au 1552, a se tröva inta ciàssa du paìse.[10]

• Uatòiu da géxa de Sant'Antunìn, u se tröva inta ciàssa da frasiùn Burgu, in fàccia aa géxa paruchiàle, resentemente restauràu.

Géxe de àtre frasiùi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

• Géxa de San Matteu, a se tröva a Bòscu, burgu du 1400, famùza pé u campanì svetànte e apuntìu. U purtà da géxa u prezenta ascì ina scultüa a bassurilievu rafigüante u sàntu.[11]

• Uatòiu da géxa de San Matteu, u l'è l'uatòiu du paìse, se tröva ascì stu lì intu burgu da frasiùn de Bòscu.

• Géxa da Parocchia di Santi Antòniu e Giuliàn, a se tröva a Vellegu, intu burgu du paìse, custruìa intu 1500 pé andà a sustituì a presedente capeletta de San Giuliàn, föa du burgu. L'udierna strutüa a g'axeva inissialmente ina funsiun prinsipalmente de uatòiu, poi restruttüà e ingrandìa pé urdine de Luca Fieschi, véscu de Arbenga, che intu 1607 a fa diventà a növa paruchiàle, cunsacrà intu 1864 e dedicà ascì a Sant'Antòniu. Au sò internu u l'è cunservàu in impurtante organu, datàu 1882, opéa de l'urganista Angelo Dessiglioli, uiginàiu de San Bertumê.[12]

• Santuàiu da Madonna da Vixitasiùn, u se tröva a Degna, u l'è stàu edificàu intu XVII seculu dunde a Madònna a l'è apàrsa a ina zuena surdu-mütta c'a stàva purtandu e bestie au pasculu, turnandu a pué parlà doppu l'aparisiùn in mòddu mi(r)aculùsu. A géxa d'ancöi a l'è stà custruìa fra u 1616 e u 1618, in sce a bàze de ina capeletta presedente, custruìa doppu u mi(r)aculu. Pregià a stattua in légnu culucà in sce l'atà, atribuìa a Antòniu Brìlla, datà 1853, ciü in àtru gruppu atribuìu a Antòniu Ma(r)ìa Maragliano.[13]

• Géxa de San Luca, a l'è a géxa da Parocchia péa frasiùn de Degna.

• Capeletta de San Ròccu: a se tröva intu sentru da frasiùn de Bassanegu.

• Géxa di Santi Pé e Paulu, a l'è a géxa da frasiùn de Marmö, cun ascì li vixìn l'uatòiu, de stìle baòccu.

Architetüe militàri

[modìfica | modìfica wikitèsto]

• A Tùria: u l'è u numme intu dialettu de Vellegu dàu aa Tûre de Übaga, fà custruì dai marchesi du Carettu düante u duminiu du teritòiu de Casanöva, a funsiunàva cumme tûre de vedetta, segundu a tradisiùn lucàle sta chi a saiéva stà derucà propiu dai velleghesi, chi i nu tuleràvan ciü u duminiu di feudatari lucàli. Fin ài ànni 40 e 50 u l'éa cumün fra i fiöi tià de prìe dréntu i resti da furtessa, cumme zögu e demùa. Au da custusiun u nu resta tòstu nìnte, a pàrte i bazamenti chi i restan ancù vixìbili.[14]

• Castéllu de Pugiòlu: in frasiùn Bassanegu, u l'è u méiu cunservàu de quelli de Casanöva, u l'è stàu edificàu dai cunti Lengueglia düante u sò duminiu, pé cuntrulà l'ünica stràdda percurìbile c'a purtava versu Testegu inti tempi antìghi. Ancöi prupietài privà u cuntegne impurtanti mòbili datài XVII seculu.

• Castéllu di Dôia, u l'è stàu erèttu daa famìa zenese düante a sò duminasiùn. Ancöi sustansialmènte derucàu u se tröva inta frasiun de Burgu.

• Furtessa di Lengueglia, custruìa daa famìa Lengueglia cun fìn de diféza, a se tröva surva l'abitàu de Ma(r)ému.

Architetüe sivìli

[modìfica | modìfica wikitèsto]

'• Munumentu a U Mégu: inta frasiùn de Marmö a se tröva a scultüa in prìa de Finâde l'artìsta tedéscu Rainer Kriester ciamà Sentinella della Pace, inauguràu intu 2003 u và a cummemu(r)à e asiùi de Rexisténsa purtàe avànti dai partigiài liguri e, prinsipalmente, da Felixe Casciùn, numinàu ascì cumme "U Mégu".

• I Lavaùi: sparsci pé e frasiùi e e burgàe i l'hàn raprezentàu ina vòtta a sucialitài intu paìse, de tradisiùn cuntadìna. Ün di ciü cunusciüi u l'è quellu de Véllegu, ancùa aù vixìbile a l'ingrèssu du paìse rivàndu da Degna.[15]

L'ecunumia a l'è prinsipalmente bazà in sce l'ativitài agricula, cun a cultivasiùn de vigne e de uìve. Inte zòne du funduvàlle ciü prezenti e cultivasiùi de früta e verdüa vària. U turismu l'è in fòrte crescita, ascì dai àtri stàti de l'Euròpa, cun a presensa de diferenti agriturismi.

Dialettu de Casanöva

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U mèximu argumentu in detaiu: Dialettu arbenganese.

U dialettu parlàu a Casanöva u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligüe sentru-ucidentàle, u presenta carateristiche peò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia e du Lerùn, ligà stuticamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de A(r)àsce.

Tipica de sta realtài cuntadìna a l'è a lescìa, in metudu cuntadìn duveàu pé lavà i lensöi, c'u g'ha cumme elementu fundamentàle a sénne da stìva, ütile pé s-giancà i pànni. Difatti tütte e dònne antigamènte e cunservàvan in ca' u cuscì dìtu tinéllu, o u bidun da lescìa, cun in particulàre rubinettu in sce u fùndu. Inte stu chi se ghe metìva a giancheìa da pulì, ben cegà, e a intervàlli regulàri se ghe versàva l'àiva càda cua sénne. Sulu dòppu, quande st'ürtima a l'axeva cumpletàu a sò asiùn se 'naivàvan i lensöi intu lavaù.[15]

• Festa du bùn mangià: a l'è a sagra prinsipale intu Burgu, urganisà dau cumün de Casanöva asemme aa pro-loco lucàle. Düante sta chi i se pònan tastà ascì diferenti pietànse da tradusiùn lucàle, cumme a sìmma aa casanuvese, a sasìssa, a trìppa e u chinghiàle ascì.[16]

• Festa patrunàle de Sant'Antunìn: a se tegne u 2 de setembre cu'a selebrasiùn religiùsa intu Burgu e ascì u relatìvu rinfrescu.

• Festa de San Giuliàn: a se tegne aa fìn d'austu e a l'è a festa patrunàle de Vellegu. Dai ànni '90 u l'è tradisiùn fà u "rinfrescu" au termine da prucesciùn pé i carùggi du paìse, pavimentài cu'i tìpici rissöi. Inti ürtimi ànni ghe sun stài ascì di spetàculi teatràli dialetàli, ma nu sùlu, dunca l'ingrandimentu da manifestasiùn u l'ha purtàu u spustamentu da festa inta cuscì dìta "Ciàssa Giardìn", ciü adatta a livellu lugisticu.[17]

Perîodo Prìmmo çitadìn Partîo Càrega Nòtte
27 zügnu 1985 28 mazzu 1990 Graziano Aschero Demucrassia Cristiàna Scindicu
28 mazzu 1990 24 arvì 1995 Graziano Aschero Demucrassia Cristiàna Scindicu
24 arvì 1995 14 zügnu 1999 Giovanni Pietro Maurizio lista sivica Scindicu
14 zügnu 1999 14 zügnu 2004 Sabrina Merlo lista sivica Scindicu
14 zügnu 2004 8 zügnu 2009 Sabrina Merlo lista sivica Scindicu
8 zügnu 2009 26 mazzu 2014 Michele Volpati Casanova cambia
(lista sivica)
Scindicu
26 mazzu 2014 27 mazzu 2019 Michele Volpati Casanova per crescere
(lista sivica)
Scindicu
27 mazzu 2019 '10 zügnu 2024 Marino Beneccio Casanova uniti per crescere
(lista sivica)
Scindicu
10 zügnu 2024 in càrega Marino Beneccio Casanova uniti per crescere
(lista sivica)
Scindicu

Vie de cumünicasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U teritòiu cumünàle de Casanöva Lerùn u l'è culegàu cun Garlenda a Levante, grassie aa Stradda Pruvinsàle 6, che a pòrta versu Testegu cun u Pàssu du Ginestru, o Pàssu de Céxi ascì.

  1. Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente ai 30 de zügnu du 2019.
  2. Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. (LIJIT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
  5. (IT) Guidda turistica du cumün de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 27 lùggio 2021.
  6. (IT) Statüu cumünàle de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 27 lùggio 2021.
  7. (IT) Güidda stòica du cumün de Casanöva, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 28 lùggio 2021.
  8. (IT) A Gazetta Ufisiàle, pruvedimentu da supresciùn du cumün de Vellegu, in sce elesh.it. URL consultòu o 28 lùggio 2021.
  9. Statistiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30 de dixembre du 2023.
  10. (IT) Guidda de Casanöva, l'architetüa, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 1º agòsto 2021.
  11. (IT) In viàggiu a Bòscu de Casanöva Lerùn, in sce latopinadellavalleargentina.wordpress.com. URL consultòu o 1º agòsto 2021.
  12. (IT) Vellego Vive, La chiesa parrocchiale, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
  13. (IT) U santuàiu de Degna (Casanöva Lerùn), dedicàu aa Madonna da Vixitasiùn, in sce viaggispirituali.it. URL consultòu o 2 agòsto 2021.
  14. (IT) Vellego Vive, Il paese, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
  15. 15,0 15,1 (IT) Vellego Vive, Il lavatoio e la lescìa, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.
  16. (IT) A festa du bùn mangià a Casanöva Lerùn, in sce comune.casanovalerrone.sv.it. URL consultòu o 3 agòsto 2021.
  17. (IT) Vellego Vive, Itinerario di Storia, Ricordi, Emozioni, Casanöva, Comitato San Giuliano, dixémbre 2016.

Àtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]