Sâta a-o contegnûo

Riôtu

44°14′N 8°15′E
Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn
Da Wikipedia
FI
 Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn, in-tu parlô du postu
Riôtu
cumüne
Riôtu – Stemma
Riôtu – Veduta
Riôtu – Veduta
Vista de l'ôta canô du Pora
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
Región Ligüria
Provìnsa Savuna
Aministraçión
ScìndicoValentina Doglio (lista cìvica "Rialto Passione Comune") da-o 10-6-2018 (2º mandòu da-o 14-5-2023)
Teritöio
Coordinæ:44°14′N 8°15′E
Altitùdine376 m s.l.m.
Superfìcce19,6 km²
Abitanti537[1] (31-10-2023)
Denscitæ27,4 ab./km²
Comùn confinantiBurmia, Carisàn, Côrxi, Maiö, Os̠éria, U Tû
Âtre informaçioìn
CAP17020
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009053
Cod. cadastrâH266
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna E, 2 338 GG[3]
Nomme abitantide Riôtu
Sànto patrónSan Péru
Giórno festîvo29 de s̠ügnu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión: Liguria
Riôtu
Riôtu
Riôtu – Mappa
Riôtu – Mappa
Pus̠isiùn du cumüne de Riôtu in-ta pruvinsa de Savuna.
Scîto instituçionâle
Wikidata · Info

Riôtu (Riâto in s̠enéis̠e, Rialto in italiàn) u l'è ün cumüne lìgüre de 537 abitanti[1] in-ta pruvinsa de Savuna.

Geugrafia

[modìfica | modìfica wikitèsto]
A cascôta de Ferere, furmô da-u Pora.

U teritoriu du cumüne de Riôtu u se truva pe-a ciü parte in-te l'ôta valô da sciüméra Pora, ch'a fenisce pe caciôse in-tu Mô Lìgüre a-a Marina doppu ch'a l'à pasó u cumüne de Côrxi. U cumüne u l'è furmó da ciü cuntrè spanteghè in-scia riva di munti ch'i se faccian da setentriùn in-scia valô, méntre l'ôtra riva, au lüvegu, a l'è scuéxi du tüttu cuvèrta de boschi[4].

A setentriùn, teritoriu de Riôtu u munta fìn a-a custéra di munti ch'i u spartiscian da Côrxi e Burmia, cun-u cunfìn ch'u travèrsa, in-te l'urdine, u Bric da Cöggia (1041 m), u Munte Ôtu (1048 m), u Briccu di Proei (1016 m), u Bric Pelassa (1220 m). L'estremitè de punénte du sö teritoriu a riva scuéxi fìn a-a simma du Munte Settepani (1386 m), cun-a végia bôse militô de l'aeronàutica ch'a se truva propriu in-tu cumüne de Riôtu. A levante u cunfìn cun Côrxi u l'è segnó da-a sciüméra de Carbüa méntre cuéllu cun Maiö, a meridiùn e a punénte, u passa turna pe-a custéra di munti, che chi a cunprénde u Bric Gettina (1025 m) und'i ghe sùn e minére du Purìn, ancö abandunè ma che, a-i ténpi du Marchexùn de Finô, i l'éran tantu inpurtanti pe l'estrasiùn de l'argéntu.

Cuntré

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumüne Riôtu u l'è furmó da benbén de cuntré, spanteghè pe-u sö teritoriu. Levô a lucalité du capulögu, a ciü inpurtante a l'è cuélla de Véne, séde de parocchia pe sö cuntu. U cö du cumüne u l'è furmó da-e burghé de Cheiràn, da Villa e de Crevegiùn, cun-e rispetive tère ch'i sùn stète delungu separè da-i rién ch'i chinan vèrsu u Pora[5].

A ogni moddu, in-tu statütu du cumüne i sùn aura recunusciüe e cuntré de Berea, Carvi, Cheiràn, Chias̠s̠ari, Crevegiùn, Ciassa Végia, Gianchi, Murìn, Nunsiô, Vene e Villa[6][7].

Cunfìn

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Riôtu u cunfina cun Burmia e Os̠éria a setentriùn, cun Côrxi a levante, cun-u Tû a meridiùn e cun Maiö e Carisàn a punénte.

Storia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Antighité e Eté de Més̠u

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U numme de Riôtu u l'ö dî "riàn ch'u nasce in ôtu", de prubabile cun referiméntu a-a sciüméra Pora, e u remunta a l'Eté de Més̠u. Segundu üna tradisiùn du postu, che però a mônca de pröve següre, a l'è steta üna famia du Vénetu, i Fugardo, ch'a l'averèiva fundó u pais̠e doppu ch'a l'è stèta scuria d'in Venésia[4][5].

Da l'eté ciü antighe nu gh'è de grénde testimunianse in-tu teritoriu de Riôtu, ma de següru u l'éra s̠a frecuentó da pupulasiùi de Lìgüri antighi, ch'i l'axévan ün castelô inpurtante in-scia Rocca de Pèrti, a-a giurnô d'ancö cunusciüu cumme u Vilàggiu de Agnime, ch'u remunta a l'Eté du Féru e ch'u l'è u scìnbulu de l'inpurtansa du Finô cumme cunfìn tra-e tère di Lìgüri Sabates e di Ingauni. I môncan ascì di rèsti de l'eté rumôna scicumme che a stradda ciü inpurtante da regiùn, a Via Julia Augusta, a pasôva ciü vixìn a-u mô[4].

Ancura pe tüttu l'Ôtu Mediuévu, da-a s̠öna de Riôtu i nu ghe sùn de testimunianse de frecuentasiùn, cun ste tère, cumme pe-u restu du Finô, ch'i l'éran pasè da-a Môrca Aleramica a cuélla de Savuna, pe fenî dunca in-tu Marchexùn de Finô du 1162, a-a sö fundasiùn cun-u Riccu I Du Caréttu[4].

Eté mudèrna e cuntenpuranea

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Cun-a morte de l'urtimu marchéis̠e, u Sforsa Dria, du 1602, u Finô u l'è pasó sutta a l'inpéru spagnollu, pe fenî da-u 1713 sutta S̠éna[8]. In-te guére napuleòniche u frunte tra-i francéis̠i e austru-piemuntéis̠i pe ciü otte u l'è pasóu pe Riôtu, cun di scuntri viulenti tra-u 1794 e u 1796 survatüttu in-scia custéra tra-u S̠ü du Merögno e i munti vexìn. In-te sti anni chi a statua da Madonna da Néive a l'è stèta spustô in-tu pais̠e pe de raxùi de següressa[4].

Cun-a creasiùn da Repübbrica Lìgüre u pais̠e u l'è stètu a l'inprinsipiu tacó a-u departiméntu du Letinbru, cun capulögu a Savuna, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Riôtu u l'è inserìu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u cantùn du Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. Du 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica S̠enéis̠e, Riôtu e a Ligüria intrega i sùn dèti a-i Savoia, pe decis̠iùn du Cungrèssu de Viénna, e dunca inserìi fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de S̠éna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna[4].

U pais̠e u cuntribuiu a-a primma guéra mundiô cun bén settantadui ommi. In-ta segunda, versu a sö fìn, l'area a l'è vegnüa ün céntru inpurtante pe l'ativité di partigién e asci di repübrichìn e di tedeschi, che, a-i 2 de frevô du 1945 i l'àn tacó u canpu di partigién a Ciàn di Corsi, masandune ünse, a-i cuôli u l'è dedicó ün munuméntu[4].

Da-u 1973 a-u 2011, Riôtu u l'à fètu parte da Cumünité Muntôna Pollupice, che però a l'è stèta derfô[9].

Abitanti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Evulusiùn demugràfica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censî[10]

Minuranse fulône

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Segundu l'ISTAT, a-u 31 de dixénbre du 2023, a Riôtu i gh'éran 16 rexidénti fulén.

Cugnummi ciü difüs̠i

[modìfica | modìfica wikitèsto]

I cugnummi ciü difüs̠i a Côrxi i sùn Bianchi, Brunetto, Chiazzaro, Mallarino e Casanova[11].

Sciti de interesse

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religius̠e

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Parocchia de Riôtu
  • A géxa de San Péru
    A géxa de San Péru
  • L'oratoriu
    L'oratoriu
  • A Madonna da Néive
    A Madonna da Néive
  • Géxa de San Péru: a l'è a géxa da parocchia de Riôtu e a se truva in-ta lücalité de Riôtu in "sensu stréitu". U nu l'è guéri céru u muméntu da sö custrusiùn, cun-a primma testimuniansa scrita ch'a remunta a-u 1356, scibén che a géxa a ségge foscia du Duxéntu. U sö spétu d'ancö u l'è u frütu de recustrusiòi ciü mudèrne, cun l'urtima ch'a l'è stèta du Seiséntu segundu u stile baroccu, cunservandu però u canpanìn goticu[12].
  • Oratoriu de San Bastianìn: scituó arénte a-a géxa de San Péru, u l'è l'oraturiu da parocchia e séde da cunfratèrnita dedicô a-u mèximu santu. U l'è stetu custruiu tra-u 1751 e u 1753 surva a üna custrusiùn ciü antiga[12].
  • Capélla du Santìscimu Numme de Maìn: a se truva in-ta lücalité de Tagiéu e a l'è cunusciüa cumme a capélla de San Benôrdu asci[12].
  • Capélla da Nunsiô: in-ta cuntrô di Scotti[12].
  • Capélla de Nostra Scignura da Cunsulasiùn: scituô in-ta cuntrô di Carvi, a l'éra a l'inprinsipiu dedicô a San Bastianìn[12].
  • Capélla de San Benôrdu: a l'è a capélla da cuntrô de Cheiràn, a l'inprinsipiu dedicô a-a Madonna[12].
  • Capélla da Madonna da Néive: a se truva in simma a-a custéra di munti in-sci cunfìn de setentriùn du pais̠e, in-ta lücalité de Merögno, e a l'è steta custruia du 1666 pe dumanda di abitanti de Riôtu. Derucô da-i tedeschi du 1944 a l'è recustruia dex'agni doppu[12][13].
Parocchia de Véne
  • A géxa de San Lurénsu
    A géxa de San Lurénsu
  • L'oratoriu
    L'oratoriu
  • Géxa de San Lurénsu: a géxa da parocchia de Véne, a sö urigine a no l'è guéri céra, pe-a destrusiùn di papé da géxa. A l'è stèta custruia in-tu stile baroccu[12].
  • Oratoriu de San Benôrdu: u l'è oratoriu da parocchia de Véne e séde da cungregasiùn religius̠a da-u mèximu numme. U se truva arénte a-a géxa de San Lurénsu e u l'è stetu recustruiu du 1727 cun-u sö spétu d'ancö[12].
  • Capélla de San Bastianìn: scituô in-ta lücalité de Cà de Cain[12].
  • Capélla du Santìscimu Numme de Maìn: in-ta lücalité de Chias̠s̠ari, s̠a dita Santa Maìn de Rocche[12].

Architetüe civili

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Canpu de balùn: canpu da s̠ögu pe-u balùn, u se truva in-ta frasiùn de Véne, vexìn a-a parocchia. A-a giurnô d'ancö a scuaddra du paise, a "Spes", a s̠öga in-ta serie C2.

Müs̠ei

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Müs̠eu da civilté cuntadina: müs̠eu scituó vexìn a-a parocchia de Riôtu, u mustra vari eleménti da vitta in-ti canpi e de tradisiùi du postu[5][14].

Natura

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Parte du teritoriu du cumüne u se truva in-tu scitu de interesse comunitario (SIC) du Munte Carmu - Munte Settepai, creó da-u prugèttu Natura 2000 pe prutegge de ciante e di agnimè ch'i se truvan sulu chi, cumme a Campanula sabatia (canpanula de Savuna) o a Gentiana ligustica (gensiôna lìgüre), ciü che di oxélli cumme l'ôvia reô (Aquila chrysaetos).

Ecunumia

[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'agricultüra a l'è delungu stèta l'ativité ecunòmica ciü inpurtante pe Riôtu, in-tu detaggiu pe-a de vigne e de orive, insemme a l'alevaméntu, a-a lavurasiùn du légnu e a-a cultüra de castagne. In-tu pasó a gh'éra ascì üna fériera und'u se travagiôva u féru ch'u ne vegniva da l'is̠ura d'Elba, ciü che ün'ôtra pe-a lavurasiùn de l'argentu de minére du Purìn, serè in-te l'Öttuséntu[4].

In-ta lücalité de Ciàn di Corsi, in-sci cunfìn a setentriùn du cumüne, und'u gh'è ün curinô furestôle da regiùn asci, da-i 30 d'otubre du 2010 u gh'è in funsiùn ün parcu de pôre eòliche, furmó da tréi inpianti pe üna puténsa de ciü o menu 2,4 MW[15].

Cultüra

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dialettu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U mèximu arguméntu in detaggiu: Dialéttu finarìn.

A Riôtu se pôrla üna varieté du finarìn, ch'u l'è parte du gruppu du lìgüre de céntru-punénte e ch'a se truva a Finô e in-ti pais̠i vexìn, cun di trèti che a Riôtu i se fan ciü cunservativi che in-te varieté da Rivéra.

Fèste e fére

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • Fèsta du Massu: fèsta pe-u primmu de mas̠u, a se tegne in-ta capélla da Madonna da Néive. Pe l'ucaxùn se porta ün massu de sciure da-u paise fìn a sta capélla, und'u l'è vendüu a l'incantu in beneficénsa[13][16].
  • Fèsta de San Péru: a-i 29 de s̠ügnu, a l'è a fèsta du santu patrùn de Riôtu.
  • Fèsta da Madonna da Néive: a-i 5 d'agustu, a se tegne in-ta capélla a-u Merögnu, festegiô insemme a-i cumüni vexìn[13][17].

Comunicasiui

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Stradde

[modìfica | modìfica wikitèsto]

A stradda prinsipô de Riôtu a l'è a SP17 che, pasandu a-u fundu da canô du Pora, a s̠unta u pais̠e cun Côrxi, ciü vèrsu u mô. Pe-u cumüne de Riôtu u ghe passa ascì a SP23, ch'a riva d'in Côrxi e a cure lungu i cunfìn du pais̠e a setentriùn, pe tacôse dunca a-a SP490, che a munta fìn a-u S̠ü du Merögnu.

Intu cumüne de Côrxi, üna déxena de chilòmetri ciü a valle, u gh'è u cas̠éllu de l'autustradda A10 ciü vexìn a Riôtu, s̠untó a-a SP17[5].

Aministrasiùn

[modìfica | modìfica wikitèsto]
U municipiu de Riôtu

Scindici de Riôtu

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Periudu Primmu sitadìn Partiu Càrega Nute
30 mas̠u 1985 30 mas̠u 1990 Marisa Brunetto DC Scìndicu
30 mas̠u 1990 24 avrî 1995 Marisa Brunetto DC Scìndicu
24 avrî 1995 14 s̠ügnu 1999 Marisa Brunetto Lista cìvica Scìndicu
14 s̠ügnu 1999 14 s̠ügnu 2004 Andrea Quaglia Rialto verso il 2000
(lista cìvica) 		Scìndicu
14 s̠ügnu 2004 7 mas̠u 2007 Andrea Quaglia Rialto verso il 2000
(lista cìvica) 		Scìndicu [n. 1]
24 lüu 2007 14 avrî 2008 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lista cìvica) 		Vicescìndicu [18]
15 avrî 2008 27 mas̠u 2013 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lista cìvica) 		Scìndicu
13 s̠ügnu 2013 10 s̠ügnu 2018 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lista cìvica) 		Scìndicu
10 s̠ügnu 2018 14 mas̠u 2023 Valentina Doglio Per Rialto continuità e innovazione
(lista cìvica) 		Scìndicu
14 mas̠u 2023 in càrega Valentina Doglio Rialto Passione Comune
(lista cìvica) 		Scìndicu

Binellaggi

[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumüne de Riôtu u l'è binéllu cun cuélli de:

Nute

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Nute a-u tèstu
  1. ↑ Mortu in càrega
Nute bibliugràfiche
  1. ↑ 1,0 1,1 Dètu Istat - Pupulasiùn res̠idénte a-i 31 d'otubre du 2023.
  2. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. ↑ Lézze 26 agósto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 (IT) Cumüne de Riôtu, La nostra Storia, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (IT) Museo Diffuso del Finale, Rialto, in sce mudifinale.com. URL consultòu o 1º màrso 2025.
  6. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Statuto (PDF), in sce municipium-images-production.s3-eu-west-1.amazonaws.com. URL consultòu o 1º màrso 2025.
  7. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Località, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 27 dexénbre 2021).
  8. ↑ (IT) Cumüne de Côrxi, Cenni Storici, in sce comune.calice-ligure.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 30 màzzo 2023).
  9. ↑ (IT) L.R. 4 lüu 2008, n. 24, in sce federalismi.it. URL consultòu o 1º màrso 2025.
  10. ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultó u 30-12-2023.
  11. ↑ (IT) Classifiche dei Cognomi Italiani, in sce cognomix.it. URL consultòu o 7 màrso 2025.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 (IT) Cumüne de Riôtu, Edifici religiosi, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 seténbre 2023).
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 (IT) Angelo Tortarolo, Madonna della Neve, in sce caliceligure.org. URL consultòu o 1º màrso 2025.
  14. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Il museo della civiltà contadina, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 27 dexénbre 2021).
  15. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Taglio del nastro per il nostro parco eolico, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021 (archiviòu da l'url òriginâle l'8 zùgno 2023).
  16. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Festa du Massu, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 13 zùgno 2021).
  17. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Festa della Madonna della Neve, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 13 zùgno 2021).
  18. ↑ Subentró cun D.P.R du 24 lüu 2007 publicó in-scia G.U. n. 183 de l'8 agustu 2007
  19. ↑ (IT) Cumüne de Riôtu, Gemellaggio Rialto - Cuba, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 22 seténbre 2023).

Ôtri prugètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Ligammi de föra

[modìfica | modìfica wikitèsto]
  • (IT) Scitu uficiô, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 1º màrso 2025.
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Riôtu&oldid=256864"