Riôtu

Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn
Da Wikipedia
FI
 Sta pagina chi a l'è scrita in finarìn, in-ta variante lücale
Riôtu
comùn
Riôtu – Veduta
Vista de l'ôta valô Pora
Localizaçión
StâtoItàlia Itàlia
RegiónCoat of arms of Liguria.svg Liguria
ProvìnsaProvincia di Savona-Stemma.svg Savuna
Aministraçión
ScìndicoValentina Doglio (Lìsta cìvica "Per Rialto continuità e innovazione") da-o 10-6-2018
Dæta de instituçión1861
Teritöio
Coordinæ:44°14′N 8°15′E / 44.233333°N 8.25°E44.233333; 8.25 (Riôtu)
Altitùdine376 m s.l.m.
Superfìcce19,6 km²
Abitanti563[1] (30-6-2019)
Denscitæ28,72 ab./km²
Comùn confinantiBurmia, Côrxi, Carisan, Maiö, Oseria, U Tû
Âtre informaçioìn
CAP17020
Prefìsso019
Fûzo oràrioUTC+1
Còdice ISTAT009053
Cod. cadastrâH266
TargaSV
Cl. scìsmicazöna 3 (sismicitæ bàssa)[2]
Cl. climàticazöna E, 2 338 GG[3]
Nomme abitantiRiôtés̠i
Sànto patrónSan Péu
Giórno festîvo29 s̠ügnu
Cartògrafîa
Màppa de localizaçión:
Riôtu
Riôtu
Riôtu – Mappa
Pusisiùn du cumüne de Riôtu in-ta pruvinsa de Savuna.
Scîto instituçionâle
Modifica dati su Wikidata · Manuale

Riôtu (Riâto o Riaoto in s̠enés̠e, Rialto in italian) u l'è ün cumüne sparsu de 563 abitanti da pruvinsa de Savuna.

Geugrafia[modìfica | modìfica wikitèsto]

A cascôta de fériere da sciuméra Pora.

U teritöriu du cumüne de Riôtu u se truva pe-a ciü parte in-te l'ôta valô da sciüméra Pora, a cuôle, doppu ése pasô in-tu vexìn paise de Côrxi, a se cacia poi in-tu Mô Ligüre, a l'artéssa da lücalité de Marina, a Finô. Riôtu u l'à ün spétu de cumüne sparsu, spartiu tra-e varie cuntrè custruie in-scia riva di munti a nord du fundu da valô, in-ta pusisiùn che a pia ciü sû, cun-a riva a sud che pe cuntra a l'è scuéxi du tüttu cuvèrta da boschi[4].

U sö teritöriu versu nord u riva fìn a-a custèra di munti cun-u cunfìn, cun Côrxi primma e Burmia poi, che partindu da-u Bric Chioggia (1041 m), u segue a linia Munte Ôtu (1048 m) - Briccu di Proei (1016 m) - Bric Pelas̠s̠a (1220 m). Üna punta du teritöriu de Riôtu a riva però scuéxi fìn a-a simma du Munte Settepani (1386 m), cun-a végia bôse militô de l'aeronàutica che a se truva propriu in-te stu cumüne chi. Versu levante u cunfìn cun Côrxi u l'è segnó da-a sciüméra Carbüa e, cun Maiö a sud e a punénte, u pasa turna pe-a custèra di munti, tra-i cuôli u se regurda u Bric Gettina (1025 m) unde i ghe sùn e miniere du Purin, d'ancö abandunè ma che, in-tu periudu du Marchexùn de Finô, i l'éran tantu inpurtànti pe l'estrasiùn de l'argentu.

Stòia[modìfica | modìfica wikitèsto]

Antighité e Mediuevu[modìfica | modìfica wikitèsto]

U numme Riôtu u significa "rian che u nasce in ôtu", prubabilménte cun referiméntu a-a sciüméra Pora, e u remunta a-u periudu mediuevô. Segundu üna tradisiùn lücale a l'è steta üna famia veneta, i Fugardo, che scapandu da Venes̠ia a l'à fundô u paise, scibèn che a nu ghe séggian de següre pröve[4][5].

De éte ciü antighe nu ghe sùn particulè testimunians̠e in-tu teritöriu de Riôtu ma de següru u l'éra s̠a frecuentó da de pupulasiui di antighi ligüri, i cuôli i l'axévan ün inpurtànte vilàggiu in-scia Ruca de Perti, a-a giurnô d'ancö cunusciû cumme u "Vilàggiu de Agnime", che u remunta a l'éte du féru e u l'è scinbulu de l'inpurtànsa du Finô cumme cunfin tra-i teritöri di ligüri Sabazi e di Ingauni. I nu ghe sùn mancu di particulè resti de l'éte rumôna détu che a stradda prinsipô de l'area, a via Julia Augusta, a pasôva ciü versu u mô Ligüre[4].

Ancura du periudu sucessivu, de tüttu l'Ôtu Mediuevu, i nu ghe sùn de testimunians̠e da s̠öna de Riôtu, a cuôle, cumme u restu du Finô, a sara mesció da-a môrca Aleramica a cuélla de Savuna, pe fenî in-tu növu stetu du Marchexùn de Finô a-a sö creasiùn in-tu 1162 cun Riccu I Du Caréttu[4].

Eté muderna e cuntenpuranea[modìfica | modìfica wikitèsto]

Cun-a murte de l'urtimu marchés̠e Sfors̠a Dria in-tu 1602, u Finô u paserà sutta a l'inperu spagnollu, pe fenî poi da-u 1713 sutta S̠éna[6]. In-te sucessive guére napuleuniche u frunte tra-i francés̠i e austru-piemuntés̠i pe varie otte u paserà pe-u paise, cun viulenti scuntri survatüttu in-scia custèra di munti tra-u S̠ü du Melogno e munti vexìn in-tu periudu 1794-1796. In sti anni chi a statua da Madonna da Néive a sara dunca spustô in-tu paise pe raxui de següressa[4].

Cun-a creasiùn da Repübbrica Ligüre u paise u sara inprinsipiu tacó a-u departiméntu du Letinbru, cun capulögu Savuna, ma poi, cun l'anesiùn da Ligüria a l'inperu francése, Riôtu u sara inseritu in-tu departiméntu de Muntenötte, sutta a-u canton de Finô e in-te l'arrondissement de Savuna. In-tu 1815, doppu a cürta speriénsa da Repübbrica Senése, Riôtu e tütta a Ligüria i saran déti a-i Savüia, pe decisiùn du Cungressu de Vienna, e dunca inseriti fìn a-u 1927 in-ta pruvinsa de Séna, pe poi pasô in-ta növa pruvinsa de Savuna[4].

U paise u cuntribuirà a-a primma guéra mundiô cun bén settantadui ommi. In-ta segunda, versu a sö fìn, l'area a deventerà ün céntru inpurtànte pe l'ativité di partigién, ma di surdô da RSI e tedeschi asci, i cuôli, u 2 frevô 1945 i tacheràn u canpu di partigién de Cian di Corsi, masandune ünse, a-i cuôli u l'è dedicó ün munuméntu[4].

Da-u 1973 a-u 2011 Riôtu u l'à fétu parte da Cumünité Muntana Pollupice asci, a-a giurnô d'ancö derlenguô[7].

Abitanti[modìfica | modìfica wikitèsto]

U cumüne Riôtu u l'à üna strutüa a paise sparsu, furmó da varie lücalité. A ciü inpurtànte, ôtre a cuélla du cumüne, a l'è Vene, che a l'è sêde de üna parocchia indipendente, ma i ghe sùn asci de lücalité ciü picine, separè da-i vari rién che i chinàn da-i munti e che i l'àn cangió numme ciü otte[5], che i sùn, segundu u statutu cumünôle, cuélle de Berea, Cheirano, Chias̠s̠ari, Creveglione, Ciassa Végia, Gianchi, Murìn, Nunsiô, e Villa (e Vene)[8][9].

Riôtu u cunfina cun Burmia e Oseria a nord, cun Côrxi a levante, cun e U Tû a sud e cun Maiö e Carisan a punénte.

Evulusiùn demugràfica[modìfica | modìfica wikitèsto]

Abitanti censî[10]

Minorànse fulén[modìfica | modìfica wikitèsto]

Segundu l'ISTAT, a-u 31 dixénbre 2017, a Riôtu i gh'éran 13 rexidenti fulén.

Sciti de interesse[modìfica | modìfica wikitèsto]

Architetüe religiuse[modìfica | modìfica wikitèsto]

Parocchia de Riôtu
A géxa de San Péu, a Riôtu.
  • Géxa de San Péu: a l'è a sêde da parocchia de Riôtu e a se truva in-ta lücalité de Riôtu in "sensu stréitu". U no l'è tantu céru u periudu da sö custrusiùn, cun-a primma testimunians̠a scrîta che a remunta a-u 1356, scibén che a géxa a ségge foscia du XIII seculu. U sö spétu d'ancö u l'è frütu de sucessive recustrusiòi, l'urtima de cuôli féta in-tu XVII seculu segundu u stile baroccu, cunservandu però u canpanìn göticu[11].
  • Oratoriu de San Bastianìn: scituó arénte a-a géxa de San Péu, u l'è l'oraturiu da parocchia e sêde da casas̠s̠a dedicô a-u mèximu Santu. U l'è stetu custruiu tra-u 1751 e u 1753 surva a üna custrusiùn ciü antiga[11].
  • Capélla du Santiscimu Numme de Maìn: a se truva in-ta lücalité de Taglieto e a l'è steta cunusciua cumme a capélla de San Benôrdu asci[11].
  • Capélla da Nunsiô: in-ta lücalité de Scotti[11].
  • Capélla de Nostra Scignura da Cunsulasiùn: scituô in-ta lücalité de Calvi, a l'éra inprinsipiu dedicô a San Bastianìn[11].
  • Capélla de San Benôrdu: a l'è a capélla da lücalité de Cheirano, inprinsipiu dedicô a-a Madonna[11].
  • Capélla da Madonna da Néive: a se truva in simma a-a custèra di munti a-u cunfìn setentriunô du paise, in-ta lücalité de Melogno, e a l'è steta custruia in-tu 1666 pe dumanda di abitanti de Riôtu. Derucô da-i tedeschi in-tu 1944 a sara recustruia déxe anni doppu[11][12].
Parocchia de Vene
A géxa de San Lurénsu, a Vene.
  • Géxa de San Lurénsu: sêde da parocchia de Vene, a sö origine a no l'è tantu céra, déta a destrusiùn di papé in-scia géxa. A l'è steta custruia segundu ün stile baroccu[11].
  • Oratoriu de San Benôrdu: u l'è oratoriu da parocchia de Vene e sêde da cungregasiùn religiusa da-u mèximu numme. U se truva arénte a-a géxa de San Lurénsu e u l'è stetu recustruiu in-tu 1727 cun-u sö spétu d'ancö[11].
  • Capélla de San Bastianìn: scituô in-ta lücalité de Cà de Cain[11].
  • Capélla du Santiscimu Numme de Maìn: in-ta lücalité de Chias̠s̠ari, s̠a dita Santa Maìn de Rucche[11].

Architetüe civili[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Canpu de balun: canpu da s̠ogu pe-u balun, u se truva in-ta lücalité de Vene, vexìn a-a parocchia. A-a giurnô d'ancö a scuaddra du paise, a "Spes", a s̠oga in-ta serie C2.

Musei[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Museu da civilé cuntadina: museu scituó vexìn a-a parocchia de Riôtu, u mustra i vari spéti da vita in-ti canpi e de tradisiui du pustu[5][13].

Natura[modìfica | modìfica wikitèsto]

Parte du teritöriu du cumüne u se truva in-tu scitu de interesse comunitario (SIC) du Munte Carmo - Munte Settepani, creùn da-u prugèttu Natura 2000 pe prutegge de ciante e di agnimè che i se truvan sölo chi, cumme a Campanula sabatia (Campanula de Savuna) o a Gentiana ligustica (Gens̠iana ligüre), ôtre che di oxélli cumme l'ôvia reô (Aquila chrysaetos).

Ecunumia[modìfica | modìfica wikitèsto]

L'agricultüra a l'è delungu steta a ciü inpurtànte ativité ecunomica de Riôtu, cun l'alevaméntu e lavurasiùn du légnu asci, e in particulô a cultivasiùn de vigne e di orivi. A l'è inpurtànte a canpô de castagne asci. In-tu pasó i gh'éran üna fériera che a lavurôva u minerô de féru che u rivôva da l'is̠ura d'Elba, e ün'ôtra pe-a lavurasiùn de l'argentu de miniere du Purin (serè in-tu XIX seculu)[4].

In-ta lücalité de Cian di Corsi, vexìn a-u cunfìn setentriunô du paise, unde u gh'è üna tora forestô da region asci, u l'è stetu avértu u 30 otubre 2010 ün parcu de pôre eoliche, furmó da tréi inpianti, pe üna putensa de ciü o menu 2,4 MW[14].

Cultüra[modìfica | modìfica wikitèsto]

Dialettu[modìfica | modìfica wikitèsto]

Exquisite-kfind.png U mèximu arguméntu in detàggiu: Dialétto finaléize.

A Riôtu a l'è parlô üna variante du finarìn, dialettu du gruppu du lìgüre céntru-ucidentàle parló survatüttu a Finô, cun de diferens̠e da-e parlè da rivêa.

Feste e fére[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • Festa du Mas̠s̠u: u primmu de mas̠u, a se tegne in-ta capélla da Madonna da Néive. In-te sta festa chi ün mas̠s̠u de sciure u l'è purtó da-u paise fìn a-a capélla pe ése poi vendiu in beneficiens̠a[12][15].
  • Festa de San Péu: u 29 s̠ügnu, a l'è a festa parocchiô de Riôtu.
  • Festa da Madonna da Néive: u 5 agustu, a se tegne in-ta capélla da lücalité de Melogno, festegiô tra-i cumüni vexìn asci[12][16].

Comunicasiui[modìfica | modìfica wikitèsto]

Stradde[modìfica | modìfica wikitèsto]

A stradda prinsipô de Riôtu a l'è a SP17 a cuôle, pasandu in-tu fundu da valô Pura, a s̠unta u paise cun Côrxi, versu sud. A se truva in parte in-tu cumüne de Riôtu a SP23 a cuôle, rivandu da Côrxi, a cure lüngu u cunfìn setentriunô du paise, pe poi tacôse in-ta SP490, che a munta a-u S̠ü du Melogno.

U ciü vexìn casellu in-sce l'autustradda A10 u l'è cuéllu de Côrxi, scituó üna déxena de chilometri a sud, lüngu a SP17[5].

Aministrasiùn[modìfica | modìfica wikitèsto]

U munisipiu de Riôtu

Scindici de Riôtu[modìfica | modìfica wikitèsto]

Perîodo Prìmmo çitadìn Partîo Càrega Nòtte
30 mas̠u 1985 30 mas̠u 1990 Marisa Brunetto DC Scindicu
30 mas̠u 1990 24 avri 1995 Marisa Brunetto DC Scindicu
24 avri 1995 14 s̠ügnu 1999 Marisa Brunetto Lìsta civica Scindicu
14 s̠ügnu 1999 14 s̠ügnu 2004 Andrea Quaglia Rialto verso il 2000
(lìsta civica) 		Scindicu
14 s̠ügnu 2004 7 mas̠u 2007 Andrea Quaglia Rialto verso il 2000
(lìsta civica) 		Scindicu [17]
24 lüu 2007 14 avri 2008 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lìsta civica) 		Vicescindicu [18]
15 avri 2008 27 mas̠u 2013 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lìsta civica) 		Scindicu
13 s̠ügnu 2013 10 s̠ügnu 2018 Silvio Casanova Uniti per Rialto
(lìsta civica) 		Scindicu
10 s̠ügnu 2018 in caréga Valentina Doglio Per Rialto continuità e innovazione
(lìsta civica) 		Scindicu

Binéllaggi[modìfica | modìfica wikitèsto]

Notte[modìfica | modìfica wikitèsto]

  1. ↑ Dato Istat - Pupulasiùn a-u 30 sügnu 2019.
  2. ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
  3. ↑ Legge 26 agosto 1993, n. 412, alegòu A, Tabélla di gràddi/giórno di Comùn pe Región e Provìnsa (PDF), in sce efficienzaenergetica.acs.enea.it, 1 màrso 2011, p. 151. URL consultòu o 25 arvî 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 (IT) Comune di Rialto - La nostra Storia, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (IT) Rialto - Museo Diffuso del Finale, in sce mudifinale.com. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  6. ↑ (IT) Comune di Calice Ligure - Cenni Storici, in sce comune.calice-ligure.sv.it. URL consultòu o 12 zùgno 2021.
  7. ↑ (IT) L.R. 4 lüu 2008, n. 24, in sce federalismi.it. URL consultòu o 4 zùgno 2021.
  8. ↑ (IT) Comune di Rialto - Statuto (PDF), in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  9. ↑ (IT) Comune di Rialto - Località, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  10. ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT;  URL cunsultó u 28-12-2012.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 (IT) Comune di Rialto - Edifici religiosi, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 (IT) Madonna della Neve, in sce caliceligure.org. URL consultòu o 13 màrso 2021.
  13. ↑ (IT) Comune di Rialto - Il museo della civiltà contadina, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  14. ↑ (IT) Comune di Rialto - Taglio del nastro per il nostro parco eolico, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  15. ↑ (IT) Comune di Rialto - "Festa du Massu", in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  16. ↑ (IT) Comune di Rialto - Festa della Madonna della Neve, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
  17. ↑ Murtu in caréga
  18. ↑ Subentró cun D.P.R du 24 lüu 2007 publicó in-scia G.U. n. 183 de l'8 agustu 2007
  19. ↑ (IT) Gemellaggio Rialto - Cuba, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.

Ôtri prugètti[modìfica | modìfica wikitèsto]

͟Suntaménti esterni[modìfica | modìfica wikitèsto]

  • (IT) Scitu uficiô, in sce comune.rialto.sv.it. URL consultòu o 13 zùgno 2021.
Estræto da "https://lij.wikipedia.org/w/index.php?title=Riôtu&oldid=239191"